1. Những yếu tố khách quan như mưa, bão lụt, động đất, sóng thần, hỏa hoạn…
- Những yếu tố ảnh hưởng đến công suất lọc dầu: Những nhân tố tự nhiên như bão, động đất, sóng thần và sự cản trở nguồn nguyên liệu cho quá trình lọc dầu, đặc biệt là ở những mỏ dầu ở vùng duyên hải.
Chính những yếu tố này sẽ làm ảnh hưởng đến giá sản phẩm liên quan đến dầu mỏ và trực tiếp ảnh hưởng lên chi phí lọc dầu. Ví dụ: Vào năm 2005, khi bão Hurricane Katrina tấn công vào những giàn khoan dầu ở vịnh Mêhicô, điều này đã có tác động ngay lập tức đến giá dầu trên thế giới.
Gần đây nhất là sự kiện sóng thần tàn phá tỉnh Fukushima của Nhật Bản, tiếp theo là khủng hoảng hạt nhân leo thang. Nhiều nhà đầu tư cho rằng nếu khủng hoảng hạt nhân không thể kết thúc cũng đồng nghĩa nhu cầu về dầu mỏ của Nhật sẽ giảm thấp, giá dầu sẽ hạ.
Ở chiều ngược lại, nếu người Nhật có thể dừng lại được cuộc khủng hoảng hạt nhân thì đi cùng với nhu cầu tái thiết vùng bị tàn phá, nhu cầu về dầu mỏ sẽ gia tăng, giá dầu sẽ tăng theo.
2.Những yếu tố chủ quan
· Nguồn cung và cầu
- Giá cả thị trường xăng dầu (TTXD) trên thế giới bị ảnh hưởng trước tiên bởi lực cầu và cung về xăng dầu. Nguồn cung ở mức độ nào phụ thuộc rộng lớn vào trữ lượng dầu có thể có được. Sự thiếu hụt nguồn cung có thể gây ra áp lực đi lên cho giá dầu mỏ. Điều này xuất phát từ những nguyên nhân sau:
+ Sự suy giảm sản lượng bất ngờ của các nhà máy lọc dầu
+ Sự gia tăng bất ngờ không thể đoán trước được về nhu cầu dầu mỏ
+ Những trục trặc liên quan đến đường ống dẫn dầu
- Khoảng 30% tổng sản lượng dầu sản xuất ra của thế giới đến từ các quốc gia OPEC, đây cũng được xem là một trong những nguyên nhân của việc tăng hay giảm giá dầu. Mức độ cung cấp dầu được OPEC đưa ra có tác động rộng lớn đến giá dầu.
- Nhu cầu của thị trường và mức độ tiêu dùng của Mỹ gây ảnh hưởng mạnh mẽ đến giá dầu. Nhu cầu xăng dầu cho xe cộ cũng là một lý do được nhắc đến, đặc biệt là trong suốt mùa hè, khi mà nhu cầu dầu mỏ cho đi lại phục vụ du lịch, nghỉ dưỡng gia tăng. Còn vào mùa đông thì nhu cầu dầu sưởi ấm cũng gia tăng.
- Không một ai có thể chắc chắn rằng có bao nhiêu lượng dầu mỏ chưa được khám phá trên trái đất. Khi một phát hiện mới về dầu mỏ được công bố, nguồn cung dự kiến sẽ gia tăng. Khi mà nguồn cung về hàng hóa gia tăng nhưng cầu về hàng hóa lại không đổi, giá cả sẽ đi xuống. Ngược lại, nếu nguồn cung bị cắt giảm trong khi nhu cầu lại không đổi, giá cả sẽ gia tăng.
- Trong suốt quá trình phát triển khỏe mạnh của kinh tế toàn cầu thì cầu về dầu mỏ luôn gia tăng. Điều này đặc biệt đúng nếu không có một khám phá nào mới về dầu mỏ được đưa ra nhằm bù đắp lại sự gia tăng trong nhu cầu.
Trong những thị trường mới nổi như Trung Quốc và Ấn Độ, sự giàu có gia tăng cùng với sự gia tăng nhu cầu nội địa về ôtô dẫn đến sự gia tăng trong giá dầu. Một báo cáo nghiên cứu được thực hiện bởi tổ chức Congressional Research Service cho thấy rằng: Trung Quốc và Ấn Độ sẽ nhập khẩu một lượng lớn hơn về xăng dầu bởi sự phát triển của nền kinh tế làm gia tăng nhu cầu toàn cầu về xăng dầu.
- Sụt giảm của việc sản xuất: trong suốt nửa đầu thế kỷ 20, Mỹ là nước dẫn đầu thế giới về việc sản xuất và xuất khẩu dầu mỏ. Do việc sản xuất dầu nội địa bắt đầu sụt giảm, Mỹ phải gia tăng lượng lớn dầu mỏ nhập khẩu cho nền kinh tế. Chính những điều này tác động đến nguồn cung và làm cho giá cả dầu mỏ cao hơn.
· Hoạt động giao dịch mua bán dầu mỏ, hoạt động đầu cơ tích trữ
- Hoạt động mua bán trao đổi và đầu cơ tích trữ trên Thị Trường Giao Sau (TTGS) xăng dầu cũng gây tác động lên giá xăng dầu. Giá cả dầu mỏ cũng bị ảnh hưởng thông qua việc đầu cơ của những người giao dịch trên thị trường hàng hóa.
Ví dụ: Vào năm 2008, giá dầu đạt mức 140 đôla/thùng. Nhiều dự đoán cho rằng những nhà đầu cơ đang cố gắng đưa giá dầu lên và tạo ra bong bóng giá dầu, một mức giá không thể chứng minh được. Đến sau năm 2009, giá dầu đã bốc hơi hơn 70% xuống còn 30 đôla/thùng bởi vì nhu cầu về dầu là không tồn tại đến mức gây ra cơn sốt về giá dầu như thế.
· Chính sách thuế và kinh tế
- Chính sách thuế: Chính sách thuế khác nhau sẽ góp phần hình thành giá dầu khác nhau. Chính sách thuế phụ thuộc vào chính sách từng quốc gia và có thể ở mức cao đến 50%.
- Kinh tế Trung Quốc: Những nhà đầu tư luôn quan sát những động tĩnh từ Trung Quốc, quốc gia có tốc độ tăng trưởng kinh tế thần kỳ trong thập niên qua. Theo số liệu nghiên cứu hiện tại Trung Quốc nhập khẩu khoảng 5 triệu thùng dầu mỏ mỗi ngày.
Nếu kinh tế Trung Quốc tiếp tục phát triển mạnh mẽ thì nhu cầu nhập khẩu dầu mỏ dự kiến sẽ gia tăng thêm 500 ngàn thùng/ngày. Nhưng ngược lại, nếu tốc độ tăng trưởng kinh tế Trung Quốc chậm hơn thì nhu cầu nhập khẩu tăng thêm mỗi ngày ước khoảng 400 ngàn thùng.
Đây là dự đoán của nhà đầu tư để từ đó họ có quyết định cho mình. Thậm chí những quyết định về chính sách tiền tệ như thông điệp nâng tỉ lệ dự trữ bắt buộc của Ngân hàng trung ương Trung Quốc nhằm kiềm chế lạm phát, cũng ảnh hưởng giảm đến cầu nhập khẩu về xăng dầu, ảnh hưởng giảm đến giá xăng dầu thế giới.
· Xu hướng của đồng đôla Mỹ
- Xu hướng của đồng đôla Mỹ cũng góp phần làm ảnh hưởng đến xu hướng của giá dầu mỏ. Từ khi dầu mỏ được định giá bằng đồng đôla Mỹ, một sự yếu đi của đồng đôla Mỹ có thể bắt buộc những nhà xuất khẩu dầu mỏ tăng giá sản phẩm của họ, nhằm thu lại giá trị mất đi do đồng đôla Mỹ mất giá khi xuất khẩu dầu, nếu đem qui đổi giá trị dầu xuất khẩu qua những đồng tiền khác như Euro hay Yên Nhật chẳng hạn.
Như một hệ quả tất yếu, giá dầu được cho là sẽ giảm khi đồng đôla Mỹ trong xu thế tăng giá so với các đồng tiền mạnh khác. Một đồng đôla Mỹ khi ở ngoài những sự kiện tài chính tiền tệ thế giới thì nó sẽ không phải là đồng đôla Mỹ.
· Chính trị
- Khủng hoảng của một số quốc gia sản xuất dầu mỏ: Minh chứng rõ nét nhất cho việc này xảy ra trong thời gian chiến tranh giữa Israel và Lebanon. Hay tình hình bạo động gia tăng tại Yemen trong thời gian qua, mặc dù Yemen không là quốc gia sản xuất dầu mỏ chủ yếu của thế giới.
Nhưng tình hình bạo lực tại thủ đô Sana của quốc gia này cũng làm ảnh hưởng đến thị trường dầu mỏ. Bởi vì, nó là vấn đề có thể gây ảnh hưởng đến những quốc gia trong khu vực, trong đó có Saudi Arabia, một trong những nước sản xuất, xuất khẩu dầu mỏ hàng đầu thế giới, có đường biên giới chung với Yemen.
- Sự bất ổn chính trị: Nếu một vùng giàu dầu mỏ như Trung Đông trải qua sự biến động về chính trị, giá dầu giao sau lập tức phản ứng lại, thể hiện qua việc đi lên của giá những Hợp Đồng Giao Sau về dầu mỏ, để bảo đảm rằng người cung cấp vẫn đạt được giá bán cao nhất. Trong ví dụ này, chỉ việc nhận thức rằng cung dầu sẽ giảm cũng đủ để làm cho giá dầu mỏ cao hơn, thậm chí là khi việc sản xuất dầu vẫn giữ nguyên không đổi.
Trong đầu năm 2011, những nhà đầu tư dầu mỏ hướng sự chú ý của mình về Libya. Ngay sau khi Liên minh Châu Âu phát động cuộc chiến chống lại chính quyền của Tổng thống Muammar Qaddafi ở Libya. Điều này làm cho người ta gợi nhớ đến cuộc chiến lật đổ chính quyền của Tổng thống Saddam Hussein tại Iraq trước đây.
Và động cơ đằng sau của hai cuộc lật đổ này có liên quan đến dầu mỏ không thì mọi người có thể tự trả lời, vì ta biết chắc chắn rằng Libya và Iraq nằm trong nhóm những nước có trữ lượng dầu mỏ lớn nhất thế giới.
Những bất ổn chính trị xảy ra ở những nơi này đều gây ảnh hưởng ngay lập tức đến giá dầu mỏ trên thị trường thế giới. Chắc rằng giá dầu đầu năm 2011 vượt ngưỡng 105 đôla/thùng (ngày 7/3/2011) cũng có phần tác động của tình hình chiến sự tại Libya, nơi mà trước cuộc chiến tranh xảy ra, mỗi ngày sản xuất ra thị trường khoảng 1,65 triệu thùng dầu mỏ, hầu hết là dầu để thắp sáng.
3.Địa lý và khoa học công nghệ
· Địa lý
- Thế giới đã thay đổi từ một ngày mùa hè năm 1858, với bãi khai thác dầu tại Bang Pennsylvania nước Mỹ, dầu nhanh chóng trở thành nguồn năng lượng quan trọng để phục vụ nấu nướng, sưởi ấm, chạy máy lạnh và vận chuyển.
- 150 năm sau, với vịnh Mêhicô, để khai thác được dầu mỏ lên từ lòng đất đòi hỏi thời gian, kỹ thuật công nghệ tân tiến và đối mặt với những hiểm nguy từ tự nhiên. Cùng với thời gian thì những ngày tháng để khai thác dầu mỏ một cách dễ dàng đã qua, hay nói cách khác những mỏ dầu ở những nơi thuận lợi để khai thác ngày càng hiếm.
Con người với sự tài tình và khéo léo của mình đã tìm ra những cách khác nhau vượt qua những khó khăn, để tiếp cận với những nguồn dự trữ dầu ở khắp nơi trên thế giới, từ những vùng rất xa xôi đến những vùng hoang sơ nguyên thủy.
Nhưng để lấy được dầu lên từ những vùng như bắc cực hoặc dưới lòng đại dương sâu thẳm thì không những gặp khó khăn về công nghệ, mà con người còn phải đối mặt với những mối nguy hiểm từ tự nhiên. Vịnh Mêhicô là một ví dụ tiêu biểu vùng địa lý như thế.
· Khoa học công nghệ
- Công nghệ khai thác dầu mỏ có sự phát triển vượt bậc một số năm trở lại đây, giúp con người có thể khai thác dầu từ những vùng khó khăn hơn. Cùng với đó là sự phát triển trong hoạt động sản xuất, lọc dầu, xử lý môi trường khai thác, bảo đảm an toàn cho công nhân khai thác cũng được nâng cao.
Để dầu mỏ tiếp tục phun ra từ Vịnh Mêhicô thì mỗi ngày tập đoàn BP phải chi ra hàng triệu đôla Mỹ, kể cả việc sử dụng bom, hóa chất để khai thác dầu.
- Chi phí khai thác càng cao và nhiều rủi ro nghĩa là giá bán ra càng cao. Hay nói cách khác công nghệ khai thác cùng với yếu tố địa lý thuận tiện hay khó khăn sẽ góp phần hình thành nên giá dầu.
4.Những yếu tố khác
Giá cả xăng dầu cũng chịu tác động của nhiều yếu tố khác như:
- Chi phí khai thác và lọc dầu mỏ: Nếu chi phí này cao hơn thì giá dầu sẽ cao hơn
- Sự căng thẳng trên thị trường dầu thế giới: Điều này xảy ra trong thời kỳ nguồn dự trữ dầu xuống mức thấp.
- Tâm lý lo lắng về dầu mỏ: Tâm lý lo lắng về sự bất ổn của giá dầu trên toàn cầu được xem là nguyên nhân lớn nhất làm phát sinh thêm chi phí, gây sức ép gia tăng của giá cả dầu mỏ.
- Những yếu tố mang tính chính trị và kinh tế: Những yếu tố kinh tế nói chung có tác động dài hạn lên giá dầu. Mặc dù, đối với vùng Trung Đông và vịnh Mêhicô chúng có thể dẫn đến sự thay đổi của giá dầu ngay lập tức. Những nhân tố chính trị có ảnh hưởng khác nhau. Một sự kiện được mong đợi có thể không tác động đến giá dầu nhưng sự kiện không mong đợi lại có thể.
- Hạn chế liên quan đến pháp luật: Nếu một quốc gia thông báo cắt giảm hoặc cấm việc thăm dò dầu mỏ trong một khu vực mà biết rằng cần một chi phí lớn hơn, như vịnh Mêhicô chẳng hạn, giá cả dầu mỏ trên Thị trường hàng hóa sẽ bị tác động bởi sự mất đi một nguồn cung về dầu mà lẽ ra sẽ có, điều này gây tác động đến giá xăng dầu hiện tại.
Theo một báo cáo được thực hiện bởi U.S. Energy Information Administration, vịnh Mêhicô được cho rằng chiếm 30% việc sản xuất dầu của quốc nội. Luật hạn chế việc sản xuất dầu ở vịnh sẽ ảnh hưởng đến nguồn cung trong tương lai và dẫn đến giá dầu cao hơn.
Tóm lại, giá dầu mỏ có thể bị tác động bởi cả cung và cầu, bởi những cú sốc đến từ bên ngoài, có thể là yếu tố tự nhiên, yếu tố chính trị, hay kinh tế.v.v. Những yếu tố này từ năm này qua năm khác vẫn là một thách thức cần phải đề phòng cho cả những quốc gia sản xuất dầu mỏ và cả nền kinh tế toàn cầu.
Ngô Dũng PYV (tổng hợp)