Osama bin Laden bị tiêu diệt tại Pakistan năm 2011, sau hơn 10 năm lẩn trốn. Ảnh: CNN
Năm 2011, quan chức đứng đầu hoạt động của CIA tại Pakistan, Mark Kelton, ốm nặng đến nỗi ông thường quỵ xuống trong đau đớn. Nguyên nhân bệnh tình của ông là điều bí ẩn. Theo Washington Post, các quan chức CIA tin rằng tình trạng bệnh tật đột ngột của ông Kelton nhiều khả năng liên quan đến Cơ quan Tình báo Pakistan (ISI).
Tiết lộ trên là một tình tiết gây sửng sốt, trong chuỗi sự việc xoay quanh chiến dịch tiêu diệt bin Laden 5 năm trước, và làm gia tăng kịch tính cho mối quan hệ đối tác chống khủng bố giữa Mỹ và Pakistan, vốn thường bị bao trùm bởi thuyết âm mưu.
Năm 2011 được đánh dấu bởi những xáo trộn bất thường trong mối quan hệ Mỹ - Pakistan, một liên minh mong manh vốn đã hầu như sụp đổ khi đặc nhiệm SEAL của hải quân Mỹ tập kích khu nhà của thủ lĩnh tối cao al-Qaeda tại thành phố Abbottabad.
Ngay cả khi nghi án đầu độc là không có cơ sở, việc CIA và lãnh đạo một chi nhánh của cơ quan này nghi ngờ ISI có thể đã thực hiện hành động đó cũng cho thấy sự đổ vỡ trong lòng tin còn lớn hơn những gì người ta nghĩ.
Kelton, 59 tuổi, đã từ chối trả lời phỏng vấn dù được đề nghị nhiều lần. Tuy nhiên, ông khẳng định nguyên nhân căn bệnh của mình "chưa bao giờ được làm rõ". Ông cũng cho biết thêm rằng mình không phải người đầu tiên nghi ngờ ông bị đầu độc. "Nguồn gốc của những suy nghĩ đó không xuất phát từ tôi", ông Kelton nói.
Người phát ngôn của CIA, Dean Boyd, cho biết yếu tố bí mật cá nhân khiến cơ quan này không thể nói gì thêm, "nhưng chúng tôi không phát hiện bằng chứng nào cho thấy giới chức Pakistan đã đầu độc một quan chức Mỹ làm việc tại Pakistan".
Dù vậy, các quan chức tình báo Mỹ, cả đương nhiệm và đã về hưu, cho biết ISI bị nghi ngờ liên quan tới hàng loạt âm mưu nhắm vào các phóng viên, nhà ngoại giao và cả những người khác bị xem là thù địch. Họ tin rằng cơ quan này thù hận Kelton.
Theo các quan chức này, lãnh đạo ISI ở thời điểm đó là Ahmed Shuja Pasha nhiều lần từ chối nói chuyện với Kelton, và thậm chí không muốn nghe tên của quan chức CIA. Ông Pasha thường dùng từ "xác chết" để ám chỉ ông Kelton.
Quan hệ căng thẳng
Mặc dù thời gian làm việc của Kelton tại Pakistan chỉ kéo dài 7 tháng, ông đã nhiều lần khiến nước chủ nhà mất mặt. Chỉ vài ngày sau khi Kelton tới quốc gia Nam Á, một cấp dưới của ông là Raymond Davis đã có liên quan tới một vụ đấu súng như trong phim hành động tại Lahore.
Ông Kelton cũng là người phê chuẩn thực hiện hàng chục cuộc không kích bằng máy bay không người lái, khiến giới chức Pakistan nổi giận. Cũng chính Kelton là người chỉ đạo những khâu chuẩn bị cuối cùng cho cuộc đột kích vào khu nhà ở Abbottabad, tiêu diệt bin Laden. Với nhiều người, chiến dịch này đã cho thấy sự yếu kém của các cơ quan an ninh Pakistan.
CIA từng yêu cầu ông Kelton giấu danh tính, nhưng kể từ khi nghỉ hưu, ông đã công khai tên và chức vụ của mình.
Phía Pakistan bác bỏ những cáo buộc nhắm vào ISI. "Rõ ràng câu chuyện đó hoàn toàn là hư cấu, không đáng để bình luận", người phát ngôn đại sứ quán Pakistan tại Mỹ, Nadeem Hotiana, nói.
Từ nhiều năm trước khi ông Kelton tới Islamabad, quan hệ giữa Mỹ và Pakistan đã xấu đi, các quan chức Mỹ cho biết. Năm 2009, tình báo Mỹ thu được bằng chứng cho thấy ISI có dính líu tới các vụ khủng bố tại Mumbai, Ấn Độ.
Mỹ nghi ngờ ISI thực hiện các vụ bố ráp để ngụy trang cái chết của các tay súng bị sát hại trong lúc giam giữ. ISI còn bị nghi ngờ thường xuyên báo trước cho những lực lượng được mình hậu thuẫn về các cuộc không kích bằng máy bay không người lái của CIA.
Năm 2010, căng thẳng lên cao khi CIA đẩy mạnh các cuộc không kích bằng máy bay không người lái, còn ông Pasha bị chỉ đích danh trong một vụ kiện tại Mỹ liên quan đến vụ tấn công khủng bố Mumbai. Trong hành động trả đũa, danh tính trưởng văn phòng CIA tại Pakistan khi đó, Jonathan Bank, bị tiết lộ trong một vụ kiện của những người được cho là nạn nhân của các vụ không kích bằng máy bay không người lái do CIA tiến hành tại Pakistan.
Lo ngại cho sự an toàn của ông Bank, CIA đã phải dùng "thủ thuật" để đưa quan chức này bí mật rời Islamabad, trên chuyến bay cùng phó giám đốc CIA khi đó, Michael Morell, mà không hề báo trước cho nước chủ nhà.
Và ông Kelton, người được bổ nhiệm tiếp quản vị trí của ông Bank, đã phải đối mặt với thách thức kép khi vừa phải xử lý mối quan hệ rất xấu với ISI, vừa phải lần theo manh mối để tìm ra nơi trú ẩn của bin Laden, sau hơn một thập kỷ lẩn trốn.
Kelton, với cá tính mạnh, rõ ràng không phải ứng viên thích hợp cho công việc này. Nhưng ông được giám đốc CIA khi đó, Leon Panetta, lựa chọn với nhận định kinh nghiệm nhiều năm hoạt động tại Moscow và chỉ đạo công tác phản gián của Kelton sẽ hữu ích.
Ngay khi đặt chân tới Pakistan, ông Kelton đã xem ISI như một đối thủ "khó nhằn", chứ không đơn thuần là một đối tác hay gây rắc rối. Và chưa đầy 48 giờ sau khi Kelton nhận nhiệm vụ, Davis, một nhân viên hợp đồng của CIA bị bắt giữ khi nổ súng vào hai người đàn ông Pakistan có vũ trang trong một vụ cướp.
Nhân viên CIA Raymond Davis (áo kẻ) bị giới chức Pakistan bắt năm 2011. Ảnh: AP
Trên xe của Davis, giới chức Pakistan phát hiện nhiều thiết bị nghi của điệp viên, như đồ ngụy trang, đèn pin hồng ngoại và một camera. Khi đó, một số quan chức đại sứ quán Mỹ tại Islamabad đã đề nghị CIA không che giấu thân phận của Davis để tránh làm người Pakistan thấy bị sỉ nhục. Nhưng ông Kelton và các lãnh đạo CIA tại trụ sở Mỹ một mực phản đối.
"Đừng nói gì với họ", Kelton nói với đại sứ Mỹ khi đó, ông Cameron Munter, các cựu quan chức Mỹ từng nghe được cuộc đối thoại cho biết. Tình thế bế tắc kéo dài nhiều tuần, khiến cả Tổng thống Obama cũng lên tiếng yêu cầu Pakistan trả tự do cho "nhà ngoại giao" Mỹ. Cuối cùng, ông Munter được phép thương lượng trực tiếp với lãnh đạo ISI, ông Pasha, và thừa nhận mối liên hệ của Davis với CIA.
Davis được trả tự do ngày 16/3, sau một phiên tòa xét xử bí mật và gia đình những người thiệt mạng trong vụ nổ súng được bồi thường 2,4 triệu USD. Ngay ngày hôm sau, các máy bay không người lái của CIA, vốn nằm bất động hầu như toàn bộ thời gian Davis bị bắt, đã trở lại bầu trời và thực hiện một cuộc không kích làm ít nhất 40 người thiệt mạng tại một cuộc họp hội đồng bộ tộc tại thị trấn Datta Khel, trên biên giới Pakistan - Afghanistan.
Vụ việc làm ông Pasha nổi giận, và đánh tiếng với đại sứ Munter rằng vụ không kích như "một cú đá thẳng vào mặt" mình sau những giàn xếp trong vụ Davis. Quan hệ giữa Pasha và ông Kelton không thể được hàn gắn từ sau đó. Thậm chí hai người hiếm khi nói chuyện với nhau.
Tiêu diệt bin Laden
Đêm đầu tiên của tháng 5, tại một phòng bí mật trong đại sứ quán Mỹ, ông Kelton, ông Munter và một sĩ quan cấp cao của quân đội Mỹ nhóm họp để xem hình ảnh từ một máy bay không người lái truyền về trong lúc bay lượn vòng tại Abbottabad. Cuộc đột kích tiêu diệt bin Laden bắt đầu.
Khu nhà tại Abbottabad nơi Bin Laden ẩn náu bị phá hủy sau vụ đột kích. Ảnh: CNN
Trước đó, cả ba quan chức này đã có những bước chuẩn bị bí mật trong trường hợp Pakistan trả đũa. Kế hoạch di tản đã được lập, trong đó nhân viên ngoại giao Mỹ tại khắp Pakistan sẽ được lệnh chạy qua biên giới sang Ấn Độ, rồi sẽ được đón lên chiến hạm USS Carl Vinson, neo đậu ngoài khơi bờ biển Karachi. Những người còn lại tại đại sứ quán sẽ xuống hầm trú ẩn.
Ban đầu, phía Pakistan dường như bị tê liệt bởi vụ đột kích. Nhưng khi sự giận dữ trong công chúng gia tăng cùng những tố cáo từ nước ngoài, trong đó, cựu giám đốc CIA Panetta cáo buộc Islamabad ngó lơ, thậm chí cố ý che giấu cho bin Laden, giới chức Pakistan bắt đầu đáp trả.
Một tuần sau cái chết của Bin Laden, một bài viết được đăng tải trên báo giới Pakistan, khẳng định ông Pasha đã triệu tập trưởng văn phòng CIA tại nước này để khiển trách về việc giữ bí mật chiến dịch tiêu diệt bin Laden. Bài báo đề cập đến danh tính của Kelton, với dạng ngụy trạng sơ sài là "Mark Carlton".
Thay vì bí mật rút êm khỏi Pakistan như người tiền nhiệm sau khi bị tiết lộ danh tính, Kelton tiếp tục ở lại giữa lúc các chi tiết về vụ đột kích được hé lộ, bao gồm việc CIA có cơ sở bí mật tại Abbottabad, hay một bác sĩ người Pakistan đã được CIA sử dụng để thu thập mẫu ADN của những người có trong ngôi nhà bin Laden ẩn náu.
Trong thời gian này, ông Kelton bắt đầu thấy đau bụng. Ban đầu, ông cho rằng mình đơn giản bị dị ứng đường tiêu hóa, vốn rất phổ biển ở những người phương Tây tới Pakistan. Nhưng triệu chứng cứ ngày một trầm trọng, khiến ông không thể đi làm và nhiều lần phải rời Pakistan chữa trị.
Đến tháng 7 năm đó, tình trạng của Kelton được một quan chức Mỹ mô tả là "một cuộc khủng hoảng y tế nghiêm trọng". Chưa đầy 7 tháng sau khi nhậm chức, trong nhiệm kỳ dự kiến kéo dài hai năm, ông Kelton báo cáo với lãnh đạo CIA tại Mỹ rằng ông không thể tiếp tục công việc.
Một vài đồng nghiệp của Kelton cho biết, họ cho rằng ISI khó lòng sẵn sàng mạo hiểm hàng tỷ USD viện trợ Pakistan nhận được từ Mỹ để đầu độc một quan chức cấp cao của Mỹ. Họ cho rằng có thể bệnh tình của ông Kelton chỉ do thực phẩm hoặc áp lực công việc.
CIA không thực hiện điều tra đầy đủ để xác định liệu ông Kelton có bị đầu độc hay không, nhưng đã rà soát các hồ sơ tình báo, để tìm manh mối cho khả năng Kelton bị nhắm tới.
Khi về Mỹ, ông Kelton mất nhiều tháng mới phục hồi và phải phẫu thuật ổ bụng. Sau khi hồi phục, ông được bổ nhiệm vào vị trí phó giám đốc phản gián, giúp bảo vệ các đơn vị CIA trước tình báo nước ngoài. Đến năm ngoái, Kelton nghỉ hưu và thường viết bài về các vấn đề an ninh quốc gia cho một trang web có tên Cipher Brief.
Xem thêm:
Obama làm gì trước và sau cuộc đột kích bin Laden
Đô đốc Mỹ kể về 48 phút đột kích diệt bin Laden
Hoàng Nguyên