Ông Lê Hải Trọng - Chủ tịch Tổng công ty cổ phần Y tế Danameco (DNM) kể, mỗi ngày nhận được hàng chục cuộc gọi muốn đặt khẩu trang y tế từ đối tác nước ngoài. Nhưng ông chưa dám nhận đơn hàng nào vì không rõ chính sách xuất khẩu sẽ ra sao.
Hiện Thủ tướng đã cho phép xuất khẩu theo nguyên tắc đảm bảo đủ nhu cầu trong nước nhưng theo các doanh nghiệp, ngay cả khi đã đáp ứng tiêu chí này, việc xuất khẩu cũng không dễ.
Các doanh nghiệp như Danameco đã đầu tư thêm hàng chục dây chuyền thiết bị để tăng năng lực sản xuất. Riêng doanh nghiệp này đã đầu tư 100 dây chuyền sản xuất khẩu trang y tế, gần 10 dây chuyền sản xuất vải màng lọc giúp năng lực sản xuất mỗi ngày tăng lên 7 triệu chiếc khẩu trang y tế, 1 triệu chiếc khẩu trang N95 từ ngày 15/5.
Ông Trương Thanh Hoài - Cục trưởng Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) cũng cho rằng, khẩu trang y tế "tắc" đường xuất khẩu không phải do năng lực sản xuất của doanh nghiệp, mà do những quy định khó khăn hiện nay.
Thêm vào đó, ngành y tế mới mua được cho dự trữ quốc gia hơn 46,1 triệu chiếc trong 60 triệu chiếc để phòng dịch. "Ngành y nên đẩy nhanh việc mua theo giá thầu cạnh tranh để đủ số lượng còn thiếu và sau đó cho phép doanh nghiệp xuất khẩu không giới hạn mặt hàng này", Cục trưởng Cục Công nghiệp nói.
Đến nay, Bộ Y tế vẫn từ chối trả lời việc vì sao chưa thể đẩy nhanh hoạt động mua dự trữ. Nhưng, việc cơ chế thu mua thiết bị phòng dịch vẫn theo cách chỉ định thầu giá thấp dù giá thị trường đã tăng chóng mặt, có thể là một điểm nghẽn.
Chủ tịch một doanh nghiệp nói giá máy móc dây chuyền sản xuất khẩu trang nhập về hiện đã tăng gấp ba trước đây. Cùng đó, nguyên liệu sản xuất cũng tăng 4-5 lần với mặt hàng vải không dệt, và màng lọc tăng 20 lần. Nhưng Nhà nước mua khẩu trang dự trữ vẫn căn cứ vào giá cũ với mức quá thấp, ít hơn 2-3 lần so với giá thành sản xuất.
"Ngay khi chưa cấm xuất khẩu, chúng tôi cũng không dám xuất cái nào vì muốn ưu tiên phục vụ trong nước. Giá cung ứng cho các cơ sở y tế chỉ quanh 2.000 đồng, trong khi thực tế giá trên thị trường 5.000-7.000 đồng một chiếc", ông cho biết.
Vị này còn nói, đã tham dự nhiều cuộc làm việc với các cơ quan chức năng, song chưa cơ quan nào đưa ra định giá giá khẩu trang y tế thị trường hiện là bao nhiêu để đấu thầu cạnh tranh. Và khi chưa định giá, việc mua dự trữ mặt hàng này vẫn gặp khó.
Công nhân Danameco kiểm tra khẩu trang y tế trước khi đóng hộp. Ảnh: Lê Vũ
Do số lượng khẩu trang y tế, bộ đồ phòng dịch còn lại theo kế hoạch dự trữ không lớn, Bộ Tài chính đề nghị ngành y tế đẩy nhanh mua theo phương thức chào hàng cạnh tranh với thời gian rút gọn nhất có thể.
Tại dự thảo sửa đổi, bổ sung Nghị quyết 20 về xuất khẩu khẩu trang y tế mới đây, Bộ Y tế vẫn đưa ra điều kiện ràng buộc, doanh nghiệp chỉ được xuất khẩu nếu đã bán hoặc có văn bản thoả thuận hỗ trợ cho cơ sở y tế tối thiểu 20% lượng dự kiến xuất khẩu. Quy định này không áp dụng với doanh nghiệp gia công cho thương nhân nước ngoài, có hợp đồng ký trước 1/3.
Giải thích với VnExpress, lãnh đạo Bộ Y tế cho biết, đề xuất này trên nguyên tắc đảm bảo đủ nhu cầu phòng Covid-19 khi dịch bệnh còn diễn biến khó lường. Cơ quan này đang lấy ý kiến các bộ, ngành để tổng hợp, báo cáo trình Chính phủ.
Tỷ lệ khống chế 20% được Bộ Công Thương đánh giá là quá cao nhưng đại diện Bộ Y tế cho hay, điều kiện này đưa ra trên cơ sở tính toán, tổng hợp số liệu sản xuất, cung ứng của doanh nghiệp trong nước và yêu cầu mua đủ lượng khẩu trang y tế dự trữ phòng dịch theo kế hoạch Thủ tướng giao.
Tuy nhiên, sẽ có cơ chế "mềm" khi dịch được kiểm soát tốt, dự trữ mua đủ, doanh nghiệp có thể xuất khẩu không hạn chế. "Ở đây chúng tôi tính toán để đạt mục tiêu kép vừa đủ cho dự trữ quốc gia phòng dịch, xuất khẩu chứ không hạn chế hay cấm", ông nói.
Dù vậy góp ý với Bộ Y tế, các Bộ, ngành cho rằng điều kiện xuất khẩu khẩu trang y tế chưa hợp lý. Theo Bộ Công Thương, quy định này khó triển khai vì không phải doanh nghiệp nào cũng có thể ký hợp đồng bán cho cơ sở y tế trong thời gian ngắn. Chưa kể trường hợp cơ sở y tế không có nhu cầu mua hoặc chỉ có thể mua số lượng nhỏ và việc đấu thầu hoặc thương lượng, ký hợp đồng cũng không thể hoàn tất ngay sẽ càng khó thực hiện.
"Yêu cầu các doanh nghiệp phải xuất trình văn bản công bố trúng thầu sẽ không đáp ứng được yêu cầu của Thủ tướng về tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp xuất khẩu khẩu trang y tế", Thứ trưởng Công Thương Trần Quốc Khánh nêu trong văn bản gửi Bộ Y tế.
Đồng tình, Bộ Tài chính cũng cho rằng, để có hợp đồng mua bán tối thiểu 20% sản lượng cho cơ sở y tế trong nước, doanh nghiệp phải đấu thầu mất nhiều thời gian và không phù hợp tinh thần "tận dụng thời cơ". Chưa kể, việc này theo bộ sẽ không thể quản lý. Doanh nghiệp có thể mở nhiều tờ khai để xuất khẩu tại nhiều chi cục hải quan khác nhau, chỉ cần đưa ra các chứng từ theo quy định, vẫn được xuất quá tỷ lệ này.
"Cần phải đánh giá đầy đủ năng lực sản xuất của doanh nghiệp. Nếu đảm bảo thu mua đủ số lượng, nên cho phép xuất khẩu mà không ràng buộc các điều kiện", Bộ Tài chính đề xuất.
Vì thế, theo Bộ Công Thương, doanh nghiệp nên được cấp phép xuất khẩu không hạn chế, nhưng phải cam kết sẵn sàng cung ứng tối thiểu 10% năng lực sản xuất khi được huy động. Doanh nghiệp xuất trình được tài liệu chứng minh đã tham gia bán hoặc hỗ trợ khẩu trang cho cơ sở y tế tối thiểu 10% sẽ được miễn yêu cầu trên. Và khi yêu cầu chống dịch trong nước tăng cao, Bộ Y tế có quyền hạn chế lượng cấp phép hoặc dừng cấp giấy phép.
Lãnh đạo một doanh nghiệp sản xuất khẩu trang y tế, đồ phòng dịch khu vực phía Bắc lại cho rằng, sự cẩn trọng của cơ quan y tế khi đặt ra điều kiện xuất khẩu là dễ hiểu khi có hiện tượng các doanh nghiệp ồ ạt sản xuất khẩu trang, chất lượng không được kiểm chứng.
Ông cho hay, thị trường đang có hiện tượng thu gom nguyên liệu sản xuất chỉ để xuất khẩu. Không ít đơn vị "lách" theo hướng thuê các nhà xưởng sản xuất gia công, không đảm bảo chất lượng. Số lượng hàng chục triệu chiếc khẩu trang y tế không đảm bảo bị tịch thu thời gian qua cho thấy cần có quy định siết chặt về chất lượng với các cơ sở, doanh nghiệp sản xuất. Việc này giúp tránh mất uy tín quốc gia, như trường hợp hàng loạt đơn hàng khẩu trang của Trung Quốc bị châu Âu trả lại.
Tuy nhiên, vị này cho rằng không nên khống chế theo tỷ lệ số lượng hàng xuất. Thay vào đó, kiểm soát chặt chất lượng sản xuất của các doanh nghiệp quan trọng hơn.
"Lúc này là thời cơ rất tốt để doanh nghiệp sản xuất uy tín có thể xuất khẩu khi các nước châu Âu, Mỹ cũng muốn ‘thoát Trung’ và Việt Nam có cơ hội là nhà sản xuất thay thế. Doanh nghiệp đang rất trông chờ quyết định rõ ràng, kịp thời từ cấp có thẩm quyền", Chủ tịch Danameco nói.
Anh Minh