Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 15/3 ra lệnh không kích nhóm vũ trang Houthi do Iran hậu thuẫn ở Yemen, cảnh báo "giáng đòn địa ngục" nếu lực lượng này không dừng tấn công các tuyến hàng hải quốc tế.
"Cuộc tấn công của Houthi nhắm vào tàu Mỹ sẽ không được dung thứ. Chúng tôi sẽ sử dụng vũ lực chết người và áp đảo cho đến khi đạt được mục tiêu", ông Trump tuyên bố.
Ngoại trưởng Marco Rubio cho biết chiến dịch gửi "thông điệp mạnh mẽ và rõ ràng" tới Houthi rằng các cuộc tấn công tàu Mỹ và hoạt động hàng hải toàn cầu phải chấm dứt.
Kể từ khi xung đột ở Dải Gaza bùng phát hồi tháng 10/2023, Houthi đã tiến hành chiến dịch tập kích tàu hàng, tàu chiến trên Biển Đỏ, nhằm thể hiện sự đoàn kết với Hamas, nhóm vũ trang đồng minh cũng thuộc "trục kháng chiến" do Iran hậu thuẫn ở Trung Đông. Houthi đã đánh chìm hai phương tiện và khiến 4 thủy thủ thiệt mạng, gây cản trở một trong những tuyến hàng hải nhộn nhịp nhất thế giới.
Houthi tuyên bố ngừng chiến dịch tấn công khi lệnh ngừng bắn ở Gaza có hiệu lực giữa tháng 1. Tuy nhiên, nhóm này tuần trước tuyên bố sẽ tiếp tục tấn công "bất kỳ tàu Israel nào" sau khi Tel Aviv cắt nguồn viện trợ vào Dải Gaza, vốn để gây sức ép với Hamas trong các cuộc đàm phán gia hạn lệnh ngừng bắn. Nhóm cũng cảnh báo sẽ mở rộng phạm vi tập kích ra khu vực Vịnh Aden, eo biển Bab el-Mandeb và biển Arab.
Chiến hạm Mỹ phóng tên lửa vào các mục tiêu Houthi ở Yemen sau lệnh từ Tổng thống Trump ngày 15/3. Video: X/CENTCOM
Ông Trump cho rằng những cuộc tấn công của Houthi đã khiến nền kinh tế Mỹ và thế giới thiệt hại hàng tỷ USD, khẳng định cuộc không kích của Washington là để "bảo vệ các phương tiện vận tải Mỹ cả ở trên không và trên biển, khôi phục tự do hàng hải".
Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng mục tiêu mà thông điệp "giáng đòn địa ngục" của ông Trump nhắm đến là Iran, cường quốc Trung Đông được coi là kình địch với Israel và đã nhiều lần sử dụng "trục kháng chiến" để gây sức ép với Washington cũng như Tel Aviv.
Trong một năm qua, các nhóm dân quân trong "trục kháng chiến" đã hứng chịu nhiều đòn giáng nặng nề từ các chiến dịch quân sự do Israel tiến hành. Hamas và Hezbollah đã suy yếu nghiêm trọng sau cuộc chiến ở Gaza và Lebanon, trong khi lực lượng dân quân hỗ trợ cựu tổng thống Syria Bashar al-Assad cũng đã tan rã.
Trong bối cảnh đó, nhóm Houthi ở Yemen được coi là công cụ đắc lực cuối cùng của Iran để Tehran bảo vệ lợi ích của mình và triển khai ảnh hưởng ra bên ngoài. Tướng Hossein Salami, tư lệnh Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC), cuối tuần trước đe dọa sẽ "có phản ứng quyết định và sâu rộng" nếu Mỹ đe dọa trực tiếp tới nước này.
Elisabeth Kendall, chuyên gia về Trung Đông kiêm hiệu trưởng trường Girton thuộc Đại học Cambridge, cho rằng chiến dịch không kích của Mỹ vào Houthi là đòn giáng vào "thanh gươm" cuối cùng mà Iran còn nắm giữ trong trục kháng chiến.
Chiến đấu cơ Mỹ cất cánh từ tàu sân bay trong một cuộc không kích nhóm Houthi ở Yemen. Ảnh: Quân đội Mỹ
Bởi vậy, việc ông Trump đe dọa "giáng đòn địa ngục" vào Houthi có thể loại bỏ một trong những đòn bẩy đáp trả cuối cùng của Iran đối với Mỹ và Israel.
"Đó cũng là dấu hiệu cho thấy Mỹ coi Houthi như một mối đe dọa cần phải được đối phó trực tiếp. Ngay cả khi đạt thỏa thuận với Iran, Houthi vẫn có thể hoạt động độc lập và đủ khả năng tiếp tục là cái gai trong mắt Mỹ và các đồng minh", bà nói.
Quan chức Mỹ cho biết đòn không kích cũng nhằm thể hiện quyết tâm của Mỹ trong hành động quân sự ở Trung Đông. Họ mô tả chúng là khởi đầu của chiến dịch lâu dài, mà các nhà phân tích cho rằng có thể kéo dài nhiều tuần.
Houthi là nhóm vũ trang Hồi giáo dòng Shiite nổi lên ở Yemen vào những năm 2000 nhằm đối đầu với cựu tổng thống Ali Abdullah Saleh, người đã điều hành đất nước từ năm 1990 cho đến khi ông từ chức vào năm 2012.
Arab Saudi đã dẫn đầu liên minh các nước Arab can thiệp vào Yemen từ tháng 3/2015 nhằm khôi phục chính quyền được quốc tế công nhận của Tổng thống Abd-Rabbu Mansour Hadi. Nhưng bất chấp sức ép từ nhiều nước Arab, Houthi vẫn kiểm soát nhiều phần lãnh thổ Yemen, trong đó có thủ đô Sanaa.
Với hỗ trợ vũ khí và huấn luyện từ Iran, nhóm đã tăng khả năng đe dọa Arab Saudi và Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) bằng máy bay không người lái và tên lửa.
Dưới thời chính quyền Joe Biden, Mỹ cùng với Anh đã nhiều lần không kích Houthi, nhưng không thể ngăn chặn các cuộc tấn công của nhóm. Israel cũng đã tiến hành các cuộc tấn công riêng ở Yemen ít nhất 4 lần, trong đó có cuộc không kích ở sân bay San'a hồi tháng 12 năm ngoái.
"Khi ra lệnh tấn công phủ đầu Houthi ở Yemen, ông Trump hy vọng sẽ thành công ngăn chặn kẻ thù lâu năm sau khi những người khác đã thất bại", Stephen Kalin, nhà phân tích của WSJ, nhận định.
Hình ảnh ông Trump đội mũ lưỡi trai đỏ theo dõi hoạt động không kích Houthi đăng tải ngày 15/3. Ảnh: Nhà Trắng
Câu hỏi đặt ra hiện tại là đòn không kích mới của Mỹ có đủ khiến Houthi dừng lại, hay sẽ khiến tình hình trở nên nghiêm trọng hơn.
Đối với Houthi, chiến dịch tập kích tàu thuyền ở Biển Đỏ đã giúp nhóm thể hiện tình đoàn kết với người Palestine, cũng như trở nên nổi tiếng trong thế giới Arab và tự coi mình là bên dám đối đầu trực diện với một số quân đội hùng mạnh hàng đầu thế giới.
"Ý tưởng Houthi chỉ biết nằm im chịu trận khi bị không kích là điều vô lý. Họ sẽ đáp trả mạnh mẽ và nó sẽ là vòng xoáy không hồi kết", Mohammed Albasha, nhà sáng lập tổ chức tư vấn an ninh Trung Đông Basha Report ở Mỹ, nói.
Ông Albasha thêm rằng đợt không kích của Mỹ đã đánh dấu mức độ căng thẳng mới của xung đột. Ngoài nối lại chiến dịch tấn công chống lại Israel và tàu thuyền ở Biển Đỏ, Houthi có thể sẽ nhắm mục tiêu các căn cứ của Mỹ ở Djibouti, quốc gia Đông Phi đối diện với Yemen và UAE, nơi cách Yemen gần 1.300 km. Chuyên gia này cảnh báo nếu xung đột kéo dài, Houthi có thể tấn công Arab Saudi nhằm gây áp lực lên Mỹ.
Abdul-Malik al-Houthi, thủ lĩnh Houthi, hôm 16/3 phát biểu trên truyền hình rằng nhóm này đã bắt đầu đáp trả cuộc tấn công của Mỹ. "Chúng tôi sẽ trả đũa Mỹ bằng các cuộc tấn công tên lửa nhắm vào tàu chiến, tàu hải quân của họ", ông nói.
Houthi cùng ngày phát động cuộc tấn công kéo dài 12 giờ nhắm vào tàu sân bay USS Harry S. Truman của Mỹ và các tàu hộ vệ bằng máy bay không người lái và tên lửa, theo quan chức Mỹ giấu tên. Một quan chức quốc phòng Mỹ nói máy bay chiến đấu của không quân nước này đã đánh chặn vũ khí của Houthi và khiến chúng rơi xuống vùng biển gần đó.
Vị trí Yemen và khu vực Biển Đỏ. Đồ họa: AFP
Giới phân tích cho rằng các cuộc không kích của Mỹ có thể làm suy yếu khả năng phản ứng của Houthi, song nó cũng có thể khiến Houthi trở nên khó đoán và dễ kích động hơn.
"Houthi có khả năng phản kháng, đồng nghĩa chính sách răn đe của Mỹ sẽ cần thời gian để chứng minh hiệu quả. Nhóm vũ trang này đã nhiều lần chứng tỏ khả năng thích nghi và phục hồi của họ", Osmah Al Rawhani, giám đốc điều hành phụ trách chính sách và quan hệ đối tác tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Sanaa, nói.
Thùy Lâm (Theo WSJ, Washington Post, France24)