Tòa án Tối cao Mỹ đang xem xét kháng cáo của ông Donald Trump về quyền miễn truy tố của cựu tổng thống trong vụ án âm mưu lật kèo bầu cử tại tòa án liên bang Washington.
Sau cuộc điều tra của công tố viên đặc biệt Jack Smith, ông Trump tháng 8/2023 bị truy tố tại tòa án liên bang Washington với cáo buộc tìm cách lật ngược kết quả bầu cử tổng thống năm 2020, dẫn đến vụ bạo loạn Đồi Capitol tháng 1/2021. Smith đưa ra cáo trạng gồm 4 tội danh với cựu tổng thống trong phiên tòa do thẩm phán liên bang Tanya Chutkan phụ trách.
Luật sư bào chữa cho ông Trump khi đó đề nghị bà Chutkan hủy cáo buộc, với lý do cựu tổng thống được hưởng quyền "miễn trừ tuyệt đối" và không thể bị truy tố với những hành động mà ông thực hiện khi còn ở Nhà Trắng.
Tuy nhiên, thẩm phán Chutkan tháng 12/2023 bác bỏ lập luận này và ấn định ngày bắt đầu xét xử vào 4/3. Các luật sư của ông Trump đưa lập luận về quyền miễn trừ lên tòa phúc thẩm liên bang ở Washington. Động thái này khiến phiên xử tại tòa liên bang Washington phải ngừng lại.
Hội đồng ba thẩm phán tòa phúc thẩm liên bang Washington ngày 6/2 thông báo ông Trump không được hưởng quyền miễn truy tố về cáo buộc hình sự liên quan nỗ lực lật kèo bầu cử năm 2020.
"Để phục vụ xử lý vụ án hình sự này, cựu tổng thống Trump được coi là công dân bình thường, được hưởng bào chữa như bất cứ bị cáo hình sự nào khác", phán quyết của tòa phúc thẩm có đoạn. "Bất cứ quyền miễn trừ hành pháp nào từng bảo vệ ông Trump khi còn đương chức sẽ không còn bảo vệ ông ấy trong cuộc truy tố này nữa".
Nhóm luật sư đại diện ông Trump ngày 12/2 viết đơn kháng cáo dài 110 trang gửi Tòa án Tối cao Mỹ, yêu cầu cơ quan này hoãn thi hành phán quyết từ tòa cấp dưới và xét lại vụ án.
Tòa án Tối cao Mỹ ngày 28/2 thông báo thụ lý kháng cáo về quyền miễn tố của ông Trump, cho hay sẽ tổ chức tranh luận về câu hỏi "liệu một cựu tổng thống có được hưởng quyền miễn truy tố đối với hành vi đã thực hiện trong thời gian đương nhiệm hay không và nếu có thì ở mức độ nào".
Đây là lần thứ hai trong nhiệm kỳ tổng thống Mỹ hiện tại, Tòa án Tối cao đối mặt trận chiến pháp lý khó khăn về vấn đề họ chưa từng phải đối mặt, bởi phán quyết có thể tác động đến số phận pháp lý của cựu tổng thống Trump cũng như cuộc đua vào Nhà Trắng tháng 11.
Phán quyết từ Tòa án Tối cao sẽ quyết định nỗ lực truy tố ông Trump của công tố viên đặc biệt Smith có thể tiếp tục hay kết thúc. Nếu ra phán quyết có lợi cho Trump, họ có thể khiến công chúng Mỹ suy giảm niềm tin. Nhưng nếu phán quyết bất lợi cho cựu tổng thống, họ nhiều khả năng phải đối mặt với cơn thịnh nộ từ Trump, người nhiều lần chỉ trích hệ thống tư pháp Mỹ.
9 thẩm phán Tòa án Tối cao Mỹ tại Washington tháng 11/2022. Ảnh: AP
Theo giới chuyên gia, các thẩm phán Tòa án Tối cao sẽ phải nỗ lực để thể hiện rằng họ có thể giải quyết vấn đề một cách công bằng với cả ông Trump và hệ thống hiến pháp Mỹ.
"Ở mức độ nào đó, tòa gần như đang phán xét chính họ", Grier Stephenson, nhà nghiên cứu về Tòa án Tối cao tại Đại học Franklin & Marshall, bang Pennsylvania, nói với Wall Street Journal. "Các thẩm phán phải chú ý đến cảm nhận của dư luận Mỹ về tòa án, bởi sau cùng, tất cả những gì họ có là niềm tin từ công chúng".
6 trong số 9 thẩm phán Tòa án Tối cao là những người theo khuynh hướng bảo thủ, ba người nghiêng về tự do. Trong số 6 thẩm phán bảo thủ, ba người được đề cử và phê chuẩn dưới thời ông Trump.
Sự ủng hộ từ công chúng Mỹ dành cho Tòa án Tối cao dần suy giảm, đặc biệt là trong nhóm cử tri ủng hộ đảng Dân chủ và độc lập, bởi họ cho rằng cơ quan này đang ngả về đảng Cộng hòa. Bản thân Trump cũng khiến người ủng hộ mất niềm tin vào hệ thống tư pháp, khi liên tục công kích những thẩm phán đã ra phán quyết bất lợi cho ông.
Tuy nhiên, ba thẩm phán bảo thủ được Trump đề cử cũng nhiều lần cho thấy họ đề cao thượng tôn pháp luật và không dành sự ưu ái cho ông. Tháng 6/2020, họ ủng hộ quan điểm của chánh án John Roberts, bác nỗ lực của Trump nhằm ngăn công tố viên Manhattan tiếp cận hồ sơ thuế cá nhân của ông.
Tháng 1/2022, họ không phản đối phán quyết cho phép ủy ban Hạ viện phụ trách điều tra vụ bạo loạn quốc hội tiếp cận hồ sơ lưu trữ tại Nhà Trắng. Các thẩm phán này cũng giữ khoảng cách với Trump từ sau khi được bổ nhiệm.
"Đó là những học giả, cá nhân xuất sắc, làm rất tốt công việc", ông Trump phát biểu hồi tháng 4/2023. "Tôi luôn nói 'họ đã làm rất tốt công việc, ngoại trừ vì tôi'".
Cựu tổng thống Donald Trump trình diện tòa hình sự Manhattan, New York ngày 23/4. Ảnh: AP
Tòa án Tối cao Mỹ có nhiều lựa chọn để xử lý đơn kháng cáo của ông Trump. Theo AP, tòa có thể thẳng thừng bác kháng cáo, cho phép quá trình tố tụng tiếp tục và thẩm phán Chutkan ấn định lại ngày xét xử. Nếu cựu tổng thống được xác định có quyền miễn truy tố, phiên tòa xét xử ông tại Washington sẽ kết thúc.
Tòa án Tối cao cũng có thể cho rằng cựu tổng thống được miễn truy tố với một số hành động, nhưng những việc ông Trump đã làm liên quan đến vụ bạo loạn Đồi Capitol sẽ nằm ngoài ranh giới này.
Phán quyết từ Tòa án Tối cao sẽ không tác động đến quá trình xét xử vụ chi tiền bịt miệng sao khiêu dâm ở New York, bởi vụ án này liên quan đến hành vi của ông trước khi đắc cử. Vụ truy tố cấp liên bang với cáo buộc Trump giữ trái phép tài liệu mật ở Florida cũng không bị ảnh hưởng, do đây là hành vi diễn ra sau khi ông rời Nhà Trắng.
Giới phân tích nhận định ông Trump hiển nhiên muốn thắng tại Tòa án Tối cao, nhưng cựu tổng thống vẫn có thể hưởng lợi nếu kháng cáo bất thành. Nếu Tòa án Tối cao mất nhiều thời gian để cân nhắc phán quyết, công tố viên đặc biệt Smith khó đạt mục tiêu hoàn tất xét xử Trump trước khi cử tri bắt đầu bỏ phiếu bầu tổng thống vào tháng 11.
Ngoài ra, phán quyết của Tòa án Tối cao cũng có thể khiến vụ kiện thêm phức tạp, cần thêm thời gian để giải quyết. Nếu trở thành ứng viên chính thức của đảng Cộng hòa và đánh bại Tổng thống Joe Biden trong trận tái đấu, ông Trump có thể yêu cầu tân Bộ trưởng Tư pháp hủy các vụ truy tố liên bang hoặc tìm phương án tự ân xá cho mình nhờ quyền lực tổng thống.
Trump cáo buộc Smith muốn đẩy nhanh vụ án vì động cơ chính trị. Các luật sư của cựu tổng thống cho rằng việc tổ chức xét xử "ngay cao điểm mùa bầu cử sẽ cản trở đáng kể nỗ lực vận động của ông Trump trước đối thủ Biden và dường như nỗ lực của phía ông Smith là nhằm mục đích này".
Trong khi đó, nhóm của công tố viên đặc biệt Smith không đề cập đến cuộc bầu cử tổng thống khi đề nghị Tòa án Tối cao bác kháng cáo của Trump. Họ chỉ lưu ý vụ kiện "có tầm quan trọng đặc biệt với quốc gia", thêm rằng "trì hoãn phán quyết có thể gây bất bình trong nhóm công chúng mong chờ một bản án nhanh chóng và công bằng".
Như Tâm (Theo AP, CBS News)