Mùa học bổng du học đang tới gần. Câu hỏi tôi nhận được nhiều nhất trong mấy năm qua là câu chuyện apply du học, làm thế nào để được học bổng toàn phần du học từ chính phủ/trường và làm thế nào trau chuốt hồ sơ để tạo ấn tượng tốt, có khả năng cạnh tranh cao? Trong bài viết này, tôi sẽ đưa ra một số kinh nghiệm mình tự đúc kết và những thắc mắc, lầm tưởng hay mắc phải khi các bạn apply học bổng.
1. Tự kiếm động lực cho chính mình
Dù tốt nghiệp ĐH Ngoại Thương Hà Nội nhưng lúc đó tôi cũng mông lung với con đường trước mắt, chưa xác định được mình sẽ làm gì? Bạn bè tôi đa phần apply vào các chương trình Management Trainee của các tập đoàn lớn. Lúc đó, tôi cũng từng nghĩ sẽ đi theo con đường này. Nhưng mọi việc xoay chuyển 180 độ khi tôi gặp được những anh chị đã giành học bổng toàn phần chính phủ kể về quá trình du học và trải nghiệm của họ tại trời Tây. Kể từ đó tôi hay tham gia vào mấy diễn đàn, rồi đọc blog của mấy anh chị để mường tượng được nếu mình cũng được như thế thì thú vị biết mấy. Đó cũng phần nào khơi gợi ước mơ đã cũ của tôi.
Bên cạnh đó, những đứa bạn thân nhất của tôi cũng đi du học. Tưởng tượng mà xem, khi bạn chơi thân chung một đám mà tất cả đều sẽ đi hết, mỗi đứa một nước, bạn có nhen nhóm trong đầu là mình cũng muốn đi như vậy luôn không? Chắc hẳn là có ít nhiều. Lúc đó, cũng tình cờ nghe được bài Europe Skies của Alexander Rybak, trong đó có một câu rất hay: "Birds are flying over Europe skies. Tell me please why can't I?’’ (tạm dịch: Những cánh chim đang tung bay khắp bầu trời châu Âu. Hãy nói cho tôi biết tại sao tôi lại không thể?).
Lúc apply, tôi đã xác định phải lấy học bổng toàn phần còn không thì sẽ ở lại Việt Nam tiếp tục đi làm vì lúc đó gia đình gặp vấn đề về tài chính nên không có điều kiện để hỗ trợ. Đây cũng là một động lực khá lớn đối với tôi thời điểm đó. Các bạn phải tự kiếm động lực cho chính mình bằng mọi cách, mọi phương tiện, những cái gì liên quan tới du học đều có thể làm động lực hết. Để có nhiều lúc nản chí như lúc ôn GMAT lấy ra để tự động viên bản thân.
Một số bạn hỏi tôi, sau khi đã có động lực nhưng không có thời gian để chuẩn bị hồ sơ thì phải làm thế nào? Tôi cho rằng đó là do động lực của bạn chưa đủ lớn. Nếu có đủ động lực thì dù thời gian eo hẹp đến mấy thì cũng sẽ có cách. Lúc apply, tôi đã quyết định xin nghỉ việc để có thời gian lo hồ sơ, thi IELTS, GMAT. Tất cả vỏn vẹn trong hai tháng rưỡi, từ giữa tháng 10 tới cuối năm 2016. Ở đây, tôi không khuyến khích các bạn phải nghỉ việc để chuẩn bị hồ sơ, nhưng nếu các bạn thấy đủ bản lĩnh để chơi ván bài lớn này thì sao lại không?
>> 'Mẹ tôi hối hận vì không ra nước ngoài để con được cầm bút bằng tay trái' 
Nhiều bạn cũng hỏi có nên đi du học ngay sau khi tốt nghiệp cử nhân hay phải chờ cho đến khi có kinh nghiệm. Theo tôi, điều đó tùy thuộc vào bản thân mỗi người. Thứ nhất, tùy vào yêu cầu học bổng vì có một số học bổng chính phủ yêu cầu kinh nghiệm tối thiểu 2 năm như Chevening. Thứ hai, tùy vào yêu cầu chương trình học vì nếu muốn đi MBA thì cũng cần có kinh nghiệm làm việc. Thứ ba, tùy vào mục đích của bản thân vì một số bạn của tôi đi du học luôn ngay sau khi tốt nghiệp và được lời mời vào các chương trình Graduate Trainee cho các tập đoàn lớn ở đây mà không cần phải có kinh nghiệm làm việc.
Nếu ai hỏi tôi "điều hối tiếc nhất của mình thời còn là sinh viên ĐH là gì?", thì tôi sẽ trả lời ngay là sự thụ động. Không có công trình nghiên cứu khoa học, không có tham gia một cuộc thi sinh viên nào, và thậm chí cũng không có những hội nghị ở nước này nước nọ như bạn bè. Tôi chỉ cắm mặt đi làm vì thời đó cũng không có nhiều tiền. Từ năm nhất, tới năm 2, rồi năm 3, năm cuối, mỗi năm tôi làm một công ty. Thậm chí, tôi còn quyết định xin hoãn một kỳ học để vào HCM đi làm. Hệ quả là lúc về, tôi phải "cày cuốc" gấp đôi để được ra trường đúng hạn. Chắc nhờ vậy mà CV của tôi nhìn cũng sáng sủa từ khi ở ghế nhà trường, nhưng bù lại tôi không có cảm giác trải nghiệm của một sinh viên đúng nghĩa.
Đây là danh sách học bổng tôi đã đạt được: Học bổng toàn phần chính phủ Châu Âu Erasmus Mundus học 3 trường ở UK, Tây Ban Nha, và Đức trong 2 năm; Học bổng toàn phần chính phủ Swedish Institute ở Thụy Điển Học bổng Excellence Scholarship của HEC Paris (Pháp); Học bổng toàn phần và Holland scholarship của chính phủ Hà Lan cho trường University of Amsterdam và VU University Amsterdam; Học bổng Graduate Award cho Bocconi Business School ở Ý; Học bổng toàn phần International Postgraduate Coursework Award và Residential Colleges Scholarship của University of Melbourne (Úc).
2. Chọn học bổng, trường
Ở đây, tôi sẽ không nói về nên chọn học ở đâu, châu lục nào là tốt vì điều đó tùy vào mỗi người. Có người sẽ thích đi Mỹ, có người thích đi Anh, có người lại thích Úc, châu Âu... Tôi chỉ nói về cách tìm và tiêu chí chọn. Với học bổng chính phủ, sẽ có những học bổng chính phủ mà mọi người đều biết như Erasmus Mundus, Chevening, IrishAid, Australia Award Scholarship... nhưng cũng có những trường cấp học bổng bao gồm 100% học phí (một phần hoặc toàn bộ chi phí ăn ở) như University of Amsterdam, Copenhagen Business School, Stockhom School of Economics...
>> 'Tôi không muốn rời quê hương, nhưng ủng hộ con ra nước ngoài sống'
Để tìm thì cũng có nhiều cách. Tôi thường lập mọt danh sách để ghi lại yêu cầu, deadline của học bổng... Thực ra, phần này cũng hơi lắt léo vì làm sao mà biết trường nào phù hợp được? Do vậy tôi lọc ra các tiêu chí trước rồi tính tiếp. Tiêu chí của tôi như sau:
Cơ hội ở lại làm việc sau khi tốt nghiệp: Đây là yếu tố quan trọng nhất với tôi vì xác định sẽ tìm việc ở đây và định cư sau khi tốt nghiệp. Một số học bổng chính phủ như Chevening (UK), Australia Award Scholarship... là những học bổng bắt buộc phải về sau khi học, nên với tôi loại mấy học bổng đó. Hoặc nếu học ở Anh thì cơ hội sẽ hẹp hơn, không như Đức, Hà Lan, Pháp... sẽ cho visa ít nhất từ một năm sau khi tốt nghiệp để tìm việc nên tôi cũng hạn chế đưa vào danh sách các trường ở Anh.
Mức độ hỗ trợ của học bổng: Như tôi đã nói, bố mẹ tôi không hỗ trợ được khoản này nên tôi sẽ tìm những học bổng ít nhất phải tài trợ được 100% tiền học phí.
Ngành học đúng sở trường: Điều này lúc đó cũng khiến tôi mông lung vì không biết mình sẽ đi theo ngành gì nên sẽ chỉ chọn những ngành liên quan tới kinh doanh như entrepreneurship, marketing, management... Nhưng chỉ khi chọn được ngành mình thích, bạn mới có động lực để học tiếp trong hai năm tiếp theo và có thể vận dụng được kiến thức mình đã học vào công việc.
Trường: Trước mắt hãy chọn lọc những trường ở top 200 Thế giới.
3. Chuẩn bị hồ sơ
Những hồ sơ cơ bản khi đi du học bao gồm: Statement of Purpose (SOP): Nói về nguyện vọng tại sao mình muốn đi học, tại sao mình xứng đáng được học bổng; Letter of Reference (LOR): Thư giới thiệu từ thầy cô/sếp; Bảng điểm, bằng đại học; Điểm IELTS, GRE/GMAT; Nếu bạn có thành tích học tập tốt thì nên xin trường cấp cho giấy xếp hạng bạn trong lớp, khoa, trường để nghe danh giá hơn; Những bài nghiên cứu khoa học, publication (nếu có).
Những mẹo để làm nổi bật bộ hồ sơ:
SOP: Câu chuyện thuyết phục về tại sao mình muốn đi học, có tình tiết chặt chẽ, có thắt nút (điều kiện để đến với con đường du học, chỉ có được đi học thì mới tháo gỡ được cái nút đó). Nó có thể bắt nguồn từ câu chuyện về việc kinh doanh nhỏ của gia đình, từ những môn học đại học liên quan tới chuyên ngành đó, hoặc từ những tình huống trong công việc khi mình gặp vấn đề gì đó mà cảm thấy cần được mở mang tầm kiến thức hơn nữa, hoặc từ ý tưởng muốn khởi nghiệp đóng góp vào nền kinh tế nước nhà... Nói chung, nguồn cảm hứng luôn vô vàn, vấn đề làm sao để khiến nó độc đáo, hợp lý và hấp dẫn. Từ đó, bạn nói về kế hoạch nghề nghiệp của bản thân sau này muốn làm gì? (một nghề cụ thể, công ty cụ thể thì càng tốt). Vấn đề là làm sao để cái kế hoạch nghề nghiệp đó hoàn toàn khớp với ngành học, những môn học trong ngành đó.
Những điểm mạnh của bản thân để giải thích tại sao mình xứng đáng? Đây là dịp để khoe về những thế mạnh về học thuật, khả năng nghiên cứu, hoặc khả năng lãnh đạo, kiến thức rõ về thị trường, giải quyết vấn đề trong kinh doanh... Nếu đã có ý tưởng về đề tài nghiên cứu của mình nếu học ngành này thì cũng nên nêu vào. Điều đó thể hiện bạn muốn đi học một cách nghiêm túc và là người có khả năng nghiên cứu phù hợp với ngành mình sẽ chọn.
Nhiều bạn cũng thắc mắc là nếu GPA điểm thấp (3.0/4.0 hoặc 7.5/10.0) chẳng hạn thì nên làm thế nào để chữa cháy? Câu trả lời là bạn hãy cố thi GMAT điểm cao hoặc ít nhất mấy môn học liên quan tới ngành mình apply phải được điểm cao (8.0/10.0) trở lên để sau này viết SOP có cái để khoe, và cũng thể hiện được tuy GPA chung thì không cao nhưng với mấy môn có ý định đi du học thì tôi học thật sự nghiêm túc và được thành tích tốt. Một cách khá hiệu quả là nghĩ ra một lý do gì đó thuyết phục để chứng tỏ GPA thấp không phải do tôi lười học hoặc không có khả năng, và bằng chứng là GMAT của tôi được 760 top 2% thế giới... Lý do đưa ra có thể là vô vàn.
Tôi cũng không quên nhắc trong SOP về những học bổng mình đã được trước đó (lúc học đại học), hoặc nếu đã có kết quả trường nào đó nộp trước thì nên khoe luôn để nâng giá trị bản thân lên. Nếu bạn không tự tin với trường mình chuẩn bị nộp, nên nộp mấy trường thấp hơn và nếu được học bổng thì lấy đó làm bàn đạp cho vào SOP.
>> Tư tưởng 'bỏ Đại học, đi làm sớm' khiến tôi sống chật vật qua ngày
LOR: Nhiều bạn thắc mắc nên nhờ những ai viết LOR cho mình. Câu trả lời là có 3 tiêu chí:
Thầy cô đó phải là người hiểu mình, biết rõ thế mạnh của mình ở trong lớp, trong mấy môn học mà thầy cô đó dạy. Ngay từ thời đi học, hãy chịu khó phát biểu, đóng góp ý kiến, tích cực thảo luận vào môn học. Để sau này nếu mấy năm sau nếu mình liên lạc và nhờ thầy cô viết cho mình cái LOR thì thầy cô cũng nhớ mình là ai?
Thầy cô đó nên là người dạy mấy môn chủ chốt, liên quan tới ngành mình muốn apply. Khả năng ưu tiên chính là đây. Mấy môn chuyên ngành nên chăm chú, siêng năng một chút. Không phải tôi đang khuyên bạn bỏ bê mấy môn phụ như Triết, Toán Cao Cấp,... nhưng nếu có sự eo hẹp về thời gian, thì phân bổ ôn luyện và sự tích cực của mình đúng chỗ.
Thầy cô đó nên có học hàm Tiến sĩ trở lên, nếu là trưởng khoa, trưởng bộ môn thì càng tốt. Thầy cô đó tốt nhất là người hướng dẫn mình viết khoá luận vì họ sẽ theo mình cả quá trình nghiên cứu, họ sẽ biết được khả năng phân tích, định luận, nghiên cứu, viết lách của mình như thế nào. Vì tôi được chọn thầy cô cho khoá luận nên chiến thuật là nên ưu tiên những ai hội đủ cả ba tiêu chí ở trên. Làm khoá luận thì nên nghiêm túc, thường xuyên trao đổi, cập nhật tiến trình nghiên cứu, chịu khó học hỏi, trau dồi từ thầy cô.
Tôi may mắn được dìu dắt và giảng dạy bởi những thầy cô có chuyên môn cao và tâm huyết với nghề. Những thầy cô đó đều được học tập tại trời Tây nên mỗi lần họ kể lại những trải nghiệm, những kỷ niệm thời còn đi học, tôi cũng lấy đó làm niềm động lực. Nếu sếp là người viết thư, nên chọn người trực tiếp quản lý bạn để họ đưa vào những dự án mà bạn đã làm và được phản hồi tốt từ mọi người.
Nhiều bạn sẽ thắc mắc, vậy xin hai cái LOR nội dung na ná nhau thì sao? Theo mình thì không nên. Mỗi LOR phải là một mảnh ghép về mình, nói về những điểm mạnh riêng (ví dụ một người đã nêu về điểm mạnh nghiên cứu khi làm khoá luận, người còn lại nên nêu về những khả năng phân tích nhạy bén, khả năng lãnh đạo khi làm nhóm, hoặc kiến thức sâu rộng về ngành...). Nhưng cả hai người nên có cùng những quan điểm thống nhất và chặt chẽ, liên quan tới những điểm mạnh bản thân mình đã nêu trong SOP như một lời xác nhận. Như vậy, các mảnh ghép đó sẽ ghép lại thành một bức tranh hoàn chỉnh.
Tôi tin là những chia sẻ ở trên phần nào sẽ là động lực và sẽ là kinh nghiệm cho những ai sắp sửa bước vào cuộc chiến săn học bổng sắp tới. Thực sự, hơn ba năm ở Châu Âu, tôi cũng học được nhiều thứ, đi qua nhiều nước, trải nghiệm được nhiều cái mới mẻ. Tôi đã đi học ở thủ đô Amsterdam Hà Lan, Paris Pháp, và hiện tại đang làm việc cho H&M Global Headquarter ở thủ đô Stockholm Thuỵ Điển.
>> Chia sẻ bài viết của bạn cho trang Ý kiến tại đây.
