Aung San Suu Kyi (giữa) chỉ hai tuổi khi cha của bà bị sát hại. Ảnh: AP
Aung San Suu Kyi sinh ngày 19/6/1945 tại Rangoon (nay là Yangon). Bà là con gái của anh hùng Myanmar, tướng Aung San, người đã thành lập quân đội Myanmar hiện đại và đã đàm phán để Myanmar được độc lập khỏi Anh năm 1947. Ông bị ám sát trong giai đoạn chuyển tiếp vào tháng 7/1947, chỉ 6 tháng trước độc lập, khi bà Suu Kyi mới hai tuổi.
Năm 1960, bà đến Ấn Độ cùng với mẹ mình là Khin Kyi, người được bổ nhiệm làm đại sứ Myanmar ở Delhi. 4 năm sau, bà theo học Đại học Oxford tại Anh, nơi bà nghiên cứu triết học, chính trị và kinh tế. Ở đó, bà gặp người chồng tương lai của mình, học giả Michael Aris.
"Tôi muốn đảm bảo ông ấy biết ngay từ đầu rằng đất nước có ý nghĩa rất nhiều đối với tôi, và nếu tôi cần quay về Myanmar, thì ông ấy đừng cố gắng xen giữa đất nước của tôi và tôi", Suu Kyi kể về câu chuyện nói với chồng một ngày trước đám cưới của họ, theo một cuộc phỏng vấn năm 2012 của bà với BBC.
Sau một thời gian sống và làm việc tại Nhật Bản và Bhutan, bà định cư ở Anh để nuôi hai con, Alexander và Kim, nhưng Myanmar luôn nằm trong suy nghĩ của bà.
Khi bà về Yangon năm 1988 để chăm sóc người mẹ bị bệnh nặng, Myanmar đang trong cơn biến động chính trị lớn. Hàng nghìn sinh viên, nhân viên văn phòng và nhà sư đã xuống đường đòi cải cách dân chủ.
"Với tư cách là con gái của cha tôi, tôi không thể làm ngơ trước những gì đang diễn ra", bà nói trong một bài phát biểu tại Yangon ngày 26/8/1988. Bà đã dẫn đầu phong trào chống lại lãnh đạo Myanmar sau đó là tướng Ne Win. Bà được người dân Myanmar gọi là mẹ Suu hay là cô Suu.
Tuy nhiên, các cuộc biểu tình bị giải tán bởi quân đội - những người nắm quyền lực sau cuộc đảo chính ngày 18/9/1988. Bà Suu Kyi bị quản thúc tại nhà vào năm sau.
Tháng 5/1990, chính quyền quân sự tổ chức cuộc bầu cử quốc gia, đảng Liên minh Quốc gia vì Dân chủ (NLD) của bà Aung San Suu Kyi đã giành chiến thắng, tuy nhiên, chính quyền từ chối bàn giao quyền kiểm soát.
Bà được trao giải Nobel Hòa bình năm 1991, con trai đã thay mặt bà đến nhận. Chủ tịch ủy ban trao giải gọi bà là "một ví dụ nổi bật về sức mạnh của những người không có quyền hành".
Bà Suu Kyi bị quản thúc ở Yangon trong 6 năm, cho đến khi được thả vào tháng 7/1995. Bà một lần nữa bị quản thúc tại nhà vào tháng 9/2000, khi bà cố gắng đến thành phố Mandalay, bất chấp lệnh hạn chế đi lại.
Bà được thả vô điều kiện vào tháng 5/2002, nhưng chỉ hơn một năm sau đó bà phải ngồi tù, sau một cuộc đụng độ giữa những người ủng hộ bà và một đám đông do chính phủ hậu thuẫn.
Trong thời gian bị giam, bà Suu Kyi vùi mình nghiên cứu và tập luyện thể lực. Bà ngồi thiền, trau dồi kỹ năng tiếng Pháp và tiếng Nhật, và thư giãn bằng cách chơi piano. Có những lúc bà được gặp các quan chức NLD khác và một số nhà ngoại giao.
Nhưng trong những năm đầu bị giam giữ, bà thường bị cô lập. Bà không được phép gặp hai cậu con trai hoặc chồng, ông chết vì ung thư tháng 3/1999. Chính quyền quân sự cho phép bà đến Anh để thăm chồng khi ông ốm nặng, nhưng Suu Kyi cảm thấy bắt buộc phải từ chối vì sợ sẽ không được phép quay trở lại đất nước.
Giai đoạn bị quản thúc cuối cùng của bà kết thúc vào tháng 11/2010 và con trai Kim Aris được phép đến thăm bà lần đầu tiên trong một thập kỷ.
Bà Aung San Suu Kyi. Ảnh: Reuters
Đầu tháng 2/2011, Quốc hội Myanmar đã bầu ông Thein Sein làm tổng thống dân sự. Sau đó, bà Suu Kyi thực hiện một quyết định quan trọng khi ứng cử vào quốc hội mà trước đây bà chỉ trích là "không có thật", trong cuộc bầu cử phụ vào tháng 4/2012. Bà và đảng NLD thắng 43 trong số 45 ghế được tranh cử. Vài tuần sau, bà Suu Kyi tuyên thệ tại quốc hội và trở thành lãnh đạo của phe đối lập.
Tháng 5 năm đó, bà lần đầu tiên rời khỏi Myanmar sau 24 năm, để đến Thái Lan, và sau đó là châu Âu. BBC gọi đây là "một dấu hiệu cho thấy bà tự tin rằng các nhà lãnh đạo mới của Myanmar sẽ để bà trở về nước".
Năm đó, bà Suu Kyi nói về sự hối tiếc khi không thể dành nhiều thời gian với gia đình. "Ai cũng muốn ở bên gia đình mình. Tất nhiên, tôi có hối tiếc về điều đó. Hối tiếc về mặt cá nhân", bà nói.
"Tôi muốn nhìn thấy con trai tôi lớn lên. Nhưng tôi không có lưỡng lự gì trước thực tế rằng tôi phải lựa chọn ở lại với người dân của tôi", bà nói.
Năm nay, cuộc tổng tuyển cử đầu tiên được thực hiện ở Myanmar sau khi chính quyền dân sự thay thế chính quyền quân sự cách đây 4 năm. Đảng đối lập do bà Aung San Suu Kyi lãnh đạo đến hôm qua giành 15 trong 16 ghế đầu tiên tại quốc hội Myanmar, trong khi đảng cầm quyền thừa nhận thua về số phiếu bầu.
Kể cả khi đảng NLD giành chiến thắng trong các cuộc bỏ phiếu, bà Aung San Suu Kyi vẫn bị cấm trở thành tổng thống, do một điều khoản hiến pháp cấm bất cứ ai có vợ, chồng hay con là người nước ngoài được giữ chức vụ này. Nhưng hôm 5/11, bà khẳng định sẽ "đứng trên cả tổng thống" nếu đảng của bà giành thắng lợi.
Xem thêm: Bà Aung San Suu Kyi liệu có đứng 'trên cả tổng thống' như tuyên bố
Tuy đảng của bà nhận được nhiều sự ủng hộ, bà cũng hứng chịu một số chỉ trích. Những nhà phê bình cho rằng bà đã thất bại trong việc thiết lập quan hệ làm việc tốt với Tổng thống Thein Sein, hoặc thuyết phục quân đội thay đổi các điều trong hiến pháp. Bà còn bị cho là một cái bóng quá lớn che lấp các chính trị gia có tiềm năng, những người có thể thách thức uy quyền của bà.
Bà cũng làm phật lòng một số người ủng hộ nước ngoài vì vấn đề tôn giáo. Tuy nhiên, theo The Times, bà vẫn là người nổi tiếng nhất và được yêu mến nhất ở Myanmar. Không ai khác có thể giành chiến thắng như bà, tờ này viết.
Đám đông chào đón Aung San Suu Kyi khi lệnh quản thúc đối với bà kết thúc năm 2010. Ảnh: AFP
Phương Vũ