Tàu tuần duyên Trung Quốc tiếp cận ngư dân Philippines gần bãi cạn Scarborough ở Biển Đông tháng 8/2015. Ảnh: AP
Theo WSJ, năm 1986, Tòa án Công lý Quốc tế ở The Hague, Hà Lan ra phán quyết có lợi cho Nicaragua trong vụ quốc gia này kiện Mỹ viện trợ cho phiến quân và khai thác cảng của nước này, trong một nỗ lực làm suy yếu chính quyền Nicaragua thời điểm đó.
Mỹ tẩy chay hầu hết thủ tục tố tụng, nói rằng tòa không có thẩm quyền, và từ chối chấp nhận phán quyết là Nicaragua được bồi thường số tiền 370 triệu USD. Mỹ sau đó sử dụng ghế thường trực tại Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc để phủ quyết nghị quyết yêu cầu họ thực hiện phán quyết Nicaragua, bỏ qua một nghị quyết được thông qua tại Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc, và chỉ dừng hỗ trợ phiến quân Nicaragua khi Quốc hội Mỹ yêu cầu vào năm 1988.
Vụ Philippines kiện Trung Quốc tại Tòa Trọng tài ở The Hague có điểm tương đồng với vụ việc trên, khi cùng là cuộc đấu giữa một quốc gia nhỏ bé với láng giềng khổng lồ.
Trung Quốc cũng khăng khăng nói rằng tòa không có thẩm quyền xét xử vụ kiện và từ chối tham gia thủ tục tố tụng. Nếu tòa ra phán quyết bất lợi cho Trung Quốc như nhiều chuyên gia dự đoán, Bắc Kinh nhiều khả năng sẽ áp dụng cách tiếp cận tương tự như của Mỹ cách đây 30 năm, đó là phớt lờ phán quyết.
Tuy nhiên, "đó không phải là cái kết của câu chuyện", Paul Reichler, luật sư trưởng của phía Philippines, cũng chính là người đã đại diện Nicaragua trong vụ kiện với Mỹ, nói.
Ông mô tả vụ kiện trong thập niên 1980 là "tì vết trên vị thế đạo đức và khả năng thể hiện mình là bên thúc đẩy trật tự quốc tế dựa trên luật lệ của Mỹ". Trung Quốc sẽ phải đối mặt với thiệt hại về danh tiếng tương tự, cũng như nhiều thách thức pháp lý hơn nữa, nếu họ phớt lờ phán quyết.
Tuy phán quyết của Tòa Trọng tài mang tính ràng buộc về mặt pháp lý, tòa không có các công cụ cần thiết để buộc các nước có liên quan phải thi hành. Vì vậy, áp lực quốc tế chính là yếu tố khiến các nước phải tuân thủ phán quyết. Mỹ và các đồng minh chắc chắn sẽ tiếp tục gây sức ép yêu cầu Bắc Kinh phải tuân thủ.
Để chống lại điều đó, Bắc Kinh đã cố gắng tranh thủ sự ủng hộ của hàng chục nước, chủ yếu là quốc gia nhỏ và đang phát triển để hỗ trợ lập trường của mình trong những tháng gần đây. Trung Quốc cũng có thể sử dụng ghế thường trực của mình tại Hội đồng Bảo an để phủ quyết bất kỳ nỗ lực nào, giống như Mỹ từng làm.
Bắc Kinh cho rằng lập trường của Washington bị suy yếu bởi vụ kiện Nicaragua và việc Mỹ vẫn chưa phê chuẩn Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) - cơ sở pháp lý để Tòa Trọng tài ra phán quyết.
Trong khi đó, quan chức Mỹ nói rằng Washington tuân thủ các điều khoản của UNCLOS và việc so sánh vụ kiện Biển Đông với vụ kiện Nicaragua là không thích đáng, vì Mỹ đã tham gia vụ kiện ở giai đoạn đầu để xác định thẩm quyền, và cuối cùng đã giải quyết vấn đề với Nicaragua vào năm 1991. Chính phủ mới của Nicaragua vào năm đó đã chấp nhận ngừng các hành động pháp lý để đổi lấy viện trợ của Mỹ.
Tuy nhiên, các quan chức Trung Quốc vẫn nghiên cứu vụ kiện Nicaragua như một tiền lệ để bác thẩm quyền của tòa, và để đối phó với hậu quả quốc tế của phán quyết, theo những người tham gia vào những nỗ lực đó.
Họ cho biết luật sư của chính phủ Trung Quốc đã xem xét những trường hợp bác phán quyết từ The Hague của các quốc gia khác, bao gồm Nga trong vụ Hà Lan kiện Nga vì Moscow bắt giữ một tàu của Greenpeace năm 2013 (tuy Nga từ chối chấp nhận phán quyết, họ cuối cùng vẫn thả tàu).
Trung Quốc cũng có thể có những hành động giống Mỹ, chẳng hạn như cố gắng thương lượng một thỏa thuận để gác lại vấn đề này với Tổng thống mới của Philippines, Rodrigo Duterte, có thể là đổi lấy viện trợ hoặc đầu tư của Trung Quốc, theo các nhà phân tích chính sách đối ngoại và ngoại giao.
Mặc dù vậy, việc phớt lờ phán quyết nhiều khả năng đẩy Trung Quốc vào nhiều khó khăn, và tạo ra vũ khí gây áp lực cho những bên muốn ngăn chặn tham vọng trên biển của Bắc Kinh.
Mỹ và đồng minh có thể đẩy mạnh những nỗ lực để thách thức các yêu sách của Trung Quốc thông qua hoạt động "tự do hàng hải". Các đồng minh và đối tác của Mỹ trong khu vực cũng có thể sẽ đặt ra thêm thách thức pháp lý với Trung Quốc.
Trung Quốc còn đối mặt với nguy cơ nữa là sau nhiều thập kỷ thể hiện mình là người đứng về phía các quốc gia nhỏ và đang phát triển, nếu phớt lờ phán quyết, Bắc Kinh sẽ tự bộc lộ bản thân là một siêu cường tự cho mình được quyền đứng ngoài vòng luật pháp quốc tế.
Theo dự đoán của ông Reichler, luật sư của Philippines, Bắc Kinh sẽ phải đạt được một thỏa hiệp với các nước láng giềng và qua đó, thừa nhận phán quyết, hoặc có nguy cơ thể hiện mình là quốc gia ngoài vòng pháp luật.
"Việc đó có thể mất 6 tháng, có thể mất một năm, có thể mất hai năm, có thể mất nhiều thời gian hơn, nhưng tôi nghĩ rằng việc đó là không thể tránh khỏi", ông nói.
Diễn tiến vụ kiện Biển Đông. Click để xem bản đầy đủ. Đồ họa: Tiến Thành.
Xem thêm: Trung Quốc nỗ lực 'mua chuộc' Mỹ trước thềm phán quyết Biển Đông
5 thẩm phán định đoạt vụ kiện Biển Đông
Phương Vũ