Ngoại trưởng Mỹ Powell luôn tìm cách cản trở việc nối lại hoạt động thanh sát vũ khí ở Iraq. |
Điều khó chịu với Mỹ giờ đây là đoàn thanh sát vũ khí không được phép đặt chân vào các dinh thự của Tổng thống Iraq Saddam Hussein, trừ phi Hội đồng Bảo an thông qua đề nghị cho phái đoàn tới tất cả các nơi mà không cần báo trước. Ngoài ra, thanh sát viên còn không được đến trụ sở một số bộ, như Bộ Quốc phòng, Bộ Nội vụ và Lực lượng Bảo vệ Cộng hòa của Tổng thống Hussein. Theo thỏa thuận giữa Hội đồng Bảo an và Iraq hồi năm 1998, với sự chấp thuận của Washington, nếu muốn tiếp cận 8 dinh tổng thống Iraq, phái đoàn thanh sát vẫn phải báo trước và có đoàn ngoại giao đi cùng.
Mỹ cho rằng việc tuân thủ các nghị quyết có từ trước làm cho mọi quy định trong thỏa thuận mới trở thành quá đát, vì văn bản gần đây nhất thì cũng ra đời từ năm 1999. Ông Powell nói: “Những nghị quyết đã cũ đó ngay lập tức đẩy chúng ta vào khó khăn”. Bộ Ngoại giao Mỹ tuyên bố Washington sẽ cản trở nỗ lực nối lại thanh tra vũ khí, chừng nào Hội đồng Bảo an còn chưa thông qua một bản nghị quyết lấp những lỗ hổng đó.
Cách duy nhất mà Mỹ có thể làm để không cho thanh sát viên trở lại Iraq là thuyết phục đa số các nước ủy viên Hội đồng Bảo an rằng tốt nhất nên chờ thông qua một nghị quyết mới. Washington có thể thành công trong việc thuyết phục cơ quan quyền lực cao nhất của Liên Hợp Quốc trì hoãn nối lại thanh sát vũ khí, vì đại đa số các nước đều muốn Mỹ tham gia tiến trình ngoại giao, chứ không để quốc gia này đơn phương tiến hành chiến tranh.
Trong khi đó, bản thân các thượng nghị sĩ thuộc đảng Cộng hòa cũng có vẻ ủng hộ giải pháp mang tính thỏa hiệp của Quốc hội: Gắn quyết định phát động tấn công Iraq của Mỹ với việc LHQ cho phép hành động quân sự. Giành được sự nhất trí tại LHQ về cách thức giải trừ quân bị cứng rắn, có đưa ra hạn chót cho Iraq, là mục tiêu chính của chính quyền Bush. Thế nhưng, nó đã trở nên mù mịt từ sau thỏa thuận Vienna vừa qua.
Cách đây hai tuần, sau khi Tổng thống Saddam chấp nhận đoàn thanh sát vũ khí vô điều kiện, Hội đồng Bảo an đã đưa trưởng phái đoàn thanh sát Hans Blix tới thủ đô Áo, bàn về những bước chuẩn bị thực tế để nối lại thanh tra. Khi ấy, chưa có bản nghị quyết nào thay đổi nội dung điều tra, và ông Blix cũng không định làm việc dựa vào đề xuất cứng rắn của Anh, Mỹ. Trong bản dự thảo đề xuất đó, London và Washington đòi Baghdad cho phái đoàn thanh sát tiếp cận tất cả các dinh tổng thống, tòa nhà cơ quan chính phủ cũng như thánh đường Hồi giáo; cho lực lượng an ninh hộ tống thanh sát viên vào Iraq; ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an (Nga, Trung Quốc, Pháp, Anh và Mỹ) có quyền đưa người của mình vào đội thanh sát; phái đoàn được tiếp cận các nhà khoa học Iraq; thanh sát viên có quyền tuyên bố những vùng cấm bay, cấm lái xe trong lãnh thổ Iraq… Dự thảo còn cho phép sử dụng vũ lực nếu Baghdad vi phạm bất cứ yêu cầu nào.
Mỹ và Anh đang phải tìm kiếm sự ủng hộ của các nước trong Hội đồng Bảo an đối với kế hoạch của họ, và kết quả thỏa hiệp cuối cùng có thể không có trong danh mục những mong muốn của Bush - Blair. Yêu cầu tự do tiếp cận “các dinh thự tổng thống” sẽ là một điểm mà Washington và London hết sức kiên quyết đòi thực hiện, và họ phải cố thuyết phục Hội đồng Bảo an thông qua đề nghị này.
Trong số các nước ủy viên có quyền phủ quyết, Nga phản đối yêu cầu ra nghị quyết mới của Anh, Mỹ, mặc dù nước này có thể nhượng bộ đôi chút. Pháp và Trung Quốc khẳng định họ phản bác bất kỳ thỏa thuận nào cho phép sử dụng vũ lực, chừng nào Hội đồng Bảo an chưa quyết định Iraq có tuân thủ những gì đặt ra hay không. Có khả năng Pháp sẽ ép Mỹ chấp nhận biện pháp gồm hai bước: Trước tiên, Baghdad sẽ có cơ hội hợp tác với các thanh tra rồi sau đó, Liên Hợp Quốc mới xem xét những hành động tiếp theo.
Không chỉ là một diễn đàn phối hợp các quan điểm, LHQ đã trở thành địa chỉ của những vụ xung đột giữa các ý tưởng đối lập nhau về việc nên đối xử với Tổng thống Saddam Hussein như thế nào. Quan điểm của Nga và một số nước khác - không cần nghị quyết nào hết - có thể sẽ làm Anh, Mỹ mất kiên nhẫn với tổ chức đa phương lớn nhất thế giới này.
Hôm 1/10, Tổng thống Bush đã kêu gọi LHQ “thể hiện vai trò”. Và tất nhiên, lời đe dọa sẽ hành động đơn phương của Mỹ buộc Hội đồng Bảo an phải xem xét tất cả các vấn đề. Trong khi đàm phán về nghị quyết vẫn đang diễn ra ở cả Capitol Hill (tòa nhà Quốc hội Mỹ) và trụ sở LHQ tại New York, quân đội Mỹ, Anh vẫn không ngừng chuẩn bị cho kết quả trong trường hợp xấu nhất - tất cả các nước đều phản đối bản nghị quyết mà cặp đồng minh này mong muốn.
Nguyễn Hạnh (theo Time, The Economist, AP)