Gian Piero Gasperini thuộc tuýp HLV thích động viên học trò. Ông thường xuyên treo những khẩu hiệu tạo động lực trong phòng thay đồ, và gần đây nhất là câu nói của huyền thoại bóng rổ Michael Jordan: "Đã 26 lần tôi được tin cậy giao cho cú ném quyết định và ném trượt. Tôi đã thất bại hết lần này tới lần khác trong cuộc đời. Và đó là lý do tôi thành công".
Khẩu hiệu động viên Gasperini ưa thích nhất là một bức hình bầy sói trong phòng thay đồ. Ông mô tả: "Có những con sói ở đằng trước, có những con ở giữa và một con ở đằng sau. Những con đằng trước sẽ xác lập nhịp độ ban đầu, trong khi những con sói kế tiếp là những con khỏe nhất, chịu trách nhiệm bảo vệ đàn nếu bị tấn công. Những con sói ở trung tâm sẽ luôn được bảo vệ".
"Năm con khỏe khác ở đằng sau sẽ bảo vệ những đợt tấn công ở dưới. Con cuối là sói đầu đàn và đảm bảo không bỏ sót một ai. Nó giúp cả đàn sói đoàn kết và luôn sẵn sàng chạy đi bất cứ đâu để bảo vệ cả đàn. Thông điệp chính là: một thủ lĩnh không nhất thiết đứng ở tuyến đầu mà là người chăm lo cho cả đội. Đó chính là điều tôi muốn ở các cầu thủ của mình".
Danh tiếng Gasperini đang nổi như cồn ở Italy khi Atalanta bình dân của ông bay cao và xa ở cả Serie A lẫn Champions League. Ảnh:
Đó dường như là một thông điệp kỳ lạ để nhắn nhủ tới các ngôi sao thể thao triệu phú, nhưng rõ ràng là nó có ích. Gasperini nhận được chính xác những gì ông mong chờ từ học trò. Trước khi Covid-19 bùng phát tại châu Âu, Atalanta đang trải qua mùa giải hay nhất trong 113 năm lịch sử. Họ là một trong bốn đội đã lọt vào tứ kết Champions League, bên cạnh PSG, RB Leipzig và Atletico Madrid. Tại giải quốc nội, họ cũng nằm trong nhóm dự Champions League mùa giải kế tiếp.
Và không thể không kể tới những bàn thắng. Không đội nào tại Italy ghi nhiều bàn hơn Atalanta từ đầu mùa trước. Mùa giải 2019-2020, qua 25 vòng, Atalanta đã ghi 70 bàn. Họ có ba trận thắng ghi được bảy bàn trước Udinese, Torino và Lecce, cộng thêm hai trận thắng 5-0, mà một trong số những nạn nhân là AC Milan.
Nói một cách ngắn gọn, đó là một trong những đội bóng giàu tính cống hiến nhất thế giới. Phương châm được Gasperini đúc kết từ "Binh Pháp Tôn Tử": "Phòng ngự có thể khiến bạn bất bại, nhưng nếu muốn thắng, bạn phải tấn công". Ông khẳng định: "Châm ngôn ấy đã gói gọn tinh thần và ý chí tôi muốn đội bóng của mình. Và điều quan trọng chẳng kém là bạn phải không ngừng củng cố danh tính bạn đã tạo ra. Bạn phải liên tục phát triển và lớn mạnh từng ngày, bằng không coi như bỏ đi. Những kẻ dừng lại đều đã thua cuộc".
Giống Jurgen Klopp, Gasperini đòi hỏi rất cao với các buổi tập không khoan nhượng. Christian Vieri từng nói rằng Gasperini "sẽ hủy diệt bạn trong buổi tập", nhưng HLV của Atalanta cho rằng đó là chìa khóa dẫn tới thành công. Ông chia sẻ: "Trong những buổi tập, những cầu thủ cần phải trải qua gian nan. Những cầu thủ không quen tập nặng khiến tôi khiếp sợ. Chiến thắng được sinh ra từ những gian nan ấy. Nếu bạn không chạy trong các buổi tập, bạn cũng sẽ chẳng chạy trong các trận đấu chính thức. Và dĩ nhiên việc chạy khi tập cũng rất quan trọng bởi từ đó ta sẽ có phong cách chơi và chất lượng".
Đội quân ngổ ngáo của Gasperini là tập hợp của một nhóm cầu thủ hiếm gặp. Thủ quân là cầu thủ 32 tuổi người Argentina Papu Gomez – một bản hợp đồng tới từ Metalist Kharkiv với giá 4,9 triệu USD năm 2014. Tiền đạo trụ cột Josip Ilicic cũng đã sang tuổi 32 và được mua từ Fiorentina với giá 6,2 triệu USD năm 2017.
Cựu thủ môn Aston Villa Pierluigi Gollini, cựu tiền vệ của Middlesbrough Marten de Roon, và bản hợp đồng mượn từ Chelsea Mario Pasalic là những cầu thủ quan trọng khác. Hậu vệ trái Robin Gosens tới từ Heracles của giải Hà Lan với giá chưa đầy một triệu USD hiện được nhiều đội bóng châu Âu săn đón. Còn trung vệ gốc Bergamo Mattia Caldara thì trở lại mái nhà xưa sau thời gian không thành công tại Juventus và AC Milan.
Tại sao những cầu thủ giá bèo này lại có phong độ hay nhất sự nghiệp tại Atalanta? HLV 62 tuổi giải thích: "Khi bạn đạt tới tư duy trưởng thành để hiểu rằng làm việc chăm chỉ sẽ đem lại hiệu quả, bạn sẽ không còn thấy mỏi mệt. Đừng quên rằng các cầu thủ không phải tập luyện kham khổ với những bài tập thử thách như nhiều môn thể thao khác. Các cầu thủ của tôi phải hiểu điều đó và tập luyện chăm chỉ hơn. Atalanta không có tiền để đầu tư lớn, do vậy chúng tôi phải tìm những cầu thủ trẻ trên khắp châu Âu với những phẩm chất sau: có thể thích nghi với lối chơi của chúng tôi, sở hữu tư duy tấn công, tinh thần chiến thắng và sẵn sàng tập luyện chăm chỉ. Những ai cùng chí hướng sẽ là một phần của chúng tôi, còn những người sợ có thể ra đi".
Papu Gomez từng nói các buổi tập của Gasperini căng tới mức một trận đấu thực đem lại cảm giác như... một ngày nghỉ. Gasperini ghi nhận việc các học trò thay đổi chính từ chế độ tập: "Papu là một cầu thủ phi thường nhưng chưa khi nào chạm tới trần tiềm năng vì không được tập luyện tử tế. Khi Papu bắt đầu tập luyện tốt hơn, cậu ấy trở thành một trong những người hay nhất châu Âu. Cậu ấy từng lãng phí thời gian, bởi tập luyện sẽ biến bạn thành một nhà vô địch. Papu vốn đã sở hữu đủ phẩm chất để chiến thắng".
Tập luyện với cường độ còn căng thẳng hơn cả khi vào trận là một trong những bí quyết giúp Gasperini tôi luyện các học trò ở Atalanta. Ảnh: AB.
"Ilicic là một trường hợp tương tự", Gasperini nói tiếp. "Chúng tôi từng gọi đùa cậu ấy là ‘Bà nội Josip’ bởi cậu ấy luôn rất tử tế với tất cả. Chúng tôi phải thuyết phục Josip tăng nỗ lực tập luyện lên và giờ đây chúng tôi gọi cậu ấy là ‘Giáo sư’. Cậu ấy thiếu đi tâm lý chăm chỉ trước đó và sau khi nhận ra những buổi tập thật sự thú vị, Josip đã được tái sinh".
Cuộc sống vốn không phải một đại lộ bằng phẳng với Gasperini. Sau một sự nghiệp cầu thủ ít dấu ấn khởi đầu tại đội trẻ Juventus và trải qua 59 trận tại Serie A cho Pescara, Gasperini bắt đầu nghiệp HLV tại nơi ông bắt đầu. Ông chịu trách nhiệm huấn luyện các lứa U14, U17 và U20 của Juventus. Thành công khi lên nắm quyền tại Genoa giai đoạn 2006 tới 2010 mang cho ông biệt danh "Gasperson" – một cách so sánh với huyền thoại Alex Ferguson về lối đá cống hiến.
Tuy nhiên, lần đầu tiên và duy nhất nắm quyền tại một CLB lớn của Gasperini năm 2011 lại là thảm họa. Ông chỉ trụ lại Inter chưa đầy ba tháng và bị sa thải mà không có lấy một chiến thắng. Inter quyết định chia tay Gasperini sau thất bại bẽ bàng dưới tay đội mới lên hạng Novara. Với Gasperini, trải nghiệm cay đắng này lại mang tới một trong những khoảnh khắc đáng nhớ nhất sự nghiệp.
Ông hồi tưởng: "Tôi vừa bị sa thải khỏi Inter khi ấy vì không có cùng tầm nhìn với ban lãnh đạo. Thế rồi tôi bất ngờ nhận được một thông điệp tuyệt vời từ Pep Guardiola: cậu ấy muốn gặp tôi và mời tôi theo dõi những buổi tập tại Barca. Đó là một giai đoạn rất khó khăn trong sự nghiệp, và được một HLV phi thường như Pep quan tâm tới mình khi đó cho thấy cậu ấy là một con người như thế nào. Pep đã khiến tôi rất vui".
Khởi đầu tại Atalanta cũng không phải màu hồng. Khi mới được bổ nhiệm mùa giải 2016-2017, Gasperini cùng đội thua bốn trong năm trận Serie A đầu tiên. Những lời rì rầm về việc sa thải ông đã xuất hiện, cho tới khi Gasperini đưa ra một quyết định gây sốc. Ông cho nhiều cầu thủ trẻ cơ hội đá chính trước đội bóng hàng đầu của giải là Napoli. Kết quả chung cuộc: Atalanta chiến thắng 1-0, và từ đó, đội chỉ hướng về phía trước.
Ân tình với Guardiola là một trong những khoảnh khắc đẹp nhất sự nghiệp của Gasperini.
Gasperini chia sẻ: "Tôi đã chọn đi con đường này và sẽ chung thủy với nó đến cùng. Vì nó, tôi sẵn sàng đánh đổi tất cả. Chúng tôi đã cho những Mattia Caldara, Roberto Gagliardini, Andrea Petagna, Andrea Conti và một số cầu thủ trẻ mới chỉ đá vài trận Serie A được thử lửa. Chiến thắng tuyệt vời chẳng thể quên nổi trước Napoli ấy chính là sự khởi đầu cho con đường Atalanta đang đi ngày hôm nay".
"Ngay từ đầu, tôi đã có ý tưởng cho các cầu thủ trẻ ra sân. Bergamo được xem như một vùng rất quan trọng tại Italy, vì những hoạt động công nghiệp và sản xuất. Tôi muốn có một dự án gắn với cầu thủ trẻ, và nếu xuất thân từ lò đào tạo Atalanta thì càng tốt. Bộ khung của đội bóng đã quá già từ lâu, do vậy tôi cố gắng né suất xuống hạng với một phương pháp khác: đặt niềm tin vào cầu thủ trẻ, phát triển họ và ưu tiên thứ bóng đá chất lượng".
Về mặt chiến thuật, Gasperini thường xuyên sử dụng các sơ đồ 3-5-2 hoặc 3-4-3 dù có thêm nhiều sự xoay vòng vị trí. Thứ bóng đá pressing, tìm những khoảng trống của Gasperini vốn không thường thấy trên sân cỏ Italy. Ông thậm chí còn dặn các học trò hãy quan sát... trọng tài: "Tôi lấy ví dụ về trọng tài – người không bao giờ bị kèm và luôn ở vị trí lý tưởng để quan sát trận đấu – để các cầu thủ biết cách tìm khoảng trống. Papu đã học theo lời khuyên này và nó giúp ích rất nhiều cho cậu ấy".
Gasperini ám ảnh với bóng đá tới mức nhiều lần người vợ Cristiana bắt gặp chồng mình đang hí hoáy ôm máy tính và ghi chú giữa đêm. Ông thừa nhận mình luôn cố gắng tìm những giải pháp cho trận đấu kế tiếp, và Atalanta sẽ chỉ tập với phương án ông tin là đúng đắn.
Tại Italy, cái tên Gasperini gắn với sơ đồ ba trung vệ - điều khiến không ít người chỉ trích ông về sự tương đồng với hệ thống catenaccio. Gasperini gạt bỏ ngoài tai mọi lời chỉ trích: "Tôi luôn tự hào về sơ đồ này bởi tôi đã đề xuất nó từ nhiều năm trước, khi ở huấn luyện hệ thống đội trẻ Juventus. Khi ấy, người ta bảo tôi rằng nó quá thiên về phòng ngự. Tôi đã chứng minh điều ngược lại, với ba hậu vệ tham gia vào triển khai tấn công. Sơ đồ không quan trọng, điều thực sự ý nghĩa là bạn tấn công hay phòng ngự với bao nhiêu người. Nếu phải tóm gọn triết lý phòng ngự của mình, tôi khẳng định mình không bao giờ tin vào việc chờ đối thủ mắc sai lầm. Bạn cần phải thử cướp bóng để tấn công".
Trong ba mùa gần nhất, Atalanta lần lượt xếp thứ tư, thứ bảy và thứ ba tại Serie A. Trong lần đầu tiên dự Champions League, Atalanta làm nên kỳ tích khi vượt qua vòng bảng dù thua cả ba trận đầu tiên trước Dinamo Zagreb, Shakhtar Donetsk và Man City. Thông điệp Gasperini gửi tới các học trò sau ba trận toàn thua là: "Chúng ta không bao giờ thua cuộc, chỉ có chiến thắng hoặc học hỏi mà thôi".
Nguồn lực hạn hẹp, nhưng nhờ Gasperini, Atalanta vẫn liên tiếp gặt hái các kết quả vang dội suốt ba năm qua.
Sau hai lần đụng độ Atalanta, Guardiola cho biết "cảm giác chơi bóng với họ đau đớn như khi phải gặp nha sĩ". Gasperini đồng tình: "Đó là mục tiêu của tôi: tạo ra một đội bóng khiến bất cứ đối thủ nào cũng gặp khó khăn. Tôi nghĩ phép so sánh với gặp nha sĩ là không thể chính xác hơn".
Tại vòng 1/8 Champions League, Atalanta đè bẹp Valencia với tổng tỷ số 8-4 sau hai lượt trận. Nhưng sau đó, thế giới bóng đá tạm dừng lại vì Covid-19. Gasperini vẫn nhớ như in cảm giác trở về Bergamo từ Valencia: "Có cảm giác như chúng tôi đang ở một đất nước bị chiến tranh tàn phá. Mọi thứ diễn ra rất nhanh, dù chỉ mấy ngày trước chẳng có dấu hiệu gì về những thảm kịch sắp diễn ra. Tôi vẫn nhớ khi vừa tới Valencia, thành phố ngập tràn những cổ động viên ăn mừng trên phố hay ngoài sân vận động. Khi ấy, bắt đầu có những báo hiệu nguy cấp tại Bergamo. Khi chúng tôi trở về hai ngày sau, mọi thứ đều thay đổi. Chúng tôi chuyển từ trạng thái hưng phấn sang sợ hãi chỉ trong 48 tiếng đồng hồ".
Một người hoạt ngôn như Gasperini cũng khó có thể diễn tả những gì đã diễn ra hai tháng qua tại Bergamo – một trong những nơi chịu thiệt hại nặng nề nhất vì Covid-19 tại Italy. Ông kể: "Bergamo là trung tâm của căn bệnh quái đản này. Nó đã ảnh hưởng nặng nề tới thành phố của chúng tôi và khiến rất nhiều người chết. Cho tới cuối cuộc đời, tôi cũng sẽ chẳng bao giờ quên được tiếng còi xe cứu thương trên đường phố Bergamo".
Đau thương khiến Gasperini và các học trò có thêm một sứ mệnh mới. HLV này biết ông sẽ nói gì với các học trò khi bóng đá trở lại: "Tôi sẽ đặt khía cạnh cảm xúc vào trung tâm, bởi các cầu thủ có một mối liên kết tuyệt vời với các CĐV và thành phố này. Tôi sẽ nói với họ: ‘Bergamo đã tổn thương nhiều rồi, và giờ chính là lúc chúng ta đem những nụ cười trở lại’".
Thịnh Joey (the The Guardian)