Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (phải) và Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte trong lễ ký kết các thỏa thuận giữa hai nước tại Bắc Kinh hồi tháng 10/2016. Ảnh: SCMP.
Trong chuyến thăm Bắc Kinh hồi tháng 10/2016, Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã ký kết 27 hợp đồng với tổng giá trị lên tới 24 tỷ USD, Bloomberg đưa tin.
Theo đó, Bắc Kinh đồng ý cấp cho Manila 9 tỷ USD vốn vay ưu đãi, bao gồm khoản tín dụng trị giá 3 tỷ với Ngân hàng Trung Quốc. Thêm vào đó, các doanh nghiệp Trung Quốc cam kết cấp khoản đầu tư trực tiếp trị giá 15 tỷ USD vào các dự án đường sắt, cảng biển, năng lượng và khai thác mỏ, nhưng không nêu cụ thể thời gian tiến hành.
Tới nay, Philippines mới hoàn thành một hợp đồng vay vốn từ Trung Quốc trị giá 73 triệu USD để tài trợ cho dự án thủy lợi phía bắc thủ đô Manila, theo Bộ trưởng Kế hoạch Kinh tế Ernesto Pernia. Hai cây cầu ở Manila, một dự án khác được Trung Quốc hỗ trợ 75 triệu USD, cũng mới được khánh thành. Dù vậy, Bộ trưởng Pernia cho rằng quá trình Philippines nhận viện trợ từ Trung Quốc "dường như diễn ra chậm hơn" các nước khác, chẳng hạn như Nhật Bản.
Hàng loạt dự án "đắp chiếu"
Trung Quốc phản đối quan điểm cho rằng họ không tuân thủ các cam kết đầu tư tại Philippines, lấy ví dụ về dự án thủy lợi và xây cầu. "Quan hệ Trung Quốc - Philippines đang tiếp tục bền chặt và sâu sắc. Trung Quốc coi trọng quan hệ hữu nghị với Philippines và sẽ nhiệt tình hỗ trợ kế hoạch ‘Xây dựng Lớn, Xây dựng Mạnh’ của Tổng thống Duterte", Bộ Ngoại giao Trung Quốc tuyên bố. Dù vậy, nhiều thỏa thuận lớn dường như sẽ không được thực hiện.
Hợp đồng xây dựng nhà máy thủy điện trị giá một tỷ USD giữa công ty Greenergy Development, trụ sở tại thành phố Mindanao, và công ty Power China của Trung Quốc nằm trong loạt thỏa thuận giữa hai nước hồi tháng 10/2016. Tuy nhiên, Power China đã nhiều lần đề nghị tăng thêm thời gian so với thỏa thuận ban đầu.
"Lần gia hạn cuối cùng là vào tháng 2/2017, nhưng vẫn chưa có động tĩnh gì. Vì vậy chúng tôi đã chấm dứt thỏa thuận", giám đốc điều hành Cerael Donggay của Greenergy cho biết, nói thêm rằng ông đang đàm phán với một công ty trụ sở ở Hong Kong nhằm cố hoàn thiện dự án.
Cũng vào tháng 10/2016, Global Ferronickel, một trong những công ty khai thác niken lớn nhất của Philippines, đã ký hợp đồng với Tập đoàn Baiyin Nonferrous của Trung Quốc nhằm xem xét việc xây dựng một nhà máy sản xuất inox trị giá 700 triệu USD.
Dante Bravo, chủ tịch Global Ferronickel, cho biết hợp đồng đã bị hoãn do chính phủ chưa bỏ lệnh cấm các dự án khai thác mỏ mới. "Đó là một dự án thăm dò. Chúng tôi phải thuyết phục họ rằng điều này thực sự khả thi", Bravo nói.
Một thỏa thuận khác trị giá 780 triệu USD được ký kết giữa hai nước nhằm nâng ba hòn đảo lên từ một khu vực ngập nước ở Davao, quê nhà của Duterte. Tuy nhiên, dự án này bị hủy hồi tháng 7/2017 sau khi Sara Duterte-Carpio, con gái Tổng thống, tiết lộ rằng đánh giá cho thấy dự án không khả thi về mặt thương mại.
"Sau làn sóng hưng phấn chào đón các hợp đồng vào năm 2016, chúng tôi nhận ra rằng những tuyên bố đầu tư của Trung Quốc bị thổi phồng quá mức", Richard Heydarian, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu ADR-Stratbase, bày tỏ. "Tôi mong đợi Nhật Bản, Mỹ và các đối tác khác ở châu Âu vẫn giữ vai trò đầu tư chính cho Philippines".
Sự nhượng bộ của Duterte
Tổng thống Duterte nhiều lần nói rằng sự giúp đỡ về tài chính của Trung Quốc là lý do lớn nhất để "quay lưng" với Mỹ và châu Âu, những nước mà ông cho rằng không mang lại lợi ích vật chất cho Philippines. Tuy nhiên, trong khi Bắc Kinh là đối tác thương mại lớn nhất của Manila, nước này vẫn xếp sau Nhật Bản, Mỹ, Hà Lan, Hàn Quốc và Singapore về đầu tư nước ngoài tại Philippines.
Biểu ngữ gọi Philippines là "tỉnh của Trung Quốc" xuất hiện tại nhiều tuyến phố ở Manila hồi tháng 7, nhằm phản đối sự nhượng bộ Trung Quốc của Tổng thống Duterte. Ảnh: Reuters.
Chuyến thăm Bắc Kinh năm 2016 của Duterte trở thành bước ngoặt cho chính phủ của ông, thúc đẩy "sự tách biệt" với Mỹ và củng cố việc xoay trục sang Trung Quốc. Manila nhiều lần tỏ ra nhún nhường trước những hành động gây hấn của Bắc Kinh tại Biển Đông. "Dưới thời Duterte, Philippines đi theo hướng nhượng bộ chính trị. Chúng tôi đã bị Trung Quốc lợi dụng", Heydarian nhận định.
Lòng tin của người dân Philippines với Trung Quốc giảm xuống mức thấp nhất kể từ tháng 4/2016, ngay trước khi Duterte đắc cử tổng thống, theo khảo sát của tổ chức Social Weather Stations với 1.200 người tham gia, được thực hiện hồi tháng 6. 9 trong số 10 người được hỏi bày tỏ mong muốn Philippines kiên quyết lên tiếng chống lại Trung Quốc trên Biển Đông.
Alvin A. Camba, nghiên cứu sinh tại Đại học Johns Hopkins, cho rằng việc các thỏa thuận bị trì hoãn không phải vấn đề, mà thước đo thực sự là khoản đầu tư trực tiếp hàng năm từ Trung Quốc.
"Không nên đặt kỳ vọng rằng những thỏa thuận đó sẽ được hoàn thành, hoặc sắp hoàn thành", Camba nhận định. "Mở cửa nền kinh tế với vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài của Trung Quốc mới là hướng đi đúng đắn".
Ánh Ngọc