Tổng thống Nga Vladimir Putin ngày 24/2 ra lệnh mở chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine nhằm "phi quân sự hóa và phi phát xít hóa chính quyền Kiev". Sau một tuần giao tranh, chiến dịch của Nga ở Ukraine dường như không diễn ra đúng kế hoạch, khi lực lượng nước này vấp sự kháng cự mạnh mẽ hơn dự kiến của Ukraine và các biện pháp trừng phạt khắc nghiệt của phương Tây, theo giới quan sát.
Dù rất khó để đưa ra dự đoán chính xác những gì sẽ xảy ra tiếp theo, giới chuyên gia cho rằng có 5 yếu tố ảnh hưởng tới diễn biến xung đột Nga - Ukraine.
Thiết giáp Nga tại cửa ngõ vào Kherson hôm 1/3. Ảnh: TASS.
Hiệu suất chiến đấu của lực lượng Nga
Các nhà phân tích quân sự phương Tây tỏ ra bất ngờ về hiệu suất tác chiến của lực lượng Nga trong những ngày đầu tham chiến ở Ukraine. Họ từng cho rằng một quân đội được hiện đại hóa trong hơn thập kỷ qua có thể dễ dàng đẩy lùi lực lượng kháng cự của Ukraine.
Nhưng Nga đã không tiến hành một chiến dịch quân sự hiệp đồng quân binh chủng quy mô lớn kể từ năm 1979, khiến lực lượng này dường như gặp nhiều bỡ ngỡ khi tác chiến ở một đất nước rộng lớn như Ukraine.
"Tất cả chúng tôi đều ngạc nhiên khi quân đội Nga dường như chưa khắc phục được các vấn đề về huấn luyện, chỉ huy và hậu cần. Điều này có thể cho thấy họ đã lên kế hoạch không tốt hoặc do Nga đã đánh giá quá thấp đối thủ", Michael Clarke, cựu giám đốc Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia (RUSI) ở London, Anh, nói.
Theo Clarke, không quân, hải quân và lực lượng hạt nhân của Nga đã được hiện đại hóa một phần hoặc hoàn toàn, nhưng lục quân có vẻ vẫn tồn tại nhiều điểm yếu cố hữu. Điều này khiến chiến dịch quân sự bị kéo dài và chi phí, tổn thất sẽ ngày càng tăng lên.
"Người Nga sẽ rút ra được bài học", Richard Shirreff, cựu phó chỉ huy quân đội Anh tại Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), nhận định. "Họ sẽ nhận ra phải phối hợp tất cả lực lượng vũ trang một cách chuyên nghiệp hơn nhiều những gì họ đã làm đến nay".
Tuy nhiên, giới quan sát cũng không loại trừ khả năng Nga đã cố tình kiềm chế chiến dịch ngay từ đầu và có thể tiếp tục chiến thuật đó để dần dần làm tiêu hao sức kháng cự của đối thủ.
Theo thời gian, quân đội Nga cũng có thể thay đổi chiến thuật, sử dụng hỏa lực mạnh hơn để tiến sâu hơn vào Ukraine, bao vây các thành phố hoặc oanh kích bằng vũ khí hạng nặng, gây thương vong lớn hơn, Shirreff cảnh báo.
Khả năng kháng cự của quân đội Ukraine
Các lực lượng Ukraine đến nay đã tận dụng tối đa khí tài trong biên chế để đối đầu với một đối thủ lớn. Shirreff cho rằng đà tiến chậm chạp của lực lượng Nga cho thấy họ đã vấp phải "sức chống trả kiên cường của quân đội Ukraine, cũng như các tình nguyện viên". Ông nói thêm tinh thần là một yếu tố rất lớn trong chiến tranh và người Ukraine tin rằng họ đang có sức mạnh tinh thần.
Quyết tâm của Tổng thống Volodymyr Zelensky cũng đã góp phần duy trì khả năng chiến đấu của quân đội Ukraine. Sự xuất hiện của ông trên truyền thông và mạng xã hội, cùng những hình ảnh về sức kháng cự của người dân Ukraine, đã giúp củng cố tinh thần trong nước.
Tuy nhiên, hầu hết các chuyên gia phân tích đều nhận định quân đội Ukraine sớm hay muộn sẽ bị đánh bại. Họ đang phải dốc toàn lực chiến đấu trên mọi mặt trận, không có thời gian nghỉ ngơi. Trong khi đó, Nga có thể triển khai lực lượng dự bị để củng cố đà tiến công.
Điều này có thể dẫn tới kịch bản Nga thiết lập một chính quyền thân Moskva ở Kiev, đồng thời sáp nhập phần lớn khu vực miền đông Ukraine. Tuy nhiên, nếu kịch bản này xảy ra, Nga có thể đối mặt thách thức rất lớn trước các phong trào phản kháng ở Ukraine.
Phản ứng của phương Tây
Các chính phủ phương Tây đã loại trừ khả năng đưa quân tới can thiệp trực tiếp ở Ukraine, cũng như từ chối đề xuất thiết lập vùng cấm bay, vốn có thể kéo lực lượng của họ vào tình thế xung đột trực tiếp với không quân Nga. Thay vào đó, các nước phương Tây đang chuyển vũ khí để giúp người Ukraine phòng thủ và tăng cường số binh sĩ đồn trú ở sườn đông NATO.
Giới phân tích cho rằng có khả năng Nga sẽ tìm cách đóng cửa biên giới Ukraine - Ba Lan để ngăn chặn nguồn viện trợ vũ khí của phương Tây vào Ukraine, động thái có thể làm tăng nguy cơ xung đột liên quan tới các nước thành viên NATO, trong đó có Ba Lan.
Vũ khí gây sức ép lớn nhất mà các nước phương Tây triển khai là loạt lệnh trừng phạt nhắm vào nền kinh tế Nga và giới lãnh đạo nước này. Các biện pháp trừng phạt đã nhắm vào ngân hàng trung ương, ngân hàng thương mại, các lãnh đạo chính trị và giới kinh doanh của Nga. Người Nga đã xếp hàng dài bên ngoài các ngân hàng để rút tiền, trong khi lạm phát có thể tăng vọt. Nhiều người dân Nga sẽ sớm đối mặt với những khó khăn về kinh tế.
Các biện pháp trừng phạt này có thể tăng hoặc giảm mức độ tùy thuộc vào hành động của Nga, trong khi phương Tây cũng có thể phải hứng chịu ảnh hưởng từ chính những biện pháp trừng phạt này. Chúng có thể làm trầm trọng hơn tình trạng lạm phát và giá năng lượng có thể tăng vọt nếu Nga trả đũa bằng cách cắt nguồn cung.
Một người dân làng Dachne đứng giữa đống đổ nát sau pháo kích ở Odessa, Ukraine hôm 2/3. Ảnh: NY Times.
James Sherr, chuyên gia của Viện chính sách đối ngoại Estonia, cho rằng những biện pháp trừng phạt này sẽ không thể lay chuyển quyết tâm của Tổng thống Nga. "Ông Putin và những người thân cận chưa bao giờ chịu khuất phục trước các biện pháp trừng phạt", Sherr nói.
Hiện tại, người dân phương Tây đang dành sự ủng hộ lớn cho các biện pháp trừng phạt nhắm vào Nga. Tuy nhiên, theo thời gian, sự đồng lòng này có thể bị xói mòn, khi họ phải đối mặt những khó khăn kinh tế.
Phản ứng trong dư luận Nga
Giới quan sát cho rằng đây là một ẩn số lớn, khi phương Tây không chỉ khó tìm hiểu ý kiến của người dân Nga, mà còn không biết nó có tác động như thế nào đến quá trình ra quyết định ở Moskva.
Nhiều người Nga có thể tin rằng những khó khăn kinh tế mà họ phải hứng chịu không phải là lỗi của chính phủ, mà là do phương Tây, theo Stephen Fidler, nhà phân tích của WSJ.
Tuy nhiên, những khó khăn kinh tế phát sinh cũng có thể làm suy giảm hình ảnh của Tổng thống Putin, người được cho đã mang lại ổn định cho đất nước từ những hỗn loạn vào thập niên 1990, theo các nhà quan sát.
Chiến dịch quân sự kéo dài ở Ukraine có thể gây thêm tổn thất về người và của, khiến tỷ lệ ủng hộ của ông Putin bị suy giảm.
"Những khó khăn kinh tế chỉ mới bắt đầu", Freedman nói. "Tổng thống Putin không thể để điều này kéo dài suốt nhiều tuần, nhiều tháng. Vì vậy, thời gian là một vấn đề thực sự với ông ấy".
Nỗ lực đàm phán hòa bình
Nga và Ukraine đã bắt đầu các cuộc đàm phán hòa bình tại Belarus, vốn được coi là hy vọng để giải quyết cuộc khủng hoảng. Tuy nhiên, nhiều chiến lược gia không lạc quan rằng các cuộc đàm phán sẽ sớm dẫn tới một giải pháp nhanh chóng.
Giới quan sát cho rằng hai biến số lớn trong các cuộc đàm phán là sự trung lập của Ukraine và lãnh thổ Ukraine.
Nga sáp nhập bán đảo Crimea vào lãnh thổ năm 2014 và nhiều khả năng sẽ buộc Ukraine chấp thuận thực tế này. Moskva cũng có thể tìm cách sáp nhập các vùng lãnh thổ ở miền đông Ukraine.
Angela Stent, chuyên gia về các vấn đề Nga tại Đại học Georgetown, nhận định kịch bản này sẽ giúp Nga "chia Ukraine thành nhiều phần và cô lập miền tây nước này". Nhưng điều đó đồng nghĩa một chính phủ thân phương Tây mà ông Putin từng mô tả là "bất hợp pháp" sẽ tồn tại ở Kiev.
"Tôi thấy kịch bản này khó xảy ra", bà nói.
Kịch bản khả thi hơn là Nga sẽ tìm cách thay đổi hiến pháp của Ukraine, trong đó trao quyền độc lập đáng kể cho miền đông và quyền phủ quyết với các quyết sách của chính phủ Ukraine. Ukraine có thể đồng ý tổ chức các cuộc bầu cử, nhưng kết quả bỏ phiếu có thể không như Nga mong muốn, ngay cả ở miền đông.
Chuyên gia Clarke nói một Ukraine trung lập mà Nga mong muốn có thể giống tình hình ở Áo năm 1955. Liên Xô rút khỏi Áo để đổi lấy sự đảm bảo trong hiến pháp nước này về tính trung lập tồn tại tới ngày nay.
Thay vì thuyết phục người Ukraine rằng trung lập là một lựa chọn hấp dẫn, chiến dịch quân sự của Nga có thể mang lại kết quả trái ngược.
"Tôi không nghĩ người Ukraine sau tất cả sẽ chấp nhận điều đó", Freedman nói. "Họ có thể đưa ra một số đảm bảo về không triển khai lực lượng quân sự hay tên lửa nước ngoài trên lãnh thổ, nhưng sẽ khó từ bỏ ý định gia nhập NATO".
Vị trí sông Dnipro và các điểm nóng quân sự ở Ukraine. Đồ họa: NY Times.
Thanh Tâm (Theo WSJ)