Nhiều thế hệ học sinh in sâu trong ký ức ca khúc "Trường làng tôi" của nhạc sĩ Phạm Trọng Cầu:"Trường làng tôi cây xanh lá vây quanh/ Muôn chim hót vang lên êm đềm/ Lên trường tôi con đê bé xinh xinh/ Len qua đám mây xanh nhẹ lướt../ Trường làng tôi không giây phút tôi quên/ Dù cách xa muôn trùng trường ơi..."
Đất nước phát triển, nhà trường cũng thay đổi. Có trường công, trường bán công, trường dân lập, trường tư thục, trung tâm giáo dục thường xuyên. Hiện nay, có trường công lập, công lập tự chủ, tư thục, trung tâm giáo dục thường xuyên, trường quốc tế. Giữa các trường có sự khác biệt về kế hoạch dạy học, văn hóa tổ chức, công tác quản trị, và chênh lệch về mức thu học phí.
Mới đây tôi có dịp thăm, làm việc tại một trường công lập và một trường tư thục ở Hà Nội. Trường công ấy, có bề dày lịch sử và thành tích. họ tự hào về đội ngũ giáo viên giàu kinh nghiệm, có đẳng cấp ở Hà thành, chất lượng tuyển sinh tốt. Trường này có hơn 2.000 học sinh nhưng khuôn viên để học sinh vui chơi còn ít ỏi. Tôi thầm nghĩ, nếu cứ giữ nguyên cơ sở vật chất ấy (để nuôi dưỡng lòng tự hào trường xưa,) thì học sinh tìm vui ở đâu trong sân trường, lớp học chật hẹp?
Trường tư thục nơi tôi đến, trên các bức tường dọc hành lang, ở lớp học nhiều những lời khuyên, những giá trị, những ước mơ (không như trường công, những nội quy với động từ cấm, dày đặc lịch họp). Khuôn viên trường này không rộng nhưng họ đủ sân bóng đá, hồ bơi, vườn trường, nhà hát, các phòng chức năng. Họ không nói nhiều đến thành tích. Thuở ban đầu – trường khó khăn, nhưng họ đồng tâm hiệp lực, mạnh dạn đầu tư, biết huy động sự tài trợ một cách thông minh, linh hoạt. Một thành viên trong hội đồng quản trị nói với tôi: "Vấn đề là mục tiêu, phương pháp; chương trình không có lỗi".
Nhiều trường công lập hiện nay, đặt thêm các khoản thu (ngoài học phí quy định), gánh nặng đóng góp, cùng với đó là áp lực học tập, kiểm tra, phương pháp xơ cứng. Điều này vô hình trung đóng băng quan hệ thầy – trò, thầy – thầy, thầy – phụ huynh, trò – trò. Ở miền quê nghèo, thu nhập từ đất vườn, tích cóp của ba mẹ gửi về cho ông bà nuôi cháu ăn học đã chật vật, nay cõng thêm tiền trường. Đám học trò trường làng ngơ ngác. Trường làng tôi – sao thấy xa xôi.
Sau tựu trường, khai giảng là họp phụ huynh, luôn gắn nội dung hợp thức hóa các khoản thu. Có trường còn làm thay phụ huynh trong việc mua sắm đồng phục, sách giáo khoa, cặp, tập vở... Phụ huynh học sinh dần quen với điệp khúc đầu năm học "đến hẹn lại thu". Nhà trường gắn với "thị trường bán mua", mỗi ngày đến trường, vui thì ít mà lo thì nhiều.
Trường học khang trang, hiện đại, thông minh là xu thế tất yếu. Nhưng, chủ thể quá trình dạy, học luôn cần có những phẩm cách xây nên truyền thống hiếu học, tôn sư trọng đạo. Sự tận tâm, hết lòng chăm lo việc học, kỷ cương, tình thương luôn cần có trong học đường.
Những thầy cô viết lên hy vọng. Có thầy cô trưởng thành từ miền quê nghèo, tại những trường thuộc vùng khó hay ở những trường nhiều học sinh chưa ngoan, còn lười học.
Cô giáo trường làng – cô Trần Thị Thúy, Trường THPT Đức Hợp (Hưng Yên) vào top 50 Giáo viên toàn cầu. "Cô giáo trường nông thôn nhưng gần như cuối tuần nào cũng kín lịch đến các trường Hà Nội chia sẻ kinh nghiệm giảng dạy. Cô Thúy không chỉ đưa công nghệ giáo dục đến với học trò vùng quê, tạo được hứng khởi học tập cho các em mà còn truyền cảm hứng cho giáo viên trường khác", Hiệu trưởng trường THPT Đức Hợp, ông Hà Quang Vinh nói. Bài học từ cô Thúy thật thân quen, chỉ tiếc không nhiều nhà quản lý giáo dục và giáo viên làm được.
Trường xưa, trường nay, trường quốc tế – từ nguyên lý giáo dục đến đức hạnh, tài năng của người thầy, ý chí tự lực của người học luôn cần được thấm đậm.
Những năm qua, nhiều dự án giáo dục đồ sộ, xoay xở tạo nguồn thu cho nhà trường, quẩn quanh chuyện cải thiện đời sống giáo viên. Áp lực từ quản lý giáo dục, quản trị trường học, tác động tiêu cực trong đời sống hằng ngày và trên mạng xã hội làm cho hình ảnh người thầy, nhà trường nhạt nhòa; tính toán thực dụng chiếm chỗ của ước mơ, hoài bão cao đẹp. Dạy thêm, học thêm tràn lan, gian lận trong học tập, thi cử; vấn nạn bằng giả, bằng thật – học giả, bằng thật – học thật nhưng đào tạo gian dối... niềm tin vào học đường có đang suy giảm?
Trả lại cốt cách "trường làng tôi" là khát khao của thầy, trò, phụ huynh và của nhiều người nữa. Một, hai năm tới đây, hãy thực tâm làm lại "trường ra trường, lớp ra lớp; thầy ra thầy, trò ra trò", tất cả vì học sinh thân yêu. Bắt đầu từ các cấp quản lý giáo dục – những quyết sách để học đường tự chủ, giáo dục trung thực, mối quan hệ thầy trò, phụ huynh trong sáng, chuẩn mực. Khi những điều ấy còn ngổn ngang, người thầy sẽ bất an, quản lý giáo dục tại cơ sở sẽ cứng nhắc, thậm chí là độc đoán, trì trệ; giáo dục là quốc sách hàng đầu chưa lan tỏa sâu rộng.
Nếu lực liên kết giữa các phần tử (trong tập hợp giáo dục) có cường độ yếu, chuyển động làm sao có hướng ưu tiên? Đứt gãy ở đâu, "khâu" lại ở đó – sa vào tư suy vụ việc, dạy người, mãi loay hoay. Trường học hạnh phúc, trường học thông minh, ai cũng mong. Nhưng để đến đích là cả một chặng đường dài, chứ không thể chỉ được nhắc đến trong diễn văn khai giảng, những tràng vỗ tay...sau đó về đâu, ai nhớ, ai quên?
>> Chia sẻ bài viết của bạn cho trang Ý kiến tại đây.
Nguyễn Hoàng Chương