Tương lai bất định với ông Duterte sau khi bị bắt

Hơn hai tuần trước sinh nhật tuổi 80, cựu tổng thống Philippines Rodrigo Duterte, người từng cam kết "thanh lọc đất nước" bằng chiến dịch chống ma túy và tội phạm quyết liệt, bị bắt với cáo buộc chống lại loài người trong cuộc điều tra của Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC).

Sau khi bị cảnh sát Philippines bắt tại sân bay Manila theo lệnh của truy nã của Interpol, ông Duterte bị đưa lên máy bay đến The Hague, nơi đặt trụ sở của ICC, để phục vụ quá trình truy tố, xét xử.

Tại The Hague, ông Duterte sẽ bị đưa tới trung tâm giam giữ của ICC, nằm ở quận ven biển Scheveningen của thành phố. Đây là nơi ICC đang giam 5 phạm nhân khác trong thời gian chờ xét xử tại tòa.

Cựu tổng thống Philippines sau đó sẽ xuất hiện trong phiên điều trần đầu tiên do Phòng sơ thẩm của ICC tổ chức, nơi ông được xác nhận danh tính, đảm bảo hiểu rõ các cáo buộc, cũng như ấn định ngày bắt đầu phiên điều trần xác nhận cáo buộc.

Sau khi phiên điều trần hoàn tất, ba khả năng có thể xảy ra. Đầu tiên, Phòng sơ thẩm có thể từ chối xác nhận cáo buộc, nhưng quyết định này không ngăn cản công tố viên tiếp tục đưa ra yêu cầu xác nhận sau khi bổ sung chứng cứ. Hai là thẩm phán ICC sau khi xem xét lập luận của các bên sẽ yêu cầu công tố viên cung cấp thêm bằng chứng, điều tra bổ sung hoặc sửa cáo buộc.

Khả năng thứ ba là Phòng sơ thẩm ICC xác nhận cáo buộc với ông Duterte và kiến nghị tổ chức phiên tòa xét xử. Sau khi xác nhận, Chủ tịch ICC sẽ thành lập Phòng xét xử để phụ trách bước tiếp theo.

Phiên tòa xét xử thường diễn ra tại The Hague. ICC yêu cầu bị cáo phải tham dự và phiên tòa thường được tổ chức công khai, trừ khi cần có thay đổi để bảo vệ an toàn của nạn nhân, nhân chứng hoặc thông tin nhạy cảm.

Bị cáo có thể nhận tội hoặc không trong quá trình xét xử. Nếu bị cáo nhận tội, Phòng xét xử sẽ xem xét lời nhận tội cùng với bằng chứng bổ sung và có thể đưa ra phán quyết. Nếu thấy không hợp lý, họ có thể coi như chưa có việc nhận tội và sẽ tiếp tục xét xử theo quy trình thông thường.

Phiên tuyên án sau đó được tổ chức và các bên có thể nộp bằng chứng bổ sung. Tòa sẽ ban hành bản án công khai, với sự chứng kiến của nạn nhân hoặc người đại diện hợp pháp nếu có thể.

Luật sư Kristina Conti, trợ lý luật sư ICC kiêm đại diện cho các gia đình nạn nhân của cuộc chiến chống ma túy, cho biết thời gian xét xử trung bình tại tòa án này là 8 năm và tối thiểu là hai năm.

Bị cáo có thể được tuyên có tội hoặc vô tội. ICC áp dụng nguyên tắc "suy đoán vô tội", đồng nghĩa nếu công tố viên không thể đưa ra các bằng chứng xác đáng, bị cáo sẽ được tha bổng. Khi đó, hồ sơ vụ án được đóng lại, bị cáo được phóng thích tại tòa.

Nếu bị cáo bị tuyên có tội, thẩm phán ICC sẽ công bố bản án. ICC không thể ban hành án tử hình, nhưng có thể áp dụng án tù, phạt tiền hoặc tịch thu tài sản có được do hành vi phạm tội.

"Bản án tối đa là 30 năm tù. Tuy nhiên, với những vụ án đặc biệt, tòa có thể áp dụng án tù chung thân", ICC cho biết. Bị cáo sẽ thi hành bản án tù tại địa điểm được tòa lựa chọn từ danh sách các nước sẵn sàng tiếp nhận người bị kết án.

Các bên có thể kháng cáo phán quyết, theo ICC. Phòng phúc thẩm có thể đảo ngược hoặc sửa đổi phán quyết, cũng như yêu cầu tổ chức phiên tòa mới, thành lập Phòng xét xử khác hoặc chuyển lại Phòng sơ thẩm xem xét những vấn đề còn bất đồng.

Cuộc chiến chống ma túy được xem là di sản nổi bật trong sự nghiệp chính trị của ông Duterte, từ khi ông còn là thị trưởng Davao, thành phố lớn thứ hai Philippines, trong giai đoạn 1988-2013. Ông tiếp tục thúc đẩy chiến dịch này trong nhiệm kỳ tổng thống năm 2016-2022.

Khi nhiệm kỳ tổng thống của ông Duterte kết thúc, chính quyền thông báo hơn 6.200 "nghi phạm ma túy" đã bị lực lượng an ninh hạ sát, song các nhóm nhân quyền ước tính con số thực tế lên tới hàng chục nghìn người, trong đó nhiều người bị bắn chết theo kiểu hành hình không qua xét xử

Ông Duterte từng tuyên bố "không xin lỗi hay bào chữa" về cuộc chiến chống ma túy và khẳng định không lo ngại nguy cơ bị bắt theo lệnh của ICC. Tuy nhiên, đương kim Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. đã quyết định thực thi lệnh bắt ngay sau khi nhận được văn bản từ Interpol.

"Việc bắt ông ấy có thể giúp nạn nhân và gia đình của họ đến gần hơn với công lý, gửi thông điệp rõ ràng rằng không ai có thể đứng trên luật pháp", Bryony Lau, phó giám đốc Tổ chức Giám sát Nhân quyền châu Á, nói.

Vụ bắt cựu tổng thống Duterte và việc chính quyền Tổng thống Marcos Jr. hợp tác với ICC cũng đánh dấu bước ngoặt chính trị ở Philippines.

"Trong ngắn hạn, đây là khởi đầu cho sự kết thúc quyền lực chính trị của gia tộc Duterte", Jean Encinas-Franco, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Philippines, nói.

Trong thời gian đương nhiệm, ông Duterte đã thành lập liên minh với gia tộc Marcos. Ông Duterte không thể tái tranh cử trong cuộc bầu cử năm 2022, nhưng con gái ông là Sara Duterte, thị trưởng thành phố Davao khi đó, cũng nổi tiếng và là ứng viên nặng ký để kế nhiệm ông.

Tuy nhiên, một ứng viên tiềm năng khác cho vị trí này là Marcos Jr., con trai cố tổng thống Philippines Ferdinand E. Marcos, người nắm quyền trong giai đoạn 1965-1986.

Hai gia tộc quyền lực đã đạt thỏa thuận hợp tác đưa ông Marcos Jr. trở thành Tổng thống và bà Sara trở thành Phó tổng thống. Ông Duterte dường như tin rằng đến cuộc bầu cử tiếp theo vào năm 2028, bà Sara sẽ tranh cử tổng thống với sự hậu thuẫn của gia tộc Marcos. Ông cũng hy vọng liên minh sẽ giúp bảo vệ mình khỏi bất kỳ hành động pháp lý nào sau khi ông rời nhiệm sở.

Tuy nhiên, căng thẳng trong quan hệ giữa hai gia tộc đã bộc lộ rõ ngay từ những ngày đầu của chính quyền mới, khi ông Marcos Jr. từ chối yêu cầu trao quyền kiểm soát Bộ Quốc phòng cho bà Sara, mà chỉ bổ nhiệm bà làm Bộ trưởng Giáo dục.

Mối quan hệ giữa hai gia tộc sụt giảm xuống mức thấp nhất vào năm ngoái, khi bà Sara tuyên bố đã thuê sát thủ sẵn sàng nhắm vào Tổng thống Marcos Jr. nếu có bất trắc gì xảy ra với mình. Tuyên bố này của bà Sara đã đánh dấu sự sụp đổ trong quan hệ liên minh giữa hai bên.

Hạ viện do những người trung thành với ông Marcos Jr. kiểm soát đã đệ đơn kiến nghị luận tội Phó tổng thống Sara và phiên điều trần dự kiến diễn ra tại Thượng viện vào tháng 7.

Nếu bị luận tội, bà Sara sẽ bị cấm giữ các chức vụ chính trị cấp cao. Điều này sẽ đặt dấu chấm hết cho tham vọng trở thành tổng thống của bà và làm suy yếu thêm quyền lực chính trị của gia tộc Duterte.

Richard Heydarian, nhà phân tích chính trị ở Manila kiêm giảng viên cấp cao tại Đại học Philippines, cho rằng vụ bắt ông Duterte đã giáng thêm một đòn nặng nề vào gia tộc của ông. Việc ông Duterte bị đưa tới The Hague sẽ báo hiệu cho các đồng minh của ông Marcos Jr. tại Thượng viện đẩy nhanh quá trình luận tội bà Sara.

Song các chuyên gia cũng cảnh báo đây có thể là canh bạc chính trị đầy rủi ro. Philippines sẽ tổ chức bầu cử quốc hội vào tháng 5 và nó sẽ xác định liệu ông Marcos có thể nắm giữ quyền lực ở mức độ nào trong ba năm còn lại của nhiệm kỳ. Tỷ lệ ủng hộ ông Marcos vẫn ở mức cao, nhưng đã sụt giảm một phần do lạm phát dai dẳng.

Gia tộc Duterte vẫn có ảnh hưởng lớn ở Philippines và bà Sara vẫn là ứng viên hàng đầu trong các cuộc thăm dò về cuộc bầu cử tổng thống tiếp theo năm 2028. Ngay trước khi bị bắt tại sân bay Manila, ông Duterte đã được hàng nghìn người ủng hộ chào đón tại sân vận động ở Hong Kong, cho thấy sức ảnh hưởng lớn của chính trị gia lâu năm này.

"Nếu nền kinh tế Philippines không khởi sắc, sự ủng hộ của người dân có thể chuyển sang gia tộc Duterte", Bob Herrera-Lim, giám đốc điều hành công ty tư vấn rủi ro Teneo, nói.

Nhà phân tích chính trị Antonio Contreras cho rằng việc bị bắt và dẫn độ tới Hà Lan đã làm suy yếu hình ảnh "bất khả chiến bại" của ông Duterte, nhưng cũng có thể gia tăng cảm thông với những người Philippines ủng hộ ông.

"Tôi buồn vì không nghĩ rằng mọi chuyện sẽ đến mức ông ấy bị bắt. Đối với tôi, ông ấy đã làm rất nhiều cho đất nước và đây là những gì họ đang làm với ông ấy", Aikko Valdo, người Philippines đang làm việc tại nước ngoài, nói.

Thùy Lâm (Theo CNN, Time, BBC)