Mary Jane Veloso là tử tù người Philippines tại Indonesia. Ảnh: Reuters
Vụ bắt giữ Mary Jane Veloso làm dấy lên một loạt tranh cãi ở cả quê nhà Philippines lẫn Indonesia, nơi cô bị bắt. Bị kết án tử hình vì vận chuyển ma túy, Veloso được tạm hoãn thi hành án chỉ vài giờ trước khi bị hành quyết. Nhưng cô vẫn là tử tù tại một nhà giam Indonesia, theo Guardian.
Hai tuần trước, bầu trời đã lại tối sầm trên đầu người phụ nữ Philippines làm nghề giúp việc này. Sau chuyến thăm Jakarta của Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte, có tin cho rằng ông Duterte đã "bật đèn xanh" cho người đồng cấp Indonesia Joko Widodo xử tử Veloso.
Trước sự giận dữ của dư luận Philippines, ông Widodo sau đó lên tiếng làm rõ rằng ông Duterte đã nói: "Xin hãy cứ tiếp tục tiến trình theo luật pháp Indonesia", mà không đề cập tới Veloso.
Bi kịch
Sinh ra trong một gia đình nghèo tại thành phố Cabanatuan ở miền bắc Philippines, Veloso kết hôn ở tuổi 17 nhưng sau đó ly thân với chồng. Cô đến Các Tiểu Vương quốc Arab Thống nhất (UAE) năm 2009 để kiếm tiền gửi về Philippines nuôi hai cậu con trai nhỏ.
Veloso cho biết cô phải rời khỏi Dubai sau khi suýt bị hãm hiếp, và rồi bị lừa vận chuyển ma túy vào Indonesia. Vụ việc đã trở thành tâm điểm chú ý ở cả Philippines và Indonesia. Trước ngày thi hành án ban đầu của Veloso hồi tháng 4 năm ngoái, hơn 200.000 chữ ký từ 127 quốc gia đã được thu thập thông qua một đơn kiến nghị.
Veloso cho biết người phụ nữ có tên Maria Kristina Sergio, con gái của một trong những cha mẹ đỡ đầu của Veloso, đã bảo cô tới Indonesia làm giúp việc năm 2010. Trong lời khai bị Sergio phản bác, Veloso khẳng định người phụ nữ này đã đưa cho mình quần áo mới và một chiếc túi mà theo Veloso, cô không hề biết có 2,6 kg heroin được may vào bên trong đó.
"Chúng tôi nghèo và tôi chỉ muốn đổi đời. Nhưng tôi không bao giờ phạm tội danh mà họ cáo buộc", Veloso viết trong bức thư gửi tới tổng thống Philippines hồi năm ngoái, ông Benigno Aquino.
Nhóm luật sư bào chữa cho Veloso đã hai lần kháng cáo tại Indonesia, khẳng định thân chủ của mình không có người phiên dịch đủ năng lực và bị gài bẫy. Dù vậy, cả hai lần đều bị bác bỏ.
Khi thời điểm thi hành án tháng 4/2015 đến gần, những người biểu tình tại Philippines và Indonesia cùng tuần hành nhằm cứu Veloso. Hàng trăm người đã cầu nguyện cho Veloso bên ngoài đại sứ quán Indonesia tại Manila. Ngay cả ngôi sao quyền anh Manny Pacquiao của Philippines cũng công khai vận động cho Veloso.
Hai ngày trước thời điểm thi hành án, Veloso được gặp gia đình. Cô giải thích với các con rằng cô sẽ không được về nhà. Con trai nhỏ nhất của cô là Mark Darren, 6 tuổi, nói rằng sẽ cố gắng nghĩ "mẹ đã lên thiên đường".
Nỗ lực giải cứu
Indonesia sau đó xử tử 8 người, trong đó có hai người Australia thuộc một băng nhóm buôn heroin đến từ Bali. Veloso chưa bị xử tử. Diễn biến bất ngờ này xuất phát từ việc nghi phạm trong vụ án, Sergio, đã tới tự thú trước cơ quan chức năng Philippines, chỉ vài giờ trước khi Veloso bị xử bắn.
Tổng thống Philippines khi đó, ông Aquino, đã viện dẫn một hiệp ước khu vực yêu cầu các quốc gia phải hợp tác trong các vụ án xuyên quốc gia, để yêu cầu Indonesia hoãn xử tử Veloso. Ông Aquino khẳng định Veloso cần được điều trần trong vụ án chống lại Sergio và một người đàn ông khác bị cáo buộc buôn lậu, tuyển dụng lao động trái phép và lừa đảo.
Tổng thống Indonesia thì nói rằng việc thi hành án đơn giản chỉ bị hoãn lại, nhưng như vậy là đủ cho những người ủng hộ Veloso nuôi hy vọng.
Bố mẹ Veloso cầm giấy có chữ "Tổng thống Duterte, hãy cứu Mary Jane!". Ảnh: Reuters
Và giờ, sau một năm, khi ông Duterte kế nhiệm ông Aquino, vụ việc của Veloso lại rẽ sang hướng khác. Ông Duterte đang phát động một cuộc chiến đẫm máu và quyết liệt chống lại tội phạm ma túy tại Philippines.
Thượng nghị sĩ Leila de Lima, người chủ trì một phiên điều trần sau các vụ nổ súng giết hại nghi phạm buôn ma túy, cho biết bà "buồn và đau lòng khi tổng thống vứt đi mọi nỗ lực của chúng ta để cứu lấy một sinh mạng vẫn nằm trong thẩm quyền của mình".
Ông Duterte thì cho rằng việc đấu tranh cho sinh mạng của Veloso sẽ không phù hợp với cuộc trấn áp tội phạm ma túy ông đang phát động. "Việc đó sẽ để lại dư vị xấu. Chúng ta khẳng định lập trường mạnh mẽ chống lại tội phạm ma túy, rồi lại đi cầu xin người ta", ông Duterte phát biểu. Ông cho biết ông đã nói với người đồng cấp phía Indonesia rằng ông ủng hộ án tử hình tại Indonesia. (Philippines đã xóa bỏ án tử hình vào năm 2006.)
Cuộc đối thoại của ông Widodo với ông Duterte đã khiến dư luận lại thêm quan tâm tới vụ án của Veloso. Văn phòng Tổng chưởng lý Indonesia hai tuần trước cho biết nữ phạm nhân này sẽ không bị hành hình trong đợt thi hành án tiếp theo. Thẩm phán của vụ án có liên quan đến Sergio cho biết bà sẽ bay tới Indonesia trong tháng này để lấy lời khai từ Veloso tại nơi giam giữ.
Những người ủng hộ Veloso tin rằng một vụ xét xử có thể minh oan cho cô, nếu nó có thể chứng minh Veloso bị sử dụng như một quân cờ.
"Mary Jane là một nạn nhân của sự đói nghèo cùng cực và thiếu cơ hội việc làm tử tế. Cô ấy là nạn nhân của nạn buôn ma túy và buôn người hiểm độc", Edre Olalia, luật sư biện hộ cho Veloso viết. "Luật pháp là luật pháp, nhưng cũng không thể thờ ơ trước thực tế".
Xem thêm: Dòng dõi quý tộc của nghi phạm ma túy Philippines bị bắn chết giữa phố
Thiên đường ma túy, thác loạn trong nhà tù nghiêm nhất Philippines
Hoàng Nguyên