Nhiều đại biểu đã nhất trí với ý kiến về tình trạng đấu thầu rối ren hiện nay. Giá bỏ thầu quá thấp khiến thời gian xây dựng bị kéo dài, chất lượng công trình kém. Điều này có nhiều nguyên nhân, theo ông Vũ Khoa, Hiệp hội nhà thầu xây dựng, thì giá thầu thấp là do các nhà thầu bằng mọi giá phải trúng thầu, kể cả là không có lãi, thậm chí chịu lỗ. Nhiều nhà thầu còn bỏ giá theo kiểu “bỏ thầu nhử”, tức là đưa ra giá thật thấp để trúng, sau đó tăng thêm những khoản phát sinh để bù vào trong quá trình xây dựng. Điều quan tâm của nhà thầu là giành được quyền xây dựng công trình để quay vòng vốn.
Cần có giá sàn
Góp một phần vào tình trạng giá thầu quá thấp hiện nay, còn có trách nhiệm của chủ đầu tư, thể hiện ở chỗ xây dựng hồ sơ mời thầu chất lượng kém, khiến giá thành công trình dự tính lệch nhiều so với thực tế. Nhiều công trình có giá trúng thầu chỉ bằng 2/3 giá thành dự kiến… Theo ông Nguyễn Trần Kỳ, Tổng công ty Lắp máy Việt Nam, khi chủ đầu tư trao công trình cho nhà thầu không đủ trình độ, thì lại tự chuốc lấy thiệt thòi. Gần đây nhất, công trình Phả Lại II đã bị chậm tiến độ đến 6 tháng do chủ đầu tư chọn “nhầm” nhà thầu, thiệt hại ước tính lên đến vài chục triệu USD.
Ông Vũ Khoa nhất trí với đề xuất của Pháp lệnh đấu thầu là phải đưa ra được giá sàn, giá trần. Tuy nhiên, cùng với ông, nhiều đại biểu khác có chung một băn khoăn: ai sẽ là người làm công việc định giá này?
Ông Nguyễn Chiến Thắng, chuyên gia đấu thầu của World Bank, cho rằng thực chất của việc đấu thầu rất đơn giản, chỉ là làm sao để sử dụng ít ngân sách nhất mà vẫn đáp ứng yêu cầu. Theo nguyên tắc thì trước hết phải đấu thầu rộng rãi, những trường hợp đặc biệt mới tổ chức đấu thầu hạn chế hoặc chỉ định. Ở Việt Nam, nhiều khái niệm còn bị hiểu sai. Chẳng hạn, đấu thầu hạn chế có nghĩa là đối với những sản phẩm chỉ có một vài doanh nghiệp làm được thì chỉ định những đơn vị đó đấu thầu. Thế nhưng, nhiều chủ đầu tư ở Việt Nam chỉ định nhà thầu theo ý thích mà không dựa vào những điều kiện trên. Với tình trạng bỏ giá thầu thấp hơn giá thành, ông Thắng so sánh, nước ngoài có luật phá sản, nếu doanh nghiệp mà bỏ giá thầu thấp nhưng không hoàn thành được công trình, sau đó doanh nghiệp sẽ không được tiếp tục, còn ở Việt Nam chưa có luật phá sản nên chưa thực hiện được điều đó.
"Dự thảo mới chỉ đưa ra định hướng"
Các đại biểu dự hội nghị đã đóng góp nhiều ý kiến cho Dự thảo Pháp lệnh đấu thầu, gồm 6 chương, 56 điều, đề cập đến các loại đấu thầu, xử lý vi phạm, khiếu nại… từ khâu đầu tiên đến cuối cùng của các quy trình đấu thầu. Nhưng nhiều đại biểu đã không đồng tình với Pháp lệnh. Ông Nguyễn Văn Nghĩa, Bộ Xây dựng, đã thẳng thắn phát biểu, về mục tiêu xử lý những vấn đề bức xúc trong đấu thầu thì Pháp lệnh chưa đạt. Ông nói: "Những vấn đề nóng hiện nay là hiện tượng bỏ giá thầu thấp, phương thức chọn nhà thầu như thế nào chưa được giải quyết cụ thể mà mới dừng lại ở mức định hướng. Chúng ta đưa ra một kiểu cho việc lựa chọn tất cả các nhà thầu nhưng đấu thầu xây lắp có đặc thù nên phải có cách đấu thầu riêng…".
Ông Nguyễn Văn Đặng, Ban Kinh tế Trung ương, nhận xét tuy Ban soạn thảo đã rất cố gắng, đi vào vấn đề chuyên sâu nhưng chưa thể đi đến được sự thống nhất, bởi lẽ ngay cả những người trong ban soạn thảo Pháp lệnh cũng chưa thống nhất được với nhau, ý kiến của các bộ ngành còn rất phân tán, chưa giải quyết được những điểm vênh luật và đưa ra đề xuất luật hay pháp lệnh phải điều chỉnh… Điều này khiến Pháp lệnh khó mà được chấp nhận khi đưa ra trình Chính phủ.
Ông Nguyễn Việt Hùng, Chánh văn phòng xét thầu, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, chủ toạ Hội nghị, đã thừa nhận rằng 14 thành viên trong Ban soạn thảo Pháp lệnh đấu thầu không có ai là luật sư nên hiểu biết về luật không chuyên sâu. Thêm vào đó, thời gian Chính phủ dành cho việc soạn thảo còn ngắn nên chưa thể lấy ý kiến của đầy đủ bộ, ban, ngành. Ban soạn thảo sẽ xin ý kiến chỉ đạo của Chính phủ về thời gian soạn thảo Pháp lệnh và hướng làm việc trong thời gian tiếp theo.
Anh Tuấn