(Bài Ý kiến không nhất thiết trùng với quan điểm VnExpress.net.)
Vì diễn biến phức tạp của đại dịch Covid-19, nhiều thuyền viên Việt Nam và các nước trên khắp thế giới bị mắc kẹt trên tàu viễn dương, không thể hồi hương. Thế nhưng hoàn cảnh của họ lại ít được xã hội quan tâm. Các cơ quan quản lý cũng chưa có những động thái cụ thể gì để hỗ trợ và bảo hộ cho các lao động tuyến đầu này.
Tôi làm việc trên một tàu hàng viễn dương mang cờ Hà Lan. Hợp đồng lao động sắp kết thúc, nhưng vì dịch Covid-19, mà công ty hàng hải (chủ tàu) thay đổi chính sách về việc đổi thủy thủ đoàn (crew change), tạm hoãn cho đến đầu tháng năm.
Đây không phải lần tạm hoãn đầu tiên, lần trước là vào giữa tháng ba, và sau đó là cuối tháng ba, rồi đầu tháng tư. Điều đó có nghĩa là chủ tàu có thể hoãn việc đổi thuyền viên thêm nhiều lần nữa. Lý do được đưa ra là không có đường bay và việc hạn chế xuất nhập cảnh của các nước. Đồng nghĩa với việc, cơ hội được hồi hương của các thuyền viên đang bị treo lơ lửng, vô định.
Nỗi nhớ nhà, nhớ quê hương cứ da diết trong lòng, đi kèm với sự mệt mỏi, căng thẳng và chán nản vì không thể về nhà sau nhiều tháng lênh đênh trên biển. Đã gần một tháng từ ngày các thuyền viên bị yêu cầu không được xuống tàu, không được xuống cảng ở nước ngoài. Dẫn đến tình trạng, nhu yếu phẩm và thuốc cá nhân mang theo dự trù cho thời gian vài tháng (như hợp đồng) sắp hết. Kèm theo đó, là rất nhiều những khó khăn và sự bất tiện.
Lao động hàng hải, mà cụ thể là thuyền viên tàu viễn dương đóng góp một phần quan trọng cho nền kinh tế của thế giới. Khoảng 90% lượng hàng hóa trên toàn thế giới được vận chuyển bằng đường biển. Từ thực phẩm, nguyên liệu sản xuất, nhiên liệu, cho đến các trang thiết bị y tế, xe cộ, hàng xa xỉ, và gần như tất cả các mặt hàng có mặt trên kệ hàng siêu thị, bao gồm cả giấy.
Thuyền viên là những lao động tuyến đầu của chuỗi cung ứng hàng hóa khổng lồ ấy. Giữa mùa dịch, khi mọi người phải cách ly ở nhà, khi các kệ hàng siêu thị ở châu Âu và châu Mỹ trống trơn, thì các thuyền viên vẫn làm việc hằng ngày giữa sóng gió đại dương để cung ứng hàng hóa cho toàn nhân loại, từ châu Úc cho tới vùng Cực Bắc, từ Tây sang Đông.
Công việc nặng nhọc: Mỗi ngày làm việc từ 10 đến 12 tiếng. Nếu tàu chạy biển thì 10 tiếng, còn ở cảng xếp dỡ hàng thì 12 tiếng. Chủ nhật vẫn là ngày làm việc. Hợp đồng thường kéo dài từ 3 đến 9 tháng. Công việc chân tay trên tàu rất vất vả và nguy hiểm. Đặc biệt là khi làm hàng ở cảng, tiếp xúc gần với cần cẩu, xe nâng, container,... trong không gian tù túng của hầm hàng. Đồ bảo hộ luôn được trang bị, nhưng tai nạn và lỗi của con người thì không ai có thể đoán và tránh được. Dưới cái lạnh cắt da của mùa đông ở Phần Lan hay Canada, thường thì nhiệt độ khoảng -15 đến -20 độ C, thuyền viên vẫn phải làm việc trên boong tàu. Mưa gió, bão tuyết hay sóng to, thuyền viên vẫn phải lao động.
Giấc ngủ bị bẻ đôi: Trong điều kiện sóng gió, tàu rung lắc, máy chính chạy ồn ào, giấc ngủ là một thứ xa xỉ. Cộng với lịch "làm việc 6 tiếng, nghỉ 6 tiếng" (6 on 6 off), xoay vòng 24 giờ, giấc ngủ luôn bị bẻ gãy. Sức khỏe bị ảnh hưởng là điều không tránh khỏi. Có những tuần, đến cả thời gian nghỉ ngơi cũng còn không đủ, thì huống chi đến việc chăm sóc cho bản thân.
>> Lao động tự do chơi vơi mùa dịch
Nỗi cô đơn: Thủy thủ đoàn có khoảng 12 người. Và con tàu thì dài gần 200 mét. Vậy mới thấy được khối lượng công việc mà mỗi thuyền viên gánh vác trên vai nặng nhọc như thế nào? Kích thước tàu biển thì càng ngày càng lớn, nhưng thủy thủ đoàn thì càng ngày càng bị các chủ tàu thu nhỏ dần để tối ưu hóa chi phí. Trong 12 thuyền viên, thì có bảy sĩ quan boong và máy, bao gồm thuyền trưởng, đại phó, phó hai, phó ba, máy trưởng, máy hai, máy ba. Còn lại là bốn thủy thủ và một đầu bếp.
Tôi là sĩ quan boong. Thường thì trên tàu của công ty này, sĩ quan là người Hà Lan, Nga, Ukraine, hay Romania, thủy thủ là người Philippines hay Indonesia. Khác biệt về ngôn ngữ và văn hóa trong một tập thể nhỏ thường dẫn đến những tình huống mà bản thân bị ức chế. Tôi là người Việt Nam duy nhất trên tàu. Cảm giác cô đơn luôn bủa vây, nhất là khi tàu chạy một mình lênh đênh giữa đại dương mênh mông.
Ẩm thực xa lạ: Ẩm thực nước ngoài chỉ ngon khi "thưởng thức" lần đầu tiên. Bạn sẽ bị ngán nếu phải ăn hằng ngày. Đó không phải là những bữa cơm gia đình như ở Việt Nam. Người phương Tây họ ăn khoai tây và bánh mì là chính. Đồ ăn rất béo và ngậy, ít rau xanh. Khác biệt về khẩu vị và việc sử dụng gia vị trong nêm nếm cũng làm cho việc ăn uống trở nên kém ngon miệng.
Bắt nạt, ức hiếp (bullying): Ở đâu cũng có thể bị bắt nạt. Trên tàu cũng vậy. Thường thì sĩ quan quản lý sẽ bắt nạt sĩ quan vận hành và thủy thủ. Nhưng đặc biệt là những kẻ bắt nạt có học thức sẽ ức hiếp người khác một cách rất là khôn ngoan, không lộ liễu. Những công ty hàng hải có chính sách tốt về giờ làm, sẽ hạn chế được tối đa việc ức hiếp này.
Thiếu thông tin liên lạc: Thường thì internet không có trên tàu. Một số công ty cung cấp dịch vụ internet vệ tinh cho thuyền viên. Nhưng rất chậm và không ổn định. Thuyền viên chỉ có thể có kết nối tốt khi tự mua thẻ SIM trả trước tại cảng ở nước ngoài, và thường thì không rẻ. Tôi đang sử dụng thẻ SIM trả trước (mua ở cảng nước ngoài, có gói internet) để liên lạc. Những lần vượt đại dương trong 2-3 tuần, việc mất liên lạc với gia đình là chuyện bình thường.
Chưa được xã hội ghi nhận: Nhiều nước trên thế giới xác định thuyền viên là những lao động chủ chốt. Trong tình hình dịch bệnh, Tổng thư ký Tổ chức Hàng hải Quốc tế IMO Kitack Lim đã kêu gọi các nước trên khắp thế giới ghi nhận những đóng góp của thuyền viên và xem họ như là những lao động tuyến đầu, miễn trừ cho họ đối với những hạn chế về đi lại và xuất nhập cảnh. Cũng như nối lại việc thay đổi thuyền viên để đảm bảo sức khỏe tinh thần và thể chất cho họ.
Đối với tôi, giàu cũng được, nghèo cũng được, ở gần gia đình là quý nhất. Mặc dù công việc này đem lại thu nhập cao hơn so với mặt bằng chung ở nhà, nhưng việc đánh đổi bằng sức khỏe tinh thần và thể chất, bằng cả tính mạng, thì thật không đáng. Rất mong các cơ quan quản lý và đại diện ngoại giao của Việt Nam ở nước ngoài, có biện pháp hỗ trợ và bảo hộ cho các lao động tuyến đầu này.
Hãy để chúng tôi được hồi hương.
>> Chia sẻ bài viết của bạn cho mục Ý kiến tại đây
Junior Officer