Nhà thơ Hồ Xuân Hương sinh vào khoảng cuối thế kỷ 18, đầu thế kỷ 19, ở làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Năm sinh và năm mất cũng như tiểu sử về bà không được các tài liệu ghi chép rõ ràng.
Nhiều tài liệu ước chừng, Hồ Xuân Hương sinh trong khoảng năm 1745-1780 và mất khá lâu trước năm 1842. Bà chỉ thực sự được hậu thế biết đến qua sách Giai nhân dị mặc của học giả Nguyễn Hữu Tiến, xuất bản năm 1916.
Theo sách Từ điển Văn học Việt Nam từ nguồn gốc đến hết thế kỷ 19 (Nhà xuất bản Văn học, 2018), Hồ Xuân Hương là con của ông Hồ Phi Diễn, một nhà nho ở Quỳnh Lưu, Nghệ An. Ông bỏ quê ra dạy học ở Hải Dương, Kinh Bắc, lấy một cô gái họ Hà làm vợ lẽ mà sinh ra Hồ Xuân Hương.
Tượng nữ sĩ Hồ Xuân Hương tại xã Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, Nghệ An. Ảnh: Trang thông tin điện tử xã Quỳnh Đôi
Hồi nhỏ, bà từng sống ít năm ở quê với cha, nhưng từ khi cha mất, bà sống với mẹ ở Thăng Long. Lúc đầu, bà sống ở huyện Vĩnh Thuận, gần Hồ Tây, sau đó chuyển huyện Thọ Xương (bây giờ là phố Nhà Thờ). Khi trưởng thành, bà làm một ngôi nhà nhỏ ở hồ Tây, lấy tên Cổ Nguyệt Đường, là nơi tiếp các bậc tao nhân mặc khách, cùng họ xướng họa, bình thơ.
Hồ Xuân Hương vốn thông minh, sắc sảo, ứng biến nhanh lại rất mực tài hoa, song cuộc đời gặp nhiều éo le. Bao nhiêu nỗi niềm bà gửi hết vào thơ. Bà được nhiều người mệnh danh là "bà chúa thơ Nôm" không chỉ bởi số lượng tác phẩm mà còn vì nghệ thuật điêu luyện với ý tưởng sâu sắc. Các tác phẩm thơ Nôm của bà hiện còn nhiều bài ở mảng thơ Nôm truyền tụng, nổi tiếng nhất là bài Bánh trôi nước.
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Mà em vẫn giữ tấm lòng son.
Hiện có nhiều dị bản tác phẩm trên. Các bản gốc về thơ Nôm truyền tụng của Hồ Xuân Hương đều viết câu đầu là "Thân em vừa trắng phận thì tròn". Bài thơ Bánh trôi nước đã được phổ nhạc.
Câu 2: Thông điệp của tác giả gửi gắm ở bài thơ "Bánh trôi nước" là gì?
a. Trân trọng vẻ đẹp, phẩm chất của phụ nữ