Ngay sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời, di chúc của Bác đã được công bố. Song do hoàn cảnh lịch sử lúc bấy giờ nên có một số điều chưa được công bố.
Dịp kỷ niệm 20 năm ngày mất và chuẩn bị 100 năm ngày sinh của Bác, Bộ Chính trị, Ban chấp hành trung ương Đảng khoá VI thấy trách nhiệm phải thông báo về ngày mất và di chúc của Người. Thông tin được công bố trong thông báo của Bộ Chính trị số 151 ngày 19/8/1989.
Chủ tịch Hồ Chí Minh ra đi trong sự tiếc thương của cả dân tộc. Ảnh tư liệu.
Di chúc công bố được chỉnh sửa
Năm 1965, Chủ tịch Hồ Chí Minh tự tay đánh máy bản di chúc gồm 3 trang, ở cuối đề ngày 15/5/1965. Đây là bản di chúc hoàn chỉnh, có chữ ký của Bác và góc trái có chữ ký người chứng kiến là Lê Duẩn, Bí thư thứ nhất Ban chấp hành trung ương Đảng lúc bấy giờ.
Năm 1968, Bác viết tay bổ sung thêm 6 trang. Trong đó, Hồ Chủ Tịch viết lại đoạn mở đầu, đoạn nói về việc riêng đã viết trong bản 1965 và thêm một số đoạn. Đó là những đoạn nói về công việc cần làm sau cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước như: chỉnh đốn lại Đảng, chăm sóc đời sống của các tầng lớp nhân dân, miễn thuế một năm cho các hợp tác xã nông nghiệp, xây dựng lại thành phố, làng mạc, khôi phục và phát triển kinh tế, văn hoá, củng cố quốc phòng, chuẩn bị thống nhất đất nước.
Đoạn viết về chỉnh đốn lại Đảng và chăm sóc thương binh, Bác gạch chéo. Đoạn nói về xây dựng lại đất nước, phát triển kinh tế, văn hoá, chuẩn bị thống nhất đất nước được gạch dọc bên trái ngoài lề. Ngày 10/5/1969, Bác viết lại toàn bộ đoạn mở đầu di chúc gồm một trang viết tay.
Hội nghị bất thường của Ban chấp hành trung ương Đảng (khoá 3) chiều 3/9/1969 đã giao Bộ Chính trị trách nhiệm công bố di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bản công bố chính thức chủ yếu dựa vào bản 1965, trong đó một số đoạn được bổ sung hoặc thay thế bằng những đoạn tương ứng viết năm 1968 và 1969. Cụ thể, cơ cấu của bản di chúc đã công bố chính thức như sau:
Đoạn mở đầu lấy nguyên văn bản 1969 thay cho đoạn mở đầu bản 1965. Bút tích của Bác về đoạn này đã được chụp lại và công bố đầy đủ năm 1969.
Phần giữa, từ đoạn nói về Đảng đến hết đoạn nói về phong trào cộng sản thế giới giữ nguyên văn bản 1965.
Phòng nghỉ của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại khu K 9 (Đá Chông, Ba Vì, Hà Nội). Ảnh: Giang Huy.
Đoạn viết về việc riêng, năm 1965, Người dặn dò việc hoả táng, để lại một phần tro xương cho miền Nam. Năm 1968, Bác viết lại đoạn này, dặn để tro vào 3 hộp sành, cho Bắc - Trung - Nam mỗi miền một hộp. Ngoài ra, Bác còn viết bổ sung một đoạn nói về cuộc đời bản thân: "Suốt đời tôi hết lòng hết sức phục vụ tổ quốc, phục vụ cách mạng, phục vụ nhân dân. Nay dù phải từ biệt thế giới này, tôi không có điều gì phải hối hận, chỉ tiếc là không được phục vụ lâu hơn nữa, nhiều hơn nữa".
Bản di chúc đã công bố lấy nguyên văn lời Bác viết về việc riêng năm 1968, trừ đoạn nói về hoả táng.
Bản di chúc công bố có một câu sửa lại. Bản năm 1965 Bác viết: “cuộc kháng chiến chống Mỹ có thể kéo dài mấy năm nữa”, bản công bố chính thức sửa lại là “cuộc kháng chiến chống Mỹ có thể còn kéo dài”.
Bộ Chính trị Ban chấp hành trung ương Đảng khẳng định bản di chúc đã công bố đảm bảo trung thành với bản gốc. Việc chọn bản năm 1965 để công bố là đúng đắn vì đây là bản duy nhất được viết hoàn chỉnh, có chữ ký của Bác, bên cạnh có chữ ký chứng kiến của Bí thư thứ nhất là ông Lê Duẩn.
Lấy đoạn mở đầu 1969 thay cho đoạn mở đầu 1965, theo Bộ Chính trị Ban chấp hành trung ương Đảng là hợp lý vì Bác qua đời năm 1969 và nội dung bản viết năm 1969 cũng phong phú hơn. Đoạn viết về việc riêng, bổ sung phần 1968 vào bản 1965 là rất cần thiết nhằm phản ánh cuộc đời đẹp đẽ, trong sáng, vì dân, vì nước của Bác.
"Sở dĩ trước đây chưa công bố đoạn Chủ tịch Hồ Chí Minh viết về yêu cầu hoả táng là thể theo nguyện vọng và tình cảm của nhân dân, Bộ Chính trị Ban chấp hành Trung ương Đảng (khoá 3) thấy cần thiết phải giữ gìn lâu dài thi hài của Bác để sau này đồng bào cả nước, nhất là đồng bào miền Nam, bạn bè quốc tế có điều kiện tới thăm viếng, thể hiện tình cảm sâu đậm với Bác. Điều này đã xin phép Bác nên được làm khác với lời Bác dặn", bản thông báo năm 1989 nêu rõ.
Việc chưa công bố một số đoạn viết thêm năm 1968 về những việc cần làm sau cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước được Bộ Chính trị Ban chấp hành Trung ương Đảng (khoá 3) giải thích: Năm 1969, khi Bác qua đời, cuộc kháng chiến còn gay go, ác liệt, Việt Nam chưa giành được thắng lợi cuối cùng, nên việc công bố lúc bấy giờ là chưa thích hợp.
Mặt khác, một số câu Bác viết rồi lại xoá, như đang cân nhắc, chưa xong hẳn, chưa nói rõ ý như thế nào. Khi Bác mất, cuộc chiến còn khó khăn và ác liệt, vì vậy, Bộ Chính trị đã quyết định sửa mấy chữ trong câu "cuộc kháng chiến chống Mỹ có thể kéo dài mấy năm nữa" thành "cuộc kháng chiến chống Mỹ có thể còn kéo dài".
Việc miễn thuế nông nghiệp một năm cho các hợp tác xã chưa có điều kiện thực hiện. Năm 1989 tình hình kinh tế xã hội Việt Nam còn nhiều khó khăn, Bộ Chính trị Ban chấp hành Trung ương Đảng (khoá VI) thấy cần có kế hoạch thực hiện mong muốn của Hồ Chủ tịch nên đã giao Hội đồng Bộ trưởng trình Quốc hội thực hiện.
Ngày Bác mất trùng ngày vui dân tộc
Chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời lúc 9h47 ngày 2/9/1969, ngày Quốc khánh của Việt Nam. Vì trùng với ngày vui lớn của dân tộc, Bộ Chính trị ban chấp hành trung ương Đảng khoá 3 đã quyết định công bố lùi lại một ngày, là 3/9/1969.
"Bộ Chính trị Ban chấp hành trung ương Đảng khoá 6 cho rằng nay cần công bố lại đúng ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời", thông báo số 151 của Bộ Chính trị ngày 19/8/1989 nêu rõ.
Hoàng Thùy