Covid-19

Từ cuối tháng 12/2019, TP Vũ Hán, tỉnh Hồ Nam, Trung Quốc xuất hiện nhiều ca gặp tình trạng viêm phổi lạ. Dịch sau đó lan ra hơn 231 quốc gia và vùng lãnh thổ, khiến hơn 777 triệu trường hợp dương tính, gần 7 triệu người tử vong, tính đến ngày 25/5/2025. Chợ Hải sản Hoa Nam ở Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, ghi nhận ca Covid-19 đầu tiên.

Ảnh chụp một điểm xét nghiệm xét nghiệm Covid-19 ở sân bay quốc tế Incheon, Seoul, Hàn Quốc. Ảnh: AFP

Tại Việt Nam, ca mắc Covid-19 đầu tiên ghi nhận ngày 23/1/2020, sau đó dịch lan ra nhiều tỉnh thành, với hơn 11,6 triệu ca mắc, 43.206 trường hợp tử vong. Nhiều bệnh viện dã chiến được thành lập để kịp thời đáp ứng điều trị số lượng ca bệnh tăng nhanh chóng. Ảnh chụp một bệnh viện dã chiến tại Vũng Tàu. Ảnh: Đăng Khoa

Với sự lây lan nhanh, biến chứng của Covid-19, việc sản xuất và triển khai tiêm vaccine nhanh chóng rất quan trọng. Ngày 11/1/2020, trình tự gene của virus SARS-CoV-2 được công bố. Gần 11 tháng sau, loại vaccine đầu tiên do Pfizer và BioNTech sản xuất đã ra đời, tiếp theo là các vaccine của Moderna, AstraZeneca và Johnson & Johnson được đưa vào sử dụng.

Các thử nghiệm lâm sàng với hơn 44.000 người thử nghiệm lâm sàng vaccine của Pfizer và BioNTech cho thấy, vaccine có hiệu quả hơn 95% và không có tác dụng phụ nghiêm trọng. Các loại vaccine sau đó được triển khai tiêm rộng rãi cho các nước trên thế giới, Việt Nam là một trong những quốc gia có tỷ lệ bao phủ vaccine Covid-19 cao trên thế giới. Ngày 5/5/2023, WHO tuyên bố, Covid-19 không còn là tình trạng y tế khẩn cấp toàn cầu. Ảnh: Phạm Chiểu

Đậu mùa

Bệnh đậu mùa do hai biến chủng virus variola major và variola minor gây ra triệu chứng sốt, phát ban, mụn đỏ nổi khắp da. Trước khi được loại trừ hoàn toàn nhờ tiêm chủng, bệnh có tỷ lệ tử vong khoảng 30%, giết chết 300 triệu người chỉ trong thế kỷ 20. Một họa sĩ đã vẽ lại mộtkhu điều trị bệnh nhân mắc bệnh đậu mùa tại Bệnh viện Đậu mùa Hampstead, Anh, ngày 7/10/1871, nhằm mô tả bối cảnh dịch bệnh. Ảnh: Wikimedia Commons

Trước khi có vaccine, đậu mùa được coi là nguy hiểm với cộng đồng. Những người may mắn sống sót phải chịu nhiều biến chứng và mang sẹo trên cơ thể suốt cả đời.

Trong đó, đợt bùng phát lớn nhất vào tháng 4/1520 tại Mỹ và Mexico. Do chưa có hệ miễn dịch, gần 90% dân số ở phía bắc và nam vùng Caribbeantử vong do bệnh. Ở châu Âu, đậu mùa ước tính đã giết chết 60 triệu người, tính riêng trong thế kỷ 18.

Đến năm 1980, sau chiến dịch tiêm vaccine đậu mùa trên toàn cầu do WHO phát động, đậu mùa được tiêu diệt hoàn toàn. Đồng thời, vaccine đã mở đường cho sự ra đời của các mũi tiêm phòng bệnh truyền nhiễm khác. Ảnh: AP

Bại liệt

Virus bại liệt thường trú ở cổ họng hoặc ruột của con người, dễ lây truyền theo đường tiêu hóa, hoặc qua các đồ vật. Trẻ em dưới 5 tuổi thường dễ mắc căn bệnh này. Khi vào cơ thể, virus sẽ tấn công vào hệ thần kinh trung ương, làm yếu các cơ, phần mềm cấp tính và gây ra chứng bại liệt, tử vong. Bức ảnh mô tả trẻ em gặp di chứng cụt chi sau khi mắc bệnh bại liệt ở thế kỷ 20. Ảnh: polioeradicationorg

Đợt bùng phát dịch bại liệt đầu tiên ở tiểu bang Vermont, Mỹ, năm 1894 có 132 người mắc bệnh. Sau đó, bệnh tái phát theo chu kỳ vài năm một lần, hoành hành trong nhiều thập kỷ, khó tìm ra giải pháp triệt để. Trong đợt bùng dịch năm 1950, giữa lúc phải đưa ra hai lựa chọn, cứu bệnh nhân nặng hay người bệnh có khả năng sống sót hơn, các bác sĩ tìm ra cách ngăn ngừa bệnh duy nhất là tiêm phòng.

Sau các đợt tiêm chủng khiến số ca mắc giảm dần, năm 1988, WHO phát động chương trình thanh toán bại liệt trên toàn cầu. Việt Nam đã được Tổ chức Y tế thế giới công nhận thanh toán bệnh bại liệt trên toàn quốc vào năm 2000 nhờ việc triển khai vaccine bại liệt trong Chương trình Tiêm chủng mở rộng đạt trên 95%.

Hình ảnh enterovirus D68 qua đồ họa vi tính được cảnh báo có thể gây bệnh bại liệt ở trẻ. Ảnh: Med Page Today

Viêm não Nhật Bản

Virus viêm não Nhật Bản lây theo đường máu. Trung gian truyền bệnh là muỗi Culex sau khi hút máu các loại chim và gia súc như lợn, trâu, bò, ngựa... sẽ truyền bệnh sang người qua các vết đốt. Khi xâm nhập vào máu, virus có thời gian ủ bệnh 1 tuần và gây ra triệu chứng sốt, đau đầu, sau đó lơ mơ, tăng trương lực cơ, gồng cứng cơ, co giật và hôn mê khi virus đã tấn công vào mạch máu não, nguy cơ tử vong lên đến 30%. Ảnh: Vecteezy

Ca mắc viêm não Nhật Bản đầu tiên được ghi nhận năm 1871 tại Nhật Bản và gây ra đợt dịch đầu tiên tại nước này năm 1924, khiến hơn 6.000 ca mắc và 3.000 ca tử vong trong vòng 6 tuần. Đợt dịch gần đây nhất xảy ra vào năm 2005, ở Ấn Độ và Nepal, với 5.000 ca mắc và 1.300 ca tử vong. Bệnh sau đó lan truyền sang 24 quốc gia ở khu vực châu Á, khiến hơn 3 tỷ người có nguy cơ nhiễm bệnh.

Theo WHO, vaccine viêm não Nhật Bản được chứng minh an toàn, hiệu quả để ngăn ngừa 90% nguy cơ mắc bệnh này. Cũng nhờ có vaccine, bệnh được khống chế, tỷ lệ mắc bệnh giảm dần.

Tại Việt Nam, hiện có các loại vaccine do Việt Nam, Ấn Độ, Pháp sản xuất, có trong chương trình tiêm chủng mở rộng và dịch vụ. Nhờ được tiêm vaccine rộng rãi, trong những năm qua, số ca mắc bệnh tại nước ta chủ yếu do chưa tiêm vaccine hoặc chưa tiêm nhắc lại đầy đủ. Ảnh: Lê Nga

Uốn ván

Những năm 80, uốn ván sơ sinh là căn bệnh đe dọa tính mạng của trẻ sơ sinh, với tỷ lệ tử vong gần 100%. WHO ước tính, có khoảng 800.000 trẻ sơ sinh tử vong mỗi năm do uốn ván, tức cứ 1000 trẻ có khoảng 6-7 trẻ tử vong do uốn ván. Bệnh lây nhiễm cho trẻ khi chào đời trong điều kiện mất vệ sinh, các dụng cụ y tế không vô trùng vẫn được dùng để cắt dây rốn hoặc sử dụng ở khu vực nhiễm trùng gần rốn.

Một trẻ sơ sinh mắc uốn ván có triệu chứng cứng cơ thể, năm 1995 khi mẹ chưa chủng ngừa bệnh này. Ảnh: CDC Mỹ

Năm 1998, WHO thông qua nghị quyết loại trừ uốn ván sơ sinh trên toàn cầu vào năm 2000 qua ba chiến lược, trong đó tiêm vaccine uốn ván cho mẹ. Nhân viên Y tế ở Nepal chuẩn bị tiêm vaccine phòng uốn ván cho trẻ ở nước này. Ảnh: UNICEF/CDC Mỹ

Theo WHO, nhờ tiêm chủng cho mẹ đã giúp hơn 80% trẻ sơ sinh “thoát” uốn ván. Trong đó, năm 2013 khoảng 49.000 trẻ sơ sinh tử vong do uốn ván sơ sinh, giảm 94% so với tình hình vào cuối những năm 1980. Đến năm tháng 5/2016, hơn 140 triệu phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ đã được tiêm 2 liều vaccine uốn ván. Việt Nam được công nhận thanh toán uốn ván sơ sinh vào năm 2005, cũng nhờ phủ rộng được tỷ lệ tiêm vaccine.

Một thai phụ đang mang thai ở tháng thứ tư tiêm vaccine bạch hầu - ho gà - uốn ván tại Hệ thống Tiêm chủng VNVC. Ảnh: Diệu Thuần