Đảo White nằm trên vịnh Plenty, cách bờ phía đông Đảo Bắc của New Zealand khoảng 48 km. Đây là điểm du lịch phổ biến với các tour trong ngày và chuyến bay ngắm cảnh. Một số nhà điều hành du lịch gọi thắng cảnh này là "người khổng lồ địa chất đang sống và hít thở", hay "núi lửa đại dương đang hoạt động dễ tiếp cận nhất thế giới".
Hàng chục du khách, trong đó có nhiều người nước ngoài, đã ở trên đảo vào thời điểm núi lửa phun trào hôm 9/12, tạo ra cột khói cao khoảng 3.600 m. Hơn 30 người bị thương nặng, 5 người được xác nhận đã chết và 8 người mất tích, nhưng dường như không còn cơ hội sống sót
Sự cố làm dấy lên nghi ngờ về độ an toàn của tour du lịch tại đảo White, cũng như độ tin cậy của hệ thống cảnh báo núi lửa.
Núi lửa trên đảo White, New Zealand phun trào hôm 9/12. Ảnh: Reuters.
"Hòn đảo ẩn chứa một thảm họa chực chờ xảy ra trong nhiều năm. Tôi từng tới đó hai lần và luôn cảm thấy địa điểm này quá nguy hiểm để đưa du khách tới mỗi ngày bằng thuyền và trực thăng", Ray Cas, chuyên gia tại Đại học Monash, Australia, nêu ý kiến.
Jan Lindsay, giáo sư tại Đại học Auckland, cho biết đảo White "vận động liên tục, có hệ thống thủy nhiệt hoạt động vô cùng mạnh". Dù không có nhiều vụ phun trào liên quan đến magma, các vụ nổ tro bụi vẫn xảy ra định kỳ trên đảo, cùng với sự xuất hiện của "những hồ nước hòa lẫn với khí gas".
"Điểm đáng chú ý trên đảo White là có quá nhiều khí gas thoát ra từ núi lửa, đi kèm với vô số khoáng vật kết tinh", Ben Kennedy, giáo sư về vật lý núi lửa tại Đại học Canterbury, cho hay. "Các khoáng vật kết tinh ở độ sâu lớn hơn sẽ gây tắc nghẽn, khiến núi lửa phải 'thông họng' định kỳ".
Kennedy còn cho biết núi lửa trên đảo White 8 năm qua "nằm trong trạng thái hoạt động ở mức độ cao" với 6 vụ phun trào nhỏ, hiện tượng có thể xảy ra bất cứ lúc nào. Lần gần đây nhất một vụ phun trào dữ dội xuất hiện là năm 1914, khiến 12 thợ mỏ lưu huỳnh thiệt mạng.
Các chuyên gia cho biết hoạt động bất thường tại núi lửa đã được cảnh báo trước khi vụ phun trào hôm 9/12 xảy ra. Trong những tuần trước đó, thang cảnh báo núi lửa đã được nâng từ mức một, có nghĩa là bất ổn nhỏ, lên mức hai, cho thấy tình trạng bất ổn từ trung bình đến cao.
"Mọi người đều nhận thức được mức độ bất ổn đã tăng cao", Lindsay cho biết, nhưng bổ sung rằng điều này không giúp dự đoán trước những gì sẽ xảy ra. Theo giáo sư này, vụ phun trào dường như không liên quan tới magma, khiến việc phát hiện trở nên khó khăn hơn.
"Các hoạt động địa chấn do hệ thống thủy nhiệt chi phối khác với hoạt động xuất phát từ khoang magma nằm bên dưới núi lửa. Bạn có thể không phát hiện được nếu nó xảy ra ở độ sâu nhỏ", bà giải thích. Sự cố hôm 9/12 được phân loại ở mức ba, có nghĩa là "vụ phun trào núi lửa nhỏ", do chỉ ảnh hưởng tới khu vực miệng núi.
Vị trí đảo White ở ngoài khơi New Zealand. Đồ họa: Reuters.
Đảo White được nhà môi giới chứng khoán George Raymond Buttle ở Auckland mua vào năm 1936. Ông từ chối bán lại nó cho chính phủ và tới năm 1952 tuyên bố đây là một khu thắng cảnh tư nhân. Hòn đảo hiện vẫn thuộc sở hữu của gia đình Buttle.
Mỗi năm có tới hơn 10.000 du khách tới đảo White. Theo thông tin trên trang Hướng dẫn Du lịch New Zealand, các chủ sở hữu tour du lịch trên đảo được chỉ định làm người bảo vệ hòn đảo và chỉ những người điều hành tour mới có quyền cho phép lên đảo.
Lindsay cho biết Viện nghiên cứu GNS Science cũng "đã phát tin cảnh báo, duy trì liên lạc với các công ty du lịch và họ biết rủi ro là gì". "Họ đã quen với hoạt động của núi lửa. Tuy nhiên, sự cố như vậy đã không xảy ra trong nhiều năm dù từng xuất hiện trong quá khứ. Việc lần này có thể thay đổi cách họ vận hành hoạt động trong tương lai", bà nói.
Giáo sư cho hay những người ở gần điểm phun trào nước ngầm thường thiệt mạng do hơi nước và dòng nước nóng, hoặc các vật liệu phun ra từ núi lửa với lực mạnh. Geoff Hopkins, một trong các du khách chạy khỏi đảo, cho biết nhiều người sống sót bị bỏng nặng.
Nếu tính cả phần nằm dưới đại dương chiếm khoảng 70%, núi lửa trên đảo White là cấu trúc núi lửa lớn nhất New Zealand. Giáo sư Kennedy đánh giá hòn đảo mang vẻ đẹp như "đến từ thế giới khác". Địa điểm này từng xuất hiện trong nhiều tác phẩm và trở thành bối cảnh cho phần thứ ba của loạt phim nổi tiếng "Biên niên sử Narnia".
"Tuy nhiên, bạn nên mang mặt nạ phòng độc khi tới đó bởi khí lưu huỳnh mạnh. Du khách còn có thể nghe thấy tiếng ồn của khí phát ra từ núi lửa, một trải nghiệm dữ dội và tuyệt vời. Nhưng bạn nên thoát ra khỏi nơi này thật nhanh chóng", ông nói.
Ánh Ngọc (Theo BBC, Reuters)