Đầu tháng 12, Chính phủ trình Uỷ ban Thường vụ Quốc hội, đề xuất sửa Luật Điện lực để tư nhân có thể tham gia đầu tư xây dựng lưới điện truyền tải, trừ các dự án lưới điện do Nhà nước đầu tư theo quy hoạch phát triển điện lực trong từng thời kỳ.
Ông Nguyễn Bá Sản, đại diện Ban Quản lý năng lượng Tập đoàn T&T cho rằng, xu thế là tỷ trọng nguồn năng lượng tái tạo ngày càng lớn, tiếp tục gia tăng trong tổng công suất nguồn điện ở Việt Nam, nhưng lại tập trung chủ yếu ở một số vùng phụ tải thấp. T&T là tập đoàn đang đầu tư mạnh vào điện gió, mặt trời với 1.000 MW đưa vào vận hành cuối năm nay.
Ông Bản nhận xét, lưới truyền tải điện chưa phát triển đồng bộ với tốc độ phát triển nguồn điện từ năng lượng tái tạo, nên việc cho phép và thu hút tư nhân làm hạ tầng sẽ tháo gỡ "điểm nghẽn" trong các tuyến đường dây truyền tải.
"Nên để tư nhân hóa truyền tải điện. Truyền tải như giao thông, giao thông có BOT, PPP, tôi không nghĩ tư nhân không thể thực hiện được", vị này đề nghị.
Từ phân tích những vướng mắc của hệ thống truyền tải điện hiện tại, Tiến sĩ Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế trưởng của BIDV cũng nói, nên cho phép nhà đầu tư tư nhân tham gia đầu tư lưới truyền tải điện.
Theo ông, phát triển hạ tầng truyền tải điện ở Việt Nam đang vướng ba điểm, trước tiên là quy hoạch, tầm nhìn do chúng ta không dự báo được công suất, sức chịu đựng của lưới truyền tải điện.
Bên cạnh đó là cấu trúc bất hợp lý, chỗ thừa, nơi thiếu. "Có chỗ xài công suất có 4-5%, còn lại thì dư thừa và không thể tích trữ, đó là sự lãng phí trong khi doanh nghiệp còn khó khăn. Đó là khả năng phân tích, dự báo, cơ cấu cấu trúc cần hợp lý", ông nhìn nhận.
Công nhân Công ty truyền tải điện 2 sửa chữa trên lưới. Ảnh: Anh Minh
Vướng mắc nữa là nguồn vốn. Mỗi năm ngành điện cần khoảng hơn 10 tỷ USD để đầu tư trong tầm nhìn từ nay đến năm 2030, riêng truyền tải điện chiếm 15% tổng kinh phí đầu tư, tức 1,5 tỷ USD một năm. Vậy nguồn tiền huy động từ đâu? Trong chính sách phục hồi 2 năm tới, không hề có thêm đầu tư công cho lĩnh vực năng lượng, chỉ có hạ tầng giao thông.
"Việc xã hội hóa, cho phép tư nhân trong và ngoài nước tham gia đầu tư hạ tầng truyền tải điện là nên làm", ông Lực nêu quan điểm.
Ông Phạm Như Ánh, thành viên Ban điều hành Ngân hàng Quân đội (MB) cũng cho rằng, việc tài trợ vốn cho các dự án năng lượng tái tạo sẽ "hanh thông, thuận lợi hơn nếu đầu tư trong truyền tải điện được cải thiện".
Ông phân tích, hiện EVN vẫn độc quyền đầu tư truyền tải, tạo gánh nặng quá lớn cho tập đoàn này trong huy động vốn, trong khi giới hạn cấp tín dụng cho EVN không vượt quá 25% vốn tín chấp của các tổ chức tín dụng.
"Chính phủ cần tính toán đến giải pháp xã hội hoá truyền tải điện như giao thông đang làm, hoặc cơ chế kết hợp đầu tư đồng bộ truyền tải và nguồn điện", thành viên Ban điều hành MB nêu quan điểm.
Cơ chế mà ông Ánh đề cập, có thể là dự án nguồn chủ đầu tư khai thác có thời hạn, còn đường dây bàn giao lại EVN sau khi hoàn thành. Thực hiện theo phương thức này thì các tổ chức tín dụng có thể sẵn sàng cung cấp tín dụng cho cả 2 phương án đầu tư nguồn điện và lưới điện.
Luật Điện lực hiện nay quy định Tổng công ty Truyền tải điện quốc gia (EVNNPT) đầu tư, quản lý lưới truyền tải từ 220 kV trở lên. Việc xây dựng đường dây truyền tải, giải toả công suất năng lượng tái tạo vừa qua chậm tiến độ hơn dự kiến. Ông Bùi Văn Kiên, Phó tổng giám đốc Tổng công ty Truyền tải điện quốc gia (EVNNPT) giải thích, do phải xin bổ sung quy hoạch lưới truyền tải điện. Các công việc chuẩn bị để đầu tư lưới truyền tải, như xin bổ sung quy hoạch, xin chủ trương đầu tư... thường mất nhiều thời gian.
Theo quy định, Bộ Công Thương bổ sung quy hoạch năng lượng tái tạo, còn quy hoạch truyền tải điện từ 220 kV trở lên do Chính phủ phê duyệt. Thực tế cho thấy chưa đồng bộ khi bổ sung nguồn năng lượng tái tạo mới và tính toán bổ sung quy hoạch lưới truyền tải điện.
Trong đó, bổ sung quy hoạch lưới truyền tải chậm một nhịp từ 6-12 tháng so với bổ sung quy hoạch năng lượng tái tạo. Còn các dự án điện mặt trời từ chủ trương đầu tư tới thực hiện cũng chỉ khoảng một năm.
Tức là một dự án năng lượng tái tạo hoàn thiện thì truyền tải điện mới được phê duyệt đầu tư. Cùng với đó là nguyên nhân chậm do bồi thường giải phòng mặt bằng, theo cơ chế Nhà nước.
"Tư nhân họ có thể tự quyết giá đền bù đất, trong khi chúng tôi phải theo đơn giá nhà nước, chỉ bằng 1/3 thậm chí 1/4 giá đền bù nhà đầu tư năng lượng tái tạo bỏ ra. Sự chênh lệch này ảnh hưởng tới lộ trình giải phóng mặt bằng của lưới điện", ông Kiên nêu.
Trước ý kiến cho rằng EVNNPT gặp khó khăn trong huy động vốn cho các dự án truyền tải điện, ông Kiên nói "tổng công ty hoàn toàn đủ khả năng để đầu tư".
Nhiều ý kiến đồng tình chuyện nên mở cửa thị trường truyền tải điện và không ít nhà đầu tư háo hức muốn tham gia lĩnh vực này. Nhưng để tư nhân tham gia được thì cần khung pháp lý liên quan, để tránh rủi ro.
Ông Cấn Văn Lực lưu ý, không phải mọi khâu của hạ tầng truyền tải điện đều có thể giao cho tư nhân làm.
Theo ông, Luật Điện lực quy định Nhà nước độc quyền trong truyền tải điện, nhưng các khâu như vận hành, bảo dưỡng đường dây thì cũng liên quan đến truyền tải điện, nên phải có quy định rõ ràng. Đó là chưa kể, thực tế hiện nay, nhiều dự án đầu tư vào truyền tải điện bị chậm tiến độ, nên việc nâng cấp hệ thống lưới điện để có dự phòng theo tiêu chí N-1 nhằm đảm bảo an ninh năng lượng sẽ gặp khó khăn nhất định.
"Cho phép tư nhân tham gia ở khâu nào thì cần tính tiếp. Nếu là truyền tải lớn thì vẫn Nhà nước, còn vừa và nhỏ thì có thể tư nhân tham gia", ông Lực gợi ý.
Phó tổng giám đốc EVNNPT Bùi Văn Kiên cũng cho rằng, khi sửa Luật Điện lực thì cần tính tới khía cạnh cho nhà đầu tư tham gia thế nào, tới đâu... để đảm bảo tính khả thi, lợi ích Nhà nước, người mua điện và an ninh năng lượng quốc gia.
Theo ông Kiên, cần có quy định rõ ràng về việc được đấu nối và mức độ tư nhân đầu tư vào truyền tải đến đâu, tránh tình trạng khi cần huy động thì nhà đầu tư tư nhân không hợp tác. Bởi thực tế, theo ông, đã có trường hợp trạm biến áp 100 kV được ba nhà đầu tư tư nhân chung vốn làm, nhưng họ kiên quyết không cho dự án của các nhà đầu tư khác đấu nối, để ổn định bán điện, đảm bảo lợi nhuận cho mình.
Vì thế, hệ thống đường truyền tải điện quốc gia nên chia làm 3 mức độ, gồm đường trục chính là xương sống hệ thống điện quốc gia (thường là đường dây 500 kV), trục khu vực (có thể là đường dây 110 kV, 220 kV hoặc 500 kV) và đường dây truyền tải phục vụ đấu nối các nhà máy vào hệ thống điện.
"Trên góc độ an ninh năng lượng quốc gia, đảm bảo tính ổn định thì nên để khu vực doanh nghiệp Nhà nước, có thể là EVN, PVN hay TKV đầu tư trục đường chính và đường trục khu vực", ông Kiên nêu quan điểm.
Với đường truyền tải phục vụ đấu nối các nhà máy điện vào hệ thống điện quốc gia, các nhà đầu tư tư nhân có thể tham gia đầu tư và vận hành. Tuy nhiên, ông Kiên cho rằng, quy hoạch điện VIII nên chỉ định rõ doanh nghiệp nào đầu tư, để đỡ mất thêm thời gian đấu thầu chọn nhà đầu tư, bởi các quy định hiện nay khá phức tạp và mất rất nhiều thời gian.
Với đường trục quốc gia và khu vực, muốn nhà đầu tư tư nhân tham gia đầu tư cần có cơ chế pháp luật rõ ràng, chẳng hạn như chuyện thoả thuận đấu nối, để tránh vướng mắc sau này. Tỷ trọng các đường dây và trạm biến áp có thể giao tư nhân đầu tư, ông Kiên ước tính, khoảng 20% tổng quy mô hệ thống điện.
Trước những băn khoăn này, ông Nguyễn Tuấn Anh, Phó cục trưởng Cục Điện lực & Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương) cho hay, Nghị quyết 55 đưa ra mục tiêu phải có cơ chế chính sách thu hút các nguồn lực khác nhau trong đầu tư truyền tải điện, nhưng phải tách bạch rõ độc quyền nhà nước trong vận hành, điều độ truyền tải để vận hành.
Sửa đổi Luật Điện lực lần này, đề xuất cho tư nhân tham gia đầu tư vào truyền tải, ông Tuấn Anh nói, để giải quyết vấn đề cấp bách khi nhu cầu đầu tư các dự án truyền tải lớn, trong khi nguồn lực của EVN hay EVNNPT có hạn, phải đầu tư nhanh để đảm bảo giải toả công suất nên cấp bách là huy động từ xã hội.
"Chúng tôi cũng có chính sách xác định phạm vi nào tư nhân có thể đầu tư, nhà nước độc quyền khâu nào và có cơ chế khi tư nhân đầu tư thu hồi được chi phí. Phạm vi trên cơ sở phát triển điện lực từng thời kỳ, dự án nào nhà nước độc quyền, nhà đầu tư tham gia giai đoạn nào", ông Tuấn Anh chia sẻ.
Về chi phí, Phó cục trưởng Cục Điện lực & Năng lương tái tạo cho biết, các đơn vị tư nhân được đầu tư quản lý vận hành có quyền, trách nhiệm như nhau về giá truyền tải, thu hồi chi phí đầu tư, quản lý vận hành truyền tải. Còn Nhà nước vẫn sẽ độc quyền điều độ hệ thống điện, đảm bảo an ninh truyền tải, vận hành hệ thống điện.
Ông Tuấn Anh nói thêm, dự thảo quy hoạch điện VIII đưa ra cơ chế rà soát 6 tháng hoặc 1 năm, nhằm đảm bảo các dự án sẽ phải tuân thủ theo đúng kế hoạch. Dự án nào không đảm bảo tiến độ sẽ chuyển nhà đầu tư khác.
Hiện dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của 8 luật, trong đó có sửa Điều 4 Luật Điện lực đã được trình Uỷ ban Thường vụ Quốc hội. Dự kiến trong tuần này cơ quan thẩm tra, Uỷ ban Kinh tế sẽ thẩm tra lần 2 với dự thảo luật này. Nếu đủ điều kiện sẽ trình Quốc hội xem xét, thông qua tại kỳ họp Quốc hội bất thường, dự kiến tổ chức đầu tháng 1/2022.
Anh Minh