Scandal tài chính của Enron kéo theo sự sụp đổ của nhiều đại gia khác như WorldCom, Global Crossing, Adelphia và Tyco. Bản thân Ken Lay, tên thường gọi của Kenneth Lay, bị kết án 45 năm tù và đột tử trước khi thụ án. Cũng sau vụ các bê bối khiến nền kinh tế Mỹ rung chuyển này, Chính phủ Mỹ đã phải siết chặt quản lý hoạt động kiểm toán tại các công ty bằng đạo luật Sarbanes-Oxley.
Quý ông vùng Texas
Xuất thân trong một gia đình nghèo tại bang Misourri, Mỹ, Ken Lay từng đi xén cỏ, đưa báo và làm nhiều nghề trước khi thành lập Enron. Dưới sự dẫn dắt của Lay, trong vòng 15 năm, Enron trở thành hãng lớn thứ 7 tại Mỹ và là một trong những công ty năng lượng hàng đầu thế giới.
![]() |
Kenneth Lay cùng vợ đến tòa án. Ảnh: washingtonpost. |
Trước khi phá sản vào năm 2001, Enron là một trong những công ty hàng đầu thế giới về điện, khí đốt thiên nhiên, bột gỗ và giấy với doanh thu 111 triệu USD năm 2000, cùng đội ngũ nhân viên hùng hậu 21.000 người tại nhiều nước. Trong 6 năm liền công ty này được Forbes bình chọn là công ty nhiều cải cách nhất nước Mỹ.
Bản thân Lay trở thành một trong những CEO có thu nhập cao nhất thế giới. Riêng trong năm 1999, mức thưởng cuối năm của vị CEO này đạt 42,4 triệu USD. Đồng thời, Lay được nhắc đến như một trong những ứng cử viên cho chiếc ghế Bộ trưởng Tài chính trong chính phủ của Tổng thống Bush.
Với người vợ Linda Phillips Lay, 5 người con và 12 người cháu, Ken Lay có một đại gia đình hạnh phúc. Với lối ăn nói và xử sự khiêm nhường mang đậm nét cổ điển, vị tiến sĩ kinh tế tại Đại học Houston, Texas này được nhiều người ngưỡng mộ và coi là chuẩn mực cho các nhân viên Enron.
Ken Lay cũng có nhiều mối quan hệ thân thiết với các chính trị gia, trong đó có Tổng thống Bush. Ông Bush thường gọi người đồng hương Texas của mình bằng tên thân mật "Kenny Boy" và Lay cũng là một trong những người tích cực gây quỹ cho cuộc tranh cử năm 2000 của ông Bush.
Trong những ngày chờ đợi giữa các phiên tòa, vị cựu CEO vẫn ung dung dành thời gian tại khu giải trí River Oaks Country Club, đi dạo tại khuôn viên nhà mình và dùng bữa tại các nhà hàng ưa thích.
Tại các phiên tòa, Lay một mực khẳng định mình vô tội và cho rằng, việc Enron sụp đổ là do các nhà đầu tư mất niềm tin vào công ty. Trước bản án 45 năm tù, ông Lay cũng tỏ ra khá bình thản.
Đế chế Enron sụp đổ
Ken Lay bị buộc tội đưa ra các báo cáo sai sự thật, nói dối các nhà đầu tư về tình hình kinh doanh của Enron để giữ giá cổ phiếu và bán cổ phiếu nội bộ. Trước khi Enron tuyên bố phá sản cuối năm 2001, Lay đã kịp bán đi phần lớn cổ phiếu đang nắm giữ và bỏ túi trên 70 triệu USD.
Đầu năm 2001, cổ phiếu của Enron do Lay bán ra vẫn có giá gần 80 USD, sau nửa năm, chỉ còn chưa đến 1 USD. Theo quy định, các cổ đông nắm lượng cổ phiếu chi phối không được phép bán nếu chưa có sự thông báo của công ty.
Theo tài liệu của tòa án, Lay đã dùng số tiền bán cổ phiếu để trả các khoản nợ cá nhân lên tới 100 triệu USD. Khi bị kết án, Lay cũng bị tịch thu tòa nhà sang trọng tại Houston và 6,3 triệu USD gửi trong ngân hàng Goldman Sachs.
Cùng bị kết án với Lay là cựu tổng giám đốc Jeffrey K. Skilling, với các tội danh tương tự. Skilling đã tìm cách "thoát hiểm" khỏi Enron trước khi nó chìm xuồng khi từ chức vào tháng 7/2001 với lý do không thể ngăn đà tụt giá của cổ phiếu Enron. Thật ra Skilling đã kiếm được hàng triệu USD từ cổ phiếu Enron trước khi các vấn đề của công ty này được phát hiện.
Sự sụp đổ của Enron kéo theo 4.000 nhân viên mất việc và nhiều người trong số họ mất đi khoản tiết kiệm cả đời, đồng thời nhiều nhà đầu tư mất trắng hàng tỷ USD.
Trong các báo cáo được công bố, Lay và các cộng sự liên tục khẳng định các dịch vụ của Enron đang làm ăn có lãi và đầy tiềm năng. Để chứng minh, Lay giấu nhẹm những thua lỗ của Enron bằng việc tạo chứng cứ giả cho các báo cáo. Sau sự ra đi được thông báo là vì lý do cá nhân của Skilling, Lay tuyên bố: "Công ty đang ở giai đoạn phát triển mạnh nhất từ trước đến nay, doanh thu vẫn tăng gấp đôi sau mỗi quý".
Kết thúc qúy 1 năm 2001, báo cáo của công ty dịch vụ năng lượng Enron (EES) được Lay phê duyệt khẳng định EES làm ăn tốt, dù từ đầu tháng 1 cùng năm, Lay đã được báo cáo về sự thua lỗ của công ty. Được Lay cho phép, Enron đã chuyển thua lỗ trong báo cáo của EES, lúc này đã lên tới hàng trăm triệu USD, sang một nhánh khác của Enron là công ty bán buôn Enron Wholesale.
Lay và các cộng sự biết rằng với nguồn thu lớn, Enron Wholesale đủ sức che giấu những thua lỗ của EES. Lay đưa ra thông tin sai lệch nhằm thuyết phục các nhà đầu tư rằng lợi nhuận đầu tư từ Enron vẫn tiếp tục tăng, đồng thời đẩy mức giá cổ phiếu Enron lên. Trong khi động viên nhân viên công ty mua cổ phiếu, Lay âm thầm bán ra phần lớn cổ phiếu đang nắm giữ.
Cuối năm 2001, không thể tiếp tục chống đỡ, Enron tuyên bố phá sản. Ken Lay và Jefferey Skilling cùng phải ra tòa với các tội danh thông đồng lừa đảo, công bố thông tin sai lệch và bán cổ phiếu nội bộ. Tuy nhiên, khi chưa kịp thụ án 45 năm tù giam, tháng 7/2006, Ken Lay qua đời vì bệnh tim. Những gì còn lại của Enron được bán lại cho một công ty nhỏ.
N.C. tổng hợp