Phú Yên nổi tiếng với khung cảnh hoang sơ và cung đường ven biển đẹp nhất Việt Nam. Nằm ở phía Bắc tỉnh Phú Yên, giáp TP Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, thị xã Sông Cầu được thành lập năm 2009, là địa phương có chiều dài đường bờ biển lớn nhất tỉnh. Sông Cầu sở hữu nhiều danh thắng như vịnh Xuân Đài, đầm Cù Mông, nhiều bãi biển đẹp như: Vịnh Hòa, Bãi Tràm, Bãi Bàu, đảo Nhất Tự Sơn, theo trang Thông tin Du lịch Thị xã Sông Cầu, tỉnh Phú Yên.
Được biết đến là nơi có nhiều cảnh đẹp nhưng tiềm năng du lịch của thị xã Sông Cầu không chỉ dừng lại ở đó. Đến đây vào ngày 6/12, Đỗ Quỳnh Mai, 27 tuổi, Hải Phòng, đã có cơ hội tìm hiểu về những nét văn hóa đặc trưng ẩn sau nếp sinh hoạt thường ngày của người dân xứ Nẫu.
Địa điểm đầu tiên Mai ghé thăm là thôn Hòa Thạnh, xã Xuân Cảnh, thị xã sông Cầu. Đây là làng nghề đan bóng mò o đã tồn tại hơn 100 năm, được UBND tỉnh công nhận là làng nghề truyền thống vào năm 2009.
"Bóng" là dụng cụ đánh bắt cá tôm, cua ghẹ giống như cái lờ, cái đó của người miền Bắc. Gọi là bóng mò o vì dụng cụ này được làm từ cây mò o, giống cây tre nhưng kích thước nhỏ hơn, thường mọc trên núi cao tại các xã Xuân Lãnh, Đa Lộc, huyện Đồng Xuân, tỉnh Phú Yên.
Đến đây, Mai được tìm hiểu các công đoạn làm bóng mò o được những phụ nữ trung niên ngồi dưới nền đất thực hiện một cách thuần thục. Từ chẻ nan, vót lan, đan lan thành hình. Bóng mò o không chỉ để thả bắt cá ven đầm Cù Mông mà bán ra Quảng Ngãi, Bình Định, Bình Thuận, Vũng Tàu.
Theo chia sẻ của người dân địa phương, không có nhiều khách du lịch tự túc đến đây tìm hiểu, chỉ có một số du khách nước ngoài và khách của một số khách sạn ở thị xã Sông Cầu đi theo tour.
Rời làng nghề đan bóng mò o, Mai tiếp tục tham quan cơ sở làm bánh tráng nước dừa của gia đình chị Trần Thị Đạo với hơn 30 năm làm bánh tráng ở xã Xuân Thọ, thị xã Sông Cầu. Nơi sản xuất là một gian nhà nhỏ được chia thành ba khu vực: bếp lửa để hong bánh, bếp tráng bánh và nơi chuẩn bị nguyên liệu, đặt máy xay gạo. Đây là nơi cho ra lò khoảng 600 chiếc bánh tráng thủ công mỗi ngày để cung cấp cho các thương lái ở Phú Yên.
Tuy không nổi tiếng như dừa Bến Tre nhưng cây dừa cũng gắn bó lâu đời với người dân Phú Yên nói chung và người dân thị xã Sông Cầu nói riêng. Trong ẩm thực đặc sản địa phương, bánh tráng nước dừa Phú Yên cũng được coi là một trong những món đặc sản. Năm 2022, làng nghề bánh tráng Phú Yên được công nhận là di sản phi vật thể quốc gia năm 2022, theo trang thông tin điện tử Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Phú Yên.
Bánh tráng nước dừa Phú Yên cũng được làm từ gạo xay nhuyễn, trộn với nước cốt dừa, cơm dừa vắt lấy nước. Người dân ở đây sử dụng bếp đất và một chiếc nồi âm, phủ một lớp vải mỏng để tráng bánh. Điểm đặc biệt của bánh tráng Phú Yên là bánh sẽ được tráng hai lớn, lớp sau cách lớp trước khoảng 5 - 10 giây. Do vậy bánh tráng Phú Yên sẽ dày hơn, khi nướng lên sẽ phồng và giòn hơn. Bánh tráng xong được đặt trên các giàn phơi nắng hoặc hong bếp lửa vào những ngày trời âm u.
Du khách đến đây sẽ được hướng dẫn và trải nghiệm quy trình tráng bánh.
Bánh tráng sau khi nướng giòn, hai mặt sạm vàng có hương thơm và vị bùi của nước cốt dừa, vị ngọt dịu của gạo. Chủ cơ sở cho biết nhiều du khách đến tham quan đã mua bánh tráng về làm quà.
Du khách có thể mua bánh tráng và nướng thưởng thức trực tiếp tại các cơ sở ở xã Xuân Thọ, thị xã Sông Cầu hoặc các xã ở xa hơn như thôn Hòa Đa, xã An Mỹ, huyện Tuy An, thôn Đông Bình, xã Hòa An, huyện Phú Hòa.
Điểm đến cuối cùng của chuyến đi là đầm Cù Mông, tên thường gọi là vũng Mồi, thuộc xã Xuân Lộc, thị xã Sông Cầu. Đầm Cù Mông nằm nối tiếp điểm đầu của tỉnh Phú Yên là đèo Cù Mông, cũng là ranh giới hai nước Đại Việt và Chiêm Thành khi xưa. Theo hướng từ Bắc vào Nam, qua đèo Cù Mông là đầm Cù Mông.
Đầm Cù Mông dài và hẹp do được bao bọc bởi dãy núi Cù Mông vươn ra biển. Đây là vùng nuôi tôm hùm thương phẩm lớn nhất tỉnh Phú Yên và một số loài hải sản giá trị cao khác như cá ngựa, sò đá. Từ xa xưa, người dân nơi đây đã có câu: "Cá ngon là cá Cù Mông. Gạo ngon là gạo ở đồng Phú Dương", nhấn mạnh chất lượng của thủy, hải sản ở đầm Cù Mông.
Đến đầm Cù Mông, Mai có trải nghiệm đi thuyền thúng, giăng lưới bắt cá cùng ngư dân tại đầm. Sau khi chèo một vòng thuyền để rải lưới, ngư dân sẽ dùng chính cây sào chèo thuyền đập xuống mặt nước để đuổi cá bơi nhanh, mắc vào lưới rồi thu lưới lại. Những loại cá có thể dễ dàng bắt được ở đây là cá chim vây vàng, cá dìa, cá ồ, cá mú.
Cá sẽ được chế biến và thưởng thức ngay trên bè bằng cách nướng không ướp gia vị hoặc nấu canh chua cùng rau giang, một loại rau đặc trưng của miền Trung, tạo độ chua tự nhiên.
Nhà bè cũng là khu vực người dân nuôi vẹm, hàu sữa. Hàu được nuôi bằng giàn trên đầm theo phương pháp tự nhiên. Ngư dân làm giàn và cắm cọc trên đầm, buộc các sợi dây để hàu bám vào sinh trưởng. Khi khai thác, chỉ cần cắt dây và kéo từ từ dây hàu lên mặt nước.
Du khách có thể trải nghiệm thu hoạch hàu trên các giàn tre dựng giữa đầm. Những dây hàu, vẹm tươi rói mới kéo lên được mang đi hấp và được thực khách thưởng thức tại nhà bè. Thịt hàu sau khi chín chuyển sang màu trắng sữa hơi ngà, có độ ngọt nhẹ, mọng nước, mang hương vị tươi mát của thủy sản. Diệu Thanh, 28 tuổi, TP HCM, đi cùng Quỳnh Anh nhận xét đây là những con hàu ngon nhất cô từng được ăn.
Nói về ẩm thực, Mai không thể quên được hương vị của món tôm hùm ở thị xã Sông Cầu, nơi được mệnh danh là "thủ phủ tôm hùm của tỉnh Phú Yên". Năm 2023, Liên minh Kỷ lục Thế giới (WorldKings) công nhận Phú Yên là địa phương có hệ thống món ăn độc đáo được chế biến từ tôm hùm nhiều nhất thế giới, theo Trang Thông tin Du lịch Thị xã Sông Cầu, tỉnh Phú Yên.
Tôm hùm ở thị xã Sông Cầu không quá to, kích thước chiều dài khoảng 20 - 30 cm và chiều ngang khoảng gần 10 cm. "Thịt tôm hùm tươi rất chắc và dai, cần nhai kỹ nhưng khi nhai sẽ dần cảm nhận được độ ngọt của thịt", Mai nói. Tôm hùm được chế biến thành nhiều món như gỏi, nộm, salad, cuốn, súp hoặc đơn giản là tôm hùm nướng (ảnh).
Paul, du khách Anh, cho biết anh thấy "bất ngờ vì ngay trong các hoạt động hằng ngày lại ẩn chứa những nét văn hóa lâu đời, được người dân gìn giữ một cách rất tự nhiên, bình dị".
"Không chỉ có cảnh đẹp hoang sơ, ẩm thực ở đây rất ngon, giá rẻ và người dân rất thân thiện, hiếu khách", Paul nói.
Anh cũng ấn tượng với cách những khách sạn ở thị xã Sông Cầu được lấy cảm hứng từ văn hóa, truyền thống, kiến trúc của Việt Nam, xây dựng theo hướng thân thiện với môi trường, mang đến cảm giác "chữa lành giữa thiên nhiên" như khách sạn Zannier Hotels Bãi San Hô.
Bài và ảnh: Quỳnh Mai