Dự thảo Bộ Luật lao động (sửa đổi) trình Quốc hội sáng 29/5 nêu hai phương án tăng tuổi nghỉ hưu. Một là, tuổi nghỉ hưu của người lao động mỗi năm tăng thêm 3 tháng với nam, 4 tháng với nữ cho đến khi nam đủ 62 tuổi, nữ đủ 60 tuổi.
Phương án 2, mỗi năm tăng thêm 4 tháng đối với nam và 6 tháng đối với nữ cho đến khi nam đủ 62 tuổi, nữ đủ 60 tuổi.
Bộ trưởng Lao động Thương binh Xã hội Đào Ngọc Dung có cuộc trao đổi với báo chí bên hành lang Quốc hội về nội dung trên.
Bộ trưởng Lao động Thương binh Xã hội Đào Ngọc Dung. Ảnh: Ngọc Thắng.
- Vì sao Bộ Lao động Thương binh Xã hội đặt vấn đề tăng tuổi nghỉ hưu lúc này, thưa ông?
- Nghị quyết của Trung ương đã nêu rất rõ về điều chỉnh tuổi nghỉ hưu, với mục tiêu tính đến yếu tố tăng trưởng, việc làm và đảm bảo bền vững quỹ bảo hiểm xã hội; phù hợp với quá trình già hóa dân số và giảm dần khoảng cách về giới...
Lộ trình điều chỉnh tuổi nghỉ hưu dài nhưng phải hành động mau lẹ, đặc biệt tiến tới thích ứng được với già hóa dân số vào năm 2035.
Việt Nam là nước có dân số vàng, nhưng thời điểm dân số vàng bắt đầu chuyển sang già là từ năm 2014. Nếu như năm 2000, bình quân số lao động bước vào tuổi lao động là 1,2 triệu người thì đến nay đã giảm xuống còn 400.000. Tỷ lệ lao động bước vào tuổi lao động ngày càng giảm trong khi Việt Nam lại có tốc độ già hóa dân số vào loại nhanh trên thế giới.
Hiện nước ta có khoảng 7% người ở độ tuổi 60 trở lên, con số này chuyển từ 7% sang 14%, với các nước như Đức, Pháp mất 100 năm, Hàn Quốc, Thái Lan mất 20 năm, còn Việt Nam tối đa 15 năm.
Độ tuổi lao động hiện nay của Việt Nam đã được quy định từ năm 1961, tức là hơn 60 năm rồi. Khi đó bình quân tuổi thọ Việt Nam mới trên 45 tuổi, đến nay tuổi thọ bình quân là 76,6, nữ là 79,5 tuổi. Việt Nam hiện là một trong những nước có tuổi thọ cao trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương.
- Ban soạn thảo tính toán thế nào về mối quan hệ giữa tăng tuổi nghỉ hưu với cơ hội việc làm của người trẻ?
- Chúng ta xác định điều chỉnh tuổi nghỉ hưu thì đầu tiên phải đảm bảo tăng trưởng kinh tế và công ăn việc làm cho giới trẻ. Trong phương án một đã cân đối công việc hiện tại cho giới trẻ và cả người già.
Tôi đã quan sát rất nhiều khu vực nông thôn, hiện chỉ còn người già và phụ nữ, không còn thanh niên. Phải nhìn nhận Việt Nam đang không phải đỉnh cao của dân số vàng và chuyển sang già hóa dân số. Cũng không có chuyện người già tranh chấp chỗ của người trẻ, quan chức giữ ghế để làm việc đâu. Đây là chúng ta tính cho tương lai. Nếu không tăng tuổi nghỉ hưu là truyền gánh nặng cho thế hệ sau.
Hơn nữa, theo dự Luật thì tuổi nghỉ hưu sẽ được điều chỉnh dần, theo lộ trình chậm và đến 2028 mới có người nam đầu tiên nghỉ hưu ở tuổi 62; đến 2035, người nữ đầu tiên nghỉ hưu ở độ tuổi 60.
Người lao động trong 3 trường hợp: suy giảm sức khỏe, lao động nặng nhọc, độc hại có quyền nghỉ hưu sớm hơn 5 tuổi. Đi liền với đó, chúng tôi đang thiết kế chính sách để thậm chí có người nghỉ hưu ở tuổi 50, hay quyền nghỉ hưu sớm, nghỉ khi đóng đủ bảo hiểm xã hội rồi, kể cả chưa đủ tuổi. Như vậy nghĩa là không quy định "cứng" người lao động cứ phải đủ tuổi mới được nghỉ hưu.
- Quyền nghỉ hưu sớm hay nghỉ muộn hơn so với quy định được hiểu như thế nào, thưa ông?
- Trong vấn đề này chúng tôi đặc biệt quan tâm tới công nhân. Chính phủ đang rà soát lại toàn bộ ngành nghề, những công việc lao động nặng nhọc, độc hại để đưa ra danh sách kèm theo bộ luật này. Theo danh sách hiện hành thì chúng ta đang quy định 24 lĩnh vực có thể nghỉ hưu sớm hơn, ví dụ lĩnh vực than hầm lò.
Với lực lượng lao động có trình độ cao, như ngành tòa án, kiểm sát, giáo sư, phó giáo sư, nhà khoa học giỏi, xã hội khuyến khích họ làm việc suốt đời, đến khi nào còn có thể cống hiến. Chúng ta cũng cần phân biệt tuổi nghề và tuổi hưu. Hưu là anh đủ điều kiện để hưởng bảo hiểm xã hội, còn nghề thì khác, có nghề làm ngắn, có nghề làm dài. Như nghề xiếc, bóng chuyền, bóng đá thời gian cống hiến ngắn, sau đó phải chuyển nghề. Ngược lại, một số lĩnh vực anh thôi làm quản lý song vẫn có thể làm tiếp nghề của mình, ví dụ như luật sư là nghề làm suốt đời được.
Tôi rất muốn chúng ta hiểu đầy đủ về tăng tuổi nghỉ hưu và đến lúc này Việt Nam không thể không tăng tuổi nghỉ hưu. Nếu đến 2035 không điều chỉnh thì nước ta sẽ rơi vào tình trạng già hóa dân số như Nhật Bản.
- Việc điều chỉnh tuổi nghỉ hưu liên quan như thế nào với việc cân bằng quỹ bảo hiểm xã hội?
- Hiện nay thời gian đóng bảo hiểm của nam và nữ ở Việt Nam đều thấp, mức hưởng lại rất cao. Thông thường, các nước mức lương bảo hiểm là 30% đến cao nhất là 45%, nhưng ở Việt Nam, người hưởng cao nhất là 75%, bình quân là 70%.
Nếu một người bình quân đóng bảo hiểm xã hội 28 năm thì chỉ đủ để chính mình hưởng trong 10 năm, còn 9,5 năm còn lại là phải lấy đóng góp của thế hệ sau chia sẻ cho thế hệ hiện tại. Do đó, với việc đảm bảo cân bằng, ổn định của quỹ bảo hiểm xã hội thì điều chỉnh tuổi hưu là cần thiết.
Hoàng Thuỳ - Võ Hải