Cơ quan phòng vệ Đài Loan thông báo quân đội Trung Quốc (PLA) triển khai 16 tàu chiến và 15 máy bay quân sự quanh hòn đảo hôm 15/7, số lượng nhiều chưa từng thấy trong một ngày. Trong tuần qua, PLA cũng thường xuyên điều 9 tàu chiến cùng các tiêm kích, oanh tạc cơ, máy bay không người lái (UAV) và máy bay tác chiến đặc biệt áp sát hòn đảo mỗi ngày.
Động thái này diễn ra gần ba tháng sau cuộc tập trận bắn đạn thật quy mô lớn "Liên hợp Kiếm Lợi" diễn ra ở các vùng biển quanh Đài Loan. "Cuộc tập trận là lời cảnh báo mạnh mẽ đối với sự thông đồng giữa lực lượng ly khai muốn 'Đài Loan độc lập' và thế lực bên ngoài, chống lại các hoạt động khiêu khích của họ", người phát ngôn Chiến khu miền Đông Thi Nghị tuyên bố.
Trung Quốc đẩy mạnh hoạt động quân sự quanh đảo Đài Loan trước thềm chuyến thăm Bắc Kinh của đặc phái viên Tổng thống Mỹ về biến đổi khí hậu John Kerry. Cũng trong tuần qua, Hạ viện Mỹ thông qua dự luật chi tiêu quốc phòng 886 tỷ USD, trong đó có các sáng kiến ứng phó năng lực quân sự Trung Quốc và chương trình hợp tác huấn luyện với lực lượng phòng vệ Đài Loan.
Giới chuyên gia nhận định những cuộc tập trận, tuần tra quy mô lớn, với số lượng chưa từng có và mật độ thường xuyên quanh Đài Loan là một phần trong tính toán của Bắc Kinh nhằm thiết lập hiện trạng mới về an ninh với hòn đảo.
Tàu chiến thuộc biên chế Chiến khu Đông bộ của PLA phối hợp diễn tập đổ bộ vào tháng 3. Ảnh: ChinaMil
"Trung Quốc đã tăng tiếp cận vùng nhận diện phòng không (ADIZ) quanh Đài Loan và ngày càng sẵn sàng vượt qua đường trung tuyến trên eo biển khu vực, tạo ra 'bình thường mới' trong quan hệ giữa hai bờ. Đối với Đài Bắc, những ngày họ còn có thể kỳ vọng tàu chiến, máy bay PLA dừng lại ở phía bên kia đường trung tuyến nay đã trở thành dĩ vãng", Bryce Wakefield, giám đốc Viện Các vấn đề Quốc tế của Australia (AIIA), nói với VnExpress.
Ít nhất ba máy bay quân sự Trung Quốc đã tiến vào ADIZ phía tây nam đảo Đài Loan ngày 15/7, trong đó có một máy bay săn ngầm Y-8 và hai tiêm kích đa nhiệm J-16.
Wakefield lưu ý khái niệm về ADIZ và đường trung tuyến trên eo biển Đài Loan không được quy định trong luật pháp quốc tế, mà do các bên ngầm thừa nhận với nhau. Do đó, Trung Quốc vẫn làm đúng các quyền của mình nếu tàu chiến của họ vượt qua đường trung tuyến hoặc triển khai máy bay quân sự tiến vào vùng trời quanh hòn đảo mà chính quyền Đài Loan tự tuyên bố là ADIZ.
Tàu chiến, máy bay Trung Quốc những năm trước rất hiếm khi vượt qua đường trung tuyến trên eo biển. Mỗi lần vượt qua đường giả định này đều ẩn chứa thông điệp phô diễn sức mạnh hoặc thể hiện thái độ không hài lòng của Bắc Kinh với Đài Bắc hoặc Washington. "Giờ đây, họ đang phát đi tín hiệu này ngày càng thường xuyên", Wakefield nhận định.
Theo Adrian Ang U-Jin, chuyên gia về quan hệ quốc tế tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam (RSIS) của Singapore, Trung Quốc tăng cường đáng kể các hoạt động quân sự quanh đảo Đài Loan từ sau chuyến thăm gây tranh cãi của bà Nancy Pelosi vào tháng 8/2022.
Trung Quốc cũng áp dụng cách phản ứng này sau những chuyến thăm Đài Loan nối tiếp nhau của ba nghị sĩ và hai thống đốc Mỹ vào cuối tháng 8 và tháng 9/2022, sau thời điểm Washington - Đài Bắc khởi động đàm phán thương mại, hoặc khi Thượng viện Mỹ bỏ phiếu thông qua đạo luật chính sách Đài Loan với gói viện trợ an ninh 4,5 tỷ USD.
"Bằng các hoạt động này, PLA muốn thiết lập nhận thức mới trên eo biển Đài Loan, trong đó khái niệm trước đây về đường trung tuyến đã không còn", Adrian Ang nhận định.
Đường trung tuyến ở eo biển Đài Loan. Đồ họa: CSIS
Cuộc sống thường nhật của người dân Đài Loan hầu như không có dấu hiệu nào của sự xáo trộn vì nỗi lo xung đột. Khi quân nhân Đài Loan túc trực canh gác, khách tham quan Miêu Tị Đầu ngày 10/4 vẫn thản nhiên tạo dáng chụp ảnh.
"Hầu hết người dân Đài Loan không cảm thấy lo ngại, chủ yếu vì họ đều nghĩ Trung Quốc sẽ không châm ngòi chiến sự", Đường Bảo Hùng, 78 tuổi, quân nhân Đài Loan xuất ngũ, nói với Reuters.
Ông Đường không phải trường hợp cá biệt. Theo khảo sát hồi tháng 8/2022 của Quỹ Dư luận Đài Loan, khoảng 78% người tham gia cho hay họ không lo ngại về những cuộc tập trận của PLA, cả sau khi Trung Quốc diễn tập bắn đạn thật với quy mô chưa từng có tiền lệ vì chuyến thăm của bà Pelosi.
Một khảo sát được Viện Nghiên cứu Toàn cầu W&M thực hiện từ tháng 10/2022 đến tháng 1/2023 với 979 học giả ngành quan hệ quốc tế, cho thấy hơn 72% người được hỏi không nghĩ Trung Quốc sẽ dùng biện pháp quân sự để giải quyết vấn đề Đài Loan, còn nguy cơ xung đột trên eo biển bùng phát được đánh giá ở mức 23,75/100.
Các chuyên gia cho rằng tâm lý thờ ơ, chủ quan này của Đài Loan sẽ chỉ tăng thêm khi Trung Quốc tiến hành các cuộc diễn tập kiểu "ru ngủ" thường xuyên hơn quanh hòn đảo. Việc các cuộc tập trận, tuần tra diễn ra gần như hàng ngày có thể tạo ra niềm tin rằng mọi động thái quân sự của Trung Quốc đại lục chỉ là "đòn gió".
"Nó có thể khiến công chúng lẫn giới lãnh đạo Đài Loan dần quen với các cuộc tập trận rầm rộ rồi tình hình lại trở lại bình thường. Nhưng nếu một ngày mọi thứ vượt tầm kiểm soát, Đài Loan sẽ lúng túng", Nghiêm Chấn Sinh, giáo sư Đại học Chính trị Đài Loan, nói.
Triệu Tiểu Chu, chuyên gia Học viện Khoa học Quân sự Trung Quốc, cho rằng PLA trên thực tế đã bổ sung một số yếu tố mới vào đợt tập trận đầu tháng 4 so với đợt răn đe tháng 8/2022. Trong đó, các đội hình tiến vào vùng 24 hải lý quanh hòn đảo được tổ chức chặt chẽ hơn, kịch bản tập trận lần đầu có tàu sân bay tham gia và mô phỏng đội hình tác chiến gọng kìm quanh hòn đảo.
Binh sĩ diễn tập tại căn cứ quân sự Đài Loan ở thành phố Gia Nghĩa hôm 6/1. Ảnh: AFP
Chuyên gia Bryce Wakefield cho rằng tính toán mới của Trung Quốc đẩy Đài Loan vào thế khó, bởi họ không thể tăng cường các hoạt động quân sự theo mức độ tương ứng.
Nếu liên tục điều tiêm kích ngăn chặn, răn đe máy bay quân sự của Trung Quốc vốn có số lượng lớn hơn rất nhiều, phi công lực lượng phòng vệ trên không Đài Loan sẽ nhanh chóng quá tải, làm lãng phí nguồn lực, vốn sẽ trở thành vô giá trong trường hợp xung đột bùng phát.
Bởi vậy, Đài Loan buộc phải hành động kiềm chế, yêu cầu lực lượng phòng vệ không có hành động nào "đổ thêm dầu vào lửa".
Giới chức Đài Loan hiểu rằng chống cự một đợt tấn công từ đại lục bằng sức mạnh quân sự quy ước là vô cùng khó khăn, thay vào đó họ đang quan tâm nhiều hơn đến những phương án phòng thủ "lấy nhỏ thắng lớn", với phương châm ngăn chặn kế hoạch đổ bộ đường biển của đối phương.
Wakefield nhận định Mỹ và lực lượng Đài Loan khó rơi vào tình cảnh "bị đánh úp" trong kịch bản khủng hoảng nổ ra trên eo biển. Mỹ gần đây cũng đã tăng cường hỗ trợ để giúp Đài Loan củng cố chiến lược phòng thủ "con nhím", giúp hòn đảo khó bị xâm nhập trong một chiến dịch tấn công đổ bộ quy mô lớn.
Giới lãnh đạo Trung Quốc, dù chưa từng loại trừ phương án dùng vũ lực để giải quyết vấn đề Đài Loan, vẫn chủ trương thống nhất hai bờ eo biển trong hòa bình. Chu Phượng Liên, người phát ngôn Văn phòng Các vấn đề Đài Loan của Quốc vụ Viện Trung Quốc, tháng 4 nhấn mạnh những phản ứng của PLA trên eo biển Đài Loan nhắm đến "các thế lược ngoại bang và thành phần ly khai" chứ không đe dọa người dân trên hòn đảo.
"Viễn cảnh chiến sự trên eo biển Đài Loan trong tương lai gần là điều khó tưởng tưởng. Hệ quả của xung đột là sự xáo trộn chuỗi cung ứng, tổn thất nhân mạng và cả nguy cơ tình hình diễn biến ngoài kế hoạch. Tất cả đều không có lợi cho Bắc Kinh, vốn đang ưu tiên vào các vấn đề xã hội và kinh tế để duy trì ổn định trong nước", Wakefiled dự báo.
Thanh Danh