Phó chủ tịch Thượng viện Bolivia Jeanine Anez tuyên thệ nhậm chức tổng thống lâm thời hôm 13/11 sau khi cựu tổng thống Evo Morales từ chức và sang Mexico tị nạn cùng một số quan chức cấp cao. Bà Anez, thành viên đảng Liên minh Dân chủ đối lập nổi tiếng vì nhiều lần chỉ trích Morales, nhấn mạnh rằng chính phủ của bà chỉ là lâm thời, vận hành đến khi một cuộc bầu cử mới được tổ chức.
Tổng thống lâm thời Bolivia Jeanine Anez phát biểu trong buổi họp báo tại tòa nhà tổng thống ở thủ đô La Paz hôm 13/11. Ảnh: Reuters.
Tuy nhiên, tình trạng bất ổn tại Bolivia vẫn tiếp diễn do những người ủng hộ Morales, lãnh đạo người bản địa đầu tiên của đất nước, trở nên tức giận. Đám đông biểu tình sử dụng các tấm kim loại và gỗ từ những công trường xây dựng làm vũ khí, một số người thậm chí dùng thuốc nổ. Tại thủ đô La Paz và thành phố El Alto lân cận, dòng người tràn ngập trên đường phố, vẫy lá cờ nhiều màu sắc của người bản địa và hô vang: "Bây giờ là nội chiến".
"Chúng tôi không muốn bất kỳ nhà độc tài nào. Người phụ nữ này đã qua mặt chúng tôi, khiến chúng tôi vô cùng tức giận", một người biểu tình tên Paulina Luchampe cho biết. "Chúng tôi sẽ đấu tranh cùng đồng bào tới khi Evo Morales trở lại. Chúng tôi đề nghị ông ấy trở lại để tái thiết trật tự đất nước".
Sau khi tới Mexico hôm 12/11, Morales cũng tuyên bố sẽ tiếp tục hoạt động chính trị và sẵn sàng trở về nếu người dân yêu cầu. "Chừng nào tôi còn sống, chúng tôi sẽ vẫn theo con đường chính trị và tiếp tục đấu tranh", cựu tổng thống Bolivia phát biểu.
Bà Anez còn gặp trở ngại lớn do tuyên bố nhậm chức tổng thống lâm thời gây tranh cãi của mình. Những nghị sĩ trung thành với Morales chiếm đa số trong quốc hội đã tẩy chay phiên họp mà Anez triệu tập tối 12/11 nhằm chính thức hóa quyền lực của bà, khiến phiên họp không đạt đủ số đại biểu để bỏ phiếu.
Bất chấp điều đó, bà Anez vẫn tuyên thệ nhậm chức, biện minh rằng hiến pháp không yêu cầu rõ ràng về sự phê chuẩn của quốc hội trong vấn đề này. "Cam kết của tôi là thiết lập lại nền dân chủ và yên bình cho đất nước. Họ không bao giờ có thể đánh cắp phiếu bầu của chúng ta một lần nữa", tổng thống lâm thời Bolivia phát biểu.
Để chống lại nỗ lực xây dựng quốc hội của phe đối lập, nhóm nghị sĩ ủng hộ Morales cố gắng tổ chức những phiên họp chất vấn tính hợp pháp của bà Anez, nhưng chúng đều bị bác bỏ. Tòa án Hiến pháp Bolivia hôm 12/11 ban hành tuyên bố giải thích tính hợp pháp của quá trình tiếp quản quyền lực, dù không đề cập trực tiếp đến tên bà Anez.
Tuy nhiên, nhiều người vẫn không đồng tình, cho rằng ít nhất cần họp quốc hội để giải quyết một số bước trong quá trình nhậm chức. Sự nghi ngờ kéo dài được cho là có thể ảnh hưởng tới khả năng điều hành đất nước của bà Anez, đặc biệt trong bối cảnh nền chính trị Bolivia lung lay vì sự sụp đổ của chính quyền Morales sau gần 14 năm tồn tại.
Eduardo Gamarra, nhà khoa học chính trị tại Đại học Quốc tế Florida, Mỹ, cho biết hiến pháp Bolivia quy định rõ rằng Anez không cần quốc hội bỏ phiếu để đảm nhiệm chức tổng thống lâm thời. "Dù vậy, hai tháng tới sẽ vô cùng khó khăn với bà Anez", chuyên gia nhận định. Theo hiến pháp, tổng thống lâm thời có 90 ngày để tổ chức bầu cử.
"Phe của Morales dường như sẽ không chịu chấp nhận tư cách của bà Anez. Vì vậy, những diễn biến tiếp theo vẫn chưa rõ ràng và rất đáng lo ngại", Jennifer Cyr, phó giáo sư khoa học chính trị và nghiên cứu Mỹ Latin tại Đại học Arizona, Mỹ, nêu ý kiến.
Các chuyên gia cho biết bà Anez cần thành lập một tòa án bầu cử mới với những thành viên trung lập và thuyết phục quốc hội, nơi đảng Phong trào Xã hội chủ nghĩa của Morales kiểm soát, bỏ phiếu thông qua một cuộc bầu cử mới.
Những người ủng hộ cựu tổng thống Morales biểu tình tại thủ đô La Paz, Bolivia hôm 14/11. Ảnh: AFP.
Bà Anez được cho là đang cố gắng tách mình khỏi hình ảnh của Morales. Với dải khăn quàng của tổng thống trên vai, bà chào đón những người ủng hộ tại một dinh tổng thống cũ hôm 12/11, thay vì tới tòa nhà tổng thống 26 tầng hiện đại có một sàn đáp trực thăng mà Morales xây dựng, dự án bị nhiều người chỉ trích là lãng phí.
Bà còn mang theo một cuốn Kinh thánh, vật bị Morales cấm tại văn phòng tổng thống sau khi ông cải tổ hiến pháp và công nhận nữ thần Pachamama (hay còn gọi là Mẹ Đất) thay vì Giáo hội Công giáo Roma.
Cựu tổng thống Morales từ chức hôm 10/11 sau nhiều tuần biểu tình bạo lực, bắt nguồn từ cáo buộc ông gian lận trong cuộc bầu cử hôm 20/10 để tái đắc cử lần thứ tư. Một ủy ban giám sát bầu cử của Tổ chức Các quốc gia châu Mỹ (OAS) báo cáo có những điểm khác thường trong kết quả kiểm phiếu và khuyến cáo Bolivia tổ chức vòng bầu cử thứ hai.
Tuy nhiên, Morales chỉ rời ghế tổng thống sau khi tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang Bolivia Williams Kaliman kêu gọi ông từ chức "vì lợi ích của đất nước", động thái bị Morales và những người ủng hộ cựu tổng thống coi là đảo chính.
Trong một động thái nhằm xoa dịu đất nước, bà Anez hôm 13/11 tuyên bố Tướng Carlos Orellana sẽ thay thế Kaliman, người từng là đồng minh của Morales, giữ chức tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang, đồng thời thành lập nội các mới. Đây được cho là nỗ lực của Anez nhằm xây dựng liên minh với quân đội, dù chưa rõ mức độ hỗ trợ mà bà có thể trông cậy từ các nhánh quyền lực khác.
Trong khi đó, Anez lại nhận được nhiều sự ủng hộ từ quốc tế. Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo hôm 13/11 công nhận bà là tổng thống lâm thời của Bolivia "để lãnh đạo quốc gia thông qua quá trình chuyển đổi dân chủ theo hiến pháp", đồng thời bày tỏ mong muốn hợp tác với Bolivia "khi họ chuẩn bị tổ chức bầu cử tự do và công bằng".
Brazil, một trong những đối tác thương mại hàng đầu của Bolivia, cũng chúc mừng việc nhậm chức "hợp hiến" của Anez, đồng đánh giá cao quyết tâm thúc đẩy hòa bình và sớm tổ chức bầu cử của bà. Colombia và Guatemala cũng công nhận Anez là tổng thống lâm thời.
Morales, người từng một thời chăn cừu trên các cao nguyên Bolivia và lãnh đạo liên minh những nông dân trồng coca, đã giúp hàng triệu người dân thoát khỏi cảnh nghèo đói khi còn tại vị, đồng thời nâng cao các quyền trong xã hội, duy trì mức tăng trưởng kinh tế cao và ổn định tại quốc gia nghèo nhất Nam Mỹ.
Tuy nhiên, ngay cả những người ủng hộ Morales cũng dần mệt mỏi với sự cầm quyền dai dẳng của ông, cũng như nỗ lực tranh cử lần thứ tư bất chấp kết quả trưng cầu dân ý hồi năm 2016 phản đối việc xóa bỏ giới hạn về nhiệm kỳ tổng thống của Bolivia. Morales cho rằng quyền con người của ông sẽ bị xâm phạm nếu bị cấm tranh cử và Tòa án Hiến pháp Bolivia nhất trí với lập luận này.
Bà Anez hôm 14/11 tuyên bố loại Morales khỏi cuộc bầu cử mới vì hiến pháp không cho phép ông tiếp tục tranh cử. "Morales không được phép đảm nhiệm nhiệm kỳ thứ tư. Đó là lý do dẫn tới tất cả biến động này", bà phát biểu.
Ánh Ngọc (Theo AP)
Xem thêm:
Tổng thống Bolivia để lại di sản hỗn loạn
Người phụ nữ tiếp quản quyền lực của Morales