Nhà máy gang thép Azovstal từng là trái tim nền kinh tế thành phố cảng Mariupol, tỉnh Donetsk, miền đông Ukraine. Đây còn là một trong những nhà máy luyện kim lớn nhất châu Âu, xuất xưởng hơn 4 triệu tấn thép thô mỗi năm và đảm bảo thu nhập cho hàng chục nghìn người trước khi xung đột với Nga nổ ra.
Azovstal giờ đây trở thành cứ điểm cuối cùng của các lực lượng Ukraine phòng thủ tại thành phố cảng Mariupol. Hệ thống đường hầm kiên cố chằng chịt bên trong nhà máy tạo điều kiện ẩn nấp và di chuyển lý tưởng cho hàng nghìn quân nhân Ukraine còn bám trụ ở Mariupol, cùng khoảng 1.000 dân thường kẹt lại khu vực từ khi Nga bao vây thành phố.
Nhà máy Azovstal, phía đông thành phố Mariupol của Ukraine, được chụp từ xa vào ngày 28/3. Ảnh: Reuters.
Nhà máy gang thép Azovstal được xây dựng trong những năm đầu sau khi Liên Xô thành lập, bị tàn phá nghiêm trọng trong Thế chiến II và được xây lại sau chiến tranh. Nhà máy nằm tại phía đông thành phố cảng, trong khu công nghiệp nhìn ra biển Azov, có diện tích hơn 11 km2, gồm nhiều tòa nhà lớn, lò cao và đường ray nội bộ.
"Nhà máy Azovstal là một công trình khổng lồ với rất nhiều tòa nhà, khiến lực lượng Nga rất khó truy quét lực lượng cố thủ", Oleh Zhdanov, nhà phân tích quân sự tại Kiev, nhận định.
Trả lời trên truyền hình Nga đầu tuần này, một lãnh đạo phe ly khai Donbass tuyên bố đã kiểm soát 80% thành phố cảng, nhưng các đơn vị Ukraine còn lại đã tìm mọi cách rút về nhà máy Azovstal. Ông nói khu công nghiệp phía đông Mariupol không khác gì một pháo đài.
"Bên dưới thành phố này còn tồn tại một thành phố khác", Yan Gagin, cố vấn chính quyền Cộng hòa Nhân dân Donetsk tự xưng, mô tả về hệ thống đường hầm chằng chịt bên dưới nhà máy Azovstal.
Gagin nhận định nhà máy luyện gang thép này đã được thiết kế để chống chọi mọi đợt không kích và phong tỏa bằng đường biển. Azovstal còn có hệ thống liên lạc nội bộ, tạo lợi thế rất lớn cho lực lượng phòng thủ, cả trong trường hợp họ bị áp đảo quân số.
Mykhailo Podolyak, cố vấn cấp cao của Tổng thống Ukraine, ngày 19/4 cáo buộc lực lượng Nga sử dụng bom phá hầm ngầm để tấn công nhà máy Azovstal.
Sergiy Zgurets, nhà phân tích quân sự Ukraine, cho rằng quân đội Nga không còn phương án nào khác khi Azovstal có diện tích quá lớn cùng rất nhiều kiến trúc phòng thủ. Nga chưa bình luận về thông tin này.
Cuộc sống của dân thường tại nhà máy Azovstal. Video: Reuters.
Ukraine không công bố số quân nhân còn bám trụ lại thành phố Mariupol cũng như pháo đài Azovstal. Giới quan sát quân sự nhận định lực lượng phòng thủ ở thành phố ban đầu có hải quân đánh bộ, một số lữ đoàn bộ binh cơ giới, một lữ đoàn vệ binh quốc gia cùng Tiểu đoàn Azov, lực lượng dân quân cực hữu đã được sáp nhập vào Vệ binh Quốc gia Ukraine.
Đại diện Tiểu đoàn Azov cuối tháng 3 cho biết phía Ukraine còn khoảng 3.000 tay súng cố thủ, trong khi lực lượng Nga và phe ly khai bao vây thành phố có khoảng 14.000 người.
"Azovstal là địa bàn hoạt động của Tiểu đoàn Azov. Các đòn không kích khó phát huy hiệu quả đối với nhiều khu nhà xưởng trong khu vực", chuyên gia Zgurets bình luận.
Myhailo Vershynin, lãnh đạo cảnh sát Mariupol, trả lời truyền thông Mỹ rằng lực lượng cố thủ ở Azovstal đã sẵn sàng "kháng cự quyết liệt". Các lực lượng này không chấp nhận lời kêu gọi đầu hàng hay tối hậu thư của quân đội Nga, vì điều kiện lực lượng Nga đặt ra là họ phải "rời đi nhưng bỏ lại vũ khí" và phải di chuyển qua các trạm kiểm soát.
"Không ai đồng ý với kế hoạch này. Không ai chấp nhận rời khỏi đó mà không mang theo vũ khí", Vershynin nói, thêm rằng dân thường trú ẩn trong nhà máy đã tích trữ lương thực và nước, không dám rời khỏi khu vực do lo sợ cơ hội sống sót khi ra ngoài còn thấp hơn.
Vị trí nhà máy luyện kim Azovstal tại thành phố Mariupol, phía đông nam Ukraine. Đồ họa: Guardian.
Trao đổi với truyền thông qua kết nối vệ tinh hôm 19/4, thiếu tá Serhii Volyna, chỉ huy lữ đoàn lính thủy đánh bộ Ukraine tại Azovstal, cho biết khoảng 500 người bị thương, trong đó có dân thường, đang ở dưới các đường hầm với "vết thương bị hoại tử mà không có thuốc điều trị".
Volyna kể rằng lực lượng Nga không kích nhà máy mỗi ngày và ngày nào cũng có người thiệt mạng "vì không có đủ thuốc men, nước và thực phẩm". Tuy nhiên, ông tuyên bố sẽ tiếp tục chiến đấu và hoàn thành nhiệm vụ quân sự được giao. "Chúng tôi sẽ không hạ vũ khí", thiếu tá này nói.
Theo Marianna Budjeryn, chuyên gia Trung tâm Belfer về Khoa học và Các vấn đề Quốc tế tại Trường Kennedy Đại học Havard của Mỹ, dựa trên thông tin ít ỏi được công bố, tình hình ở Mariupol khá "vô vọng" với lực lượng phòng thủ. Bà lưu ý lực lượng Nga đã bao vây và dần dần bóp nghẹt không gian của quân Ukraine.
Budjeryn nhận định lực lượng phòng thủ Ukraine có lợi thế chiến thuật và an ninh khi rút về "pháo đài ngầm" bên dưới Azovstal, nhưng đây nhiều khả năng sẽ là trận đánh cuối cùng tại Mariupol. Oleh Zhdanov cũng cho rằng quân đội Ukraine gần như không còn cơ hội đánh thọc sườn và phá vòng vây của lực lượng Nga ở Mariupol.
Giới phân tích không thể dự báo quân đội Ukraine còn cầm cự tại Azovstal được bao lâu, khi thông tin về quân số, vũ khí và nguồn dự trữ như đạn dược, thực phẩm, nước uống của họ không được tiết lộ.
Lực lượng Nga thời gian qua hầu như không tiến vào Azovstal do nguy cơ quá cao. Tuy nhiên, người phát ngôn phe ly khai Eduard Basurin nói các đợt tiến công thăm dò đã bắt đầu ở nhà máy này. Denis Pushilin, một lãnh đạo lực lượng dân quân ly khai ở Donetsk, tuyên bố nhà máy Azovstal "cần được giải phóng" càng nhanh càng tốt.
"Không ai biết rõ lực lượng cố thủ còn dự trữ được bao nhiêu và có thể cầm cự thêm bao lâu. Sự thật là họ không còn đường thoát. Họ bị bao vây mọi phía và chỉ còn cách chống cự đến cùng", nhà phân tích Zhdanov nhận định.
Các mũi tiến công mới của Nga tại Ukraine trong giai đoạn hai chiến dịch. Đồ họa: Guardian. Bấm vào bản đồ để xem chi tiết.
Trung Nhân (Theo Washington Post, Reuters, CNN)