Sau khi Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị cảnh báo Chủ tịch Thượng viện Cộng hòa Czech Milos Vystrcil "sẽ phải trả giá đắt" vì thăm Đài Loan tháng này, ông nhận được thư ngỏ với lời lẽ gay gắt.
"Ông nên cảm thấy xấu hổ", nhà lập pháp Pavel Novotny, quận trưởng quận Reporyje ở Praha, viết trong thư. Novotny chỉ trích Bộ Ngoại giao Trung Quốc hành xử "thiếu suy nghĩ, thô lỗ" và yêu cầu một lời xin lỗi về lời đe dọa của ông Vương.
Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị tại Berlin, Đức ngày 1/9. Ảnh: Reuters.
Trung Quốc đang đẩy mạnh tiếp cận, tìm bạn ở châu Âu với các nhà ngoại giao liên tục được phái đến thăm lục địa này gần đây. Bắc Kinh coi châu Âu là đối tác thực dụng sẵn sàng hợp tác với họ để cân bằng tình thế khi quan hệ Mỹ - Trung đang xấu đi nghiêm trọng. Tuy nhiên, tại nhiều nước châu Âu, Trung Quốc đối mặt với sự khó chịu ngày càng tăng. Những lời qua tiếng lại trên không phải là trường hợp riêng lẻ.
Đối với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, sự thay đổi lâu dài trong quan điểm của châu Âu đặt ra thách thức lớn. Trong ngắn hạn, nó có nguy cơ làm suy yếu triển vọng phục hồi kinh tế sau đại dịch của đất nước bằng cách kìm hãm các khoản đầu tư mới khi Mỹ đang hạn chế chúng, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ cao. Về lâu dài, nó có thể làm thui chột tham vọng đưa Trung Quốc thành lãnh đạo toàn cầu, đặt ra các quy tắc về quản trị và thương mại, thay thế Mỹ.
Sự thất vọng của châu Âu đối với các chính sách của Trung Quốc đã gia tăng từ lâu, nhưng chúng thể hiện rõ trong năm nay vì Covid-19. Tranh cãi về những sai lầm ban đầu trong kiềm chế Covid-19 và thất bại trong chính sách "ngoại giao khẩu trang" đã làm giảm cảm tình của dư luận ở một số quốc gia, đặc biệt là Hà Lan và Tây Ban Nha, nơi thiết bị bảo hộ và các vật tư y tế họ mua từ Trung Quốc có chất lượng kém.
Hôm 14/9, ông Tập kêu gọi thúc đẩy "quan hệ đối tác chiến lược toàn diện" trong hội nghị thượng đỉnh trực tuyến với các lãnh đạo Liên minh châu Âu. Sự kiện vốn là nơi để thắt chặt quan hệ kinh tế, nhưng năm nay, nó kết thúc với rất ít tiến triển về hiệp định đầu tư. Thay vào đó, nó phơi bày những rạn nứt trong quan hệ.
Ông Tập đối mặt với những lời chỉ trích gay gắt về nhiều vấn đề. Các nước châu Âu cáo buộc Trung Quốc trì hoãn thực hiện các hứa hẹn về chống biến đổi khí hậu. Họ chỉ trích luật an ninh mới ở Hong Kong, nhắc đến việc Trung Quốc giữ hai người Canada để trả đũa việc Ottawa bắt giám đốc Huawei và các động thái đơn phương của Trung Quốc tại Biển Đông.
"Có những khác biệt thực sự và chúng tôi sẽ không che giấu chúng", Charles Michel, chủ tịch Hội đồng Châu Âu, cơ quan hoạch định chính sách của liên minh, nói sau hội nghị.
"Châu Âu cần phải là một người chơi, không phải một sân chơi", ông nói, ám chỉ mối quan hệ với Mỹ và Trung Quốc.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại buổi hội nghị trực tuyến với lãnh đạo EU hôm 14/9. Ảnh: Xinhua.
Châu Âu chưa có nhiều động thái cứng rắn với Bắc Kinh như chính quyền Trump. Tuy nhiên, Trung Quốc đối mặt với sự phản đối từ các quốc gia châu Âu về cùng những vấn đề đã gây căng thẳng cho mối quan hệ với Mỹ.
Một số quốc gia, bao gồm Anh, Pháp và Slovenia, đã theo chân Mỹ hạn chế các khoản đầu tư của Huawei trong khi những quốc gia khác đang để ngỏ khả năng này.
Italy, nước năm ngoái tham gia sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc, thông qua nghị quyết ủng hộ người biểu tình ở Hong Kong và cùng các quốc gia khác phản đối luật an ninh mới ở đặc khu.
Ngay cả Đức, quốc gia có giao dịch thương mại với Trung Quốc nhiều nhất, cũng thể hiện sự thiếu kiên nhẫn. Đầu tháng này, ngoại trưởng Heiko Maas đã đứng về phía Cộng hòa Czech, cảnh báo ông Vương Nghị rằng "lời đe dọa không phù hợp ở đây". Hôm sau, Đức công bố chỉ dẫn chính sách mới, hứa hẹn thúc đẩy "chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương của châu Âu", "đóng góp tích cực để định hình trật tự quốc tế ở Ấn Độ - Thái Bình Dương", vào thời điểm Trung Quốc đang gia tăng ảnh hưởng ở khu vực này.
Thủ tướng Đức Angela Merkel hôm 14/9 cho biết EU cam kết tuân thủ nguyên tắc hợp tác đa phương. Bà nói rằng châu Âu cởi mở trong giao dịch với Trung Quốc, bất chấp những khác biệt chính trị đang ngày càng phủ bóng lên chương trình nghị sự kinh tế. "Trong một số lĩnh vực nhất định, các vấn đề đã gia tăng", bà Merkel nói sau hai giờ thảo luận với ông Tập. "Chúng tôi phải thừa nhận điều đó. Nhưng chúng tôi cũng sẽ cố gắng tìm ra giải pháp, ngay cả khi chỉ nhích về phía trước từng chút một".
Merkel cố gắng không trộn lẫn chính trị và kinh tế khi làm việc với Trung Quốc, nhưng bà đang chịu áp lực ngày càng lớn. Thủ tướng Đức ban đầu lên kế hoạch cho cuộc họp hôm 14/9 là một hội nghị thượng đỉnh ở Leipzig, nơi ông Tập và các lãnh đạo liên minh ký kết một hiệp định đầu tư đã được xây dựng trong nhiều năm. Tuy nhiên, kế hoạch cuối cùng đổ bể. Họ không thể tổ chức hội nghị trực tiếp vì Covid-19. Thỏa thuận bị đình trệ do ông Tập từ chối nhượng bộ về mở cửa thị trường nội địa cho các công ty châu Âu.
Trung Quốc đang có lợi thế, nền kinh tế của nước này đã bắt đầu khởi sắc trở lại trong khi các nước khác vẫn đang chao đảo vì đại dịch. Ông Tập còn đáp trả mạnh mẽ chỉ trích của EU về nhân quyền, nói rằng Trung Quốc không cần nước khác "lên lớp", theo Xinhua.
Căng thẳng đã thể hiện rõ ràng khi Ngoại trưởng Vương Nghị đến thăm 5 quốc gia trước hội nghị thượng đỉnh hôm 14/9: Italy, Hà Lan, Na Uy, Pháp và Đức. Chuyến công du được nhiều người coi là nỗ lực để hàn gắn, nhưng thay vào đó, ông đối mặt với hàng loạt chỉ trích và bản thân ông cũng đưa ra phát ngôn gây tranh cãi.
Tại Na Uy, ông cảnh báo không trao giải Nobel Hòa bình cho người biểu tình Hong Kong. Ông ám chỉ làm vậy có thể đẩy quan hệ song phương vào tình trạng đóng băng sâu sắc, như điều đã xảy ra khi Ủy ban Nobel Na Uy, độc lập với chính phủ Na Uy, trao giải thưởng cho nhà bất đồng chính kiến Trung Quốc Lưu Hiểu Ba năm 2010.
Tại Rome, Paris và Berlin, ông phải đối mặt với nhiều câu hỏi về luật an ninh mới ở Hong Kong. Các nước cho rằng luật an ninh vi phạm cam kết tôn trọng quyền tự trị của đặc khu. Trong khi đó, ông Vương đáp lại rằng Hong Kong là vấn đề nội bộ của Trung Quốc, không cần nước khác thảo luận, tương tự vấn đề Tân Cương.
Lời đe dọa của Ngoại trưởng Trung Quốc với Chủ tịch Quốc hội Cộng hòa Czech, được đưa ra khi ông Vương đang ở Đức, gây nhiều ồn ào nhất. Nếu lời đe dọa này được đưa ra trong bối cảnh trước đây, nó có thể đã bị bỏ qua, nhưng ngày nay, nó khiến các nước khác châu Âu khác cũng nhập cuộc thể hiện sự bất bình. Trung Quốc thời gian qua đã thực hiện ngoại giao "chiến lang" - các nhà ngoại giao công khai chỉ trích, đấu khẩu gay gắt với các đối thủ trên mọi mặt trận. Chính sách này có nguy cơ làm mất lòng cả lãnh đạo và công chúng nước ngoài.
Theo một cuộc khảo sát do Hội đồng Đối ngoại Châu Âu công bố vào tuần trước, chỉ 7% người châu Âu tin rằng Trung Quốc là đồng minh hữu ích trong cuộc chiến chống đại dịch; 62% có cái nhìn tiêu cực về nước này.
Tuy nhiên, trong bài xã luận đăng hồi đầu tháng, ban biên tập báo Hong Kong SCMP nhấn mạnh vị thế của Trung Quốc với toàn cầu và kêu gọi hợp tác.
"Trung Quốc là đầu tàu kinh tế toàn cầu, chiếm ít nhất một phần ba tăng trưởng. Họ là nước đầu tiên phục hồi sau khủng hoảng Covid-19 và mở lối cho con đường phía trước vào thời điểm nhiều quốc gia phải đối mặt với suy thoái kinh tế", bài xã luận có đoạn viết. "Người châu Âu có những giá trị và lợi ích tương tự Mỹ, nhưng đó không phải là lý do để chọn phe".
"Cạnh tranh chiến lược và địa chính trị đang gây tổn hại, hợp tác sẽ mang lại giải pháp cho các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu, khủng bố và Covid-19", SCMP viết.
Phương Vũ (Theo NYTimes/SCMP)