Đợt đầu tiên sẽ gồm 640 cặp tài liệu về quan hệ giữa Vatican và Đức trong khoảng từ năm 1922 đến năm 1939. Những tài liệu khác từ giai đoạn đó cho đến trước khi Giáo hoàng Pius qua đời (1958) sẽ được chuẩn bị và công bố trong 3 năm tới.
Các học giả trên toàn thế giới, đặc biệt là tín đồ đạo Do Thái, đã yêu cầu mở cửa kho tài liệu này. Nhiều người trong số họ buộc tội Giáo hoàng Pius gián tiếp gây ra các vụ phát xít Đức thảm sát hàng triệu người Do Thái.
Vatican cho rằng Giáo hoàng Pius đã không phản đối Hitler vì lo ngại rằng điều đó sẽ chỉ làm cho tình hình của người Do Thái, người theo Thiên Chúa giáo tại những nước bị phát xít Đức chiếm đóng tồi tệ thêm.
Giáo hoàng John Paul ủng hộ mạnh mẽ người tiền nhiệm của mình. Năm 1998, ông còn gọi Pius với cái tên “Giáo hoàng vĩ đại”. Tuy nhiên, Vatican đã quyết định mở cửa kho lưu trữ để “chấm dứt những nghi ngờ phi lý”.
Nhưng Hội Người Do Thái Thế giới cho rằng những việc làm đó vẫn còn chưa đủ. Elan Steinberg, phó chủ tịch điều hành của tổ chức này, nói: “Tôi cho rằng việc tiết lộ bất kỳ tài liệu nào trong thời điểm hiện tại đều là một bước tiến tích cực và được đánh giá cao. Tuy nhiên, chúng tôi hy vọng rằng Vatican sẽ đưa ra một câu trả lời tích cực hơn: mở cửa không hạn chế kho tài liệu cho các học giả nghiên cứu”. Ông cũng nhận định: Không nên ngay lập tức phong thánh cho Giáo hoàng Pius, cho đến khi “có sự phán xét của lịch sử”.
Rabbi Marvin Hier, người đứng đầu Trung tâm Wiesenthal Simon tại Los Angeles, cho biết, ông đón nhận tuyên bố của Tòa thánh Vatican như một “quyết định muộn mằn”. Theo ông, không nên phong thánh cho Giáo hoàng Pius vì “ông ta chấp nhận mà không hề có ý định chống lại Adolf Hitler”.
Năm 1999, các học giả Do Thái và Thiên Chúa giáo thành lập một nhóm nghiên cứu để xem xét lại số tài liệu được công bố trước đó. Nhưng cố gắng này không thành vì các nhà nghiên cứu cho rằng Vatican đã ngăn họ tiếp cận với những tài liệu cần thiết.
Xuân Tùng (theo IHT)