Tàu khu trục tên lửa USS William P. Laurence của hải quân Mỹ. Ảnh: USNI
Ngày 10/5, chiến hạm USS William P. Laurence của Mỹ đã thực hiện chiến dịch tuần tra tự do hàng hải (FONOP) lần thứ ba trong thời gian gần đây ở Biển Đông. Chiến dịch này diễn ra muộn hơn vài tuần so với dự kiến, bởi Lầu Năm Góc từng tuyên bố sẽ thực hiện FONOP theo quý, trong khi chiến dịch gần đây nhất đã diễn ra hơn ba tháng trước, theo National Interest.
Tuy vậy, chiến dịch FONOP lần này của tàu USS William P. Laurence vẫn khiến giới quan sát bất ngờ, khi nó tiến vào khu vực 12 hải lý quanh đảo nhân tạo phi pháp mà Trung Quốc bồi đắp trái phép trên đá Chữ Thập thuộc chủ quyền của Việt Nam.
Theo chuyên gia Zack Cooper tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), hai chiến dịch FONOP mà Mỹ thực hiện trên Biển Đông trước đây đều diễn ra dưới hình thức "đi qua vô hại", bởi mục tiêu mà các tàu chiến Mỹ nhắm đến là những thực thể được hưởng quyền về lãnh hải theo Công ước Liên Hợp Quốc về Luật biển (UNCLOS).
Chiến dịch thứ nhất diễn ra gần đá Subi, bãi đá ngập hoàn toàn dưới mực nước biển khi thủy triều lên, nhưng lại nằm trong phạm vi 12 hải lý gần đá Hoài Ân và Tri Lễ, các thực thể thuộc cụm đảo Thị Tứ, quần đảo Trường Sa, nổi trên mặt nước khi thủy triều lên cao nhất và được phép có khu vực lãnh hải 12 hải lý. Theo quy định của UNCLOS, vì nằm gần đá Hoài Ân và Tri Lễ như vậy, đá Subi được hưởng khu vực "lãnh hải mở rộng", thế nên việc tàu chiến Mỹ đi vào khu vực 12 hải lý quanh đá này về bản chất là thực hiện quyền "đi qua vô hại" theo luật quốc tế.
Chiến dịch FONOP thứ hai diễn ra gần đảo Tri Tôn thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam, hòn đảo có khu vực lãnh hải 12 hải lý theo UNCLOS. Bởi vậy, tàu chiến Mỹ khi đi qua thực thể này mà không có các hành động quân sự là đang thực hiện quyền đi qua vô hại trong lãnh hải của nước khác.
Chuyến tuần tra của tàu William P. Lawrence mới đây tương tự với hai chiến dịch trước ở điểm nó tiến vào khu vực 12 hải lý gần đá Chữ Thập, bãi đá nơi Trung Quốc đã ngang nhiên bồi đắp trái phép một hòn đảo nhân tạo quy mô lớn trên đó và ra yêu sách đòi tàu thuyền, máy bay các nước khác phải xin phép hoặc thông báo trước khi tới gần.
Bởi vậy, chuyên gia Cooper cho rằng mục tiêu của tàu William P. Lawrence trong chuyến tuần tra này vẫn là thực hiện quyền đi qua vô hại và thách thức yêu sách "đòi xin phép trước" của Trung Quốc. Đáp lại, Trung Quốc đã điều hai chiến đấu cơ J-11 và máy bay cảnh báo Y-8 cùng một tàu khu trục và hai hộ tống hạm đi theo tàu chiến Mỹ.
Đá Subi nằm trong phạm vi 12 hải lý tính từ đá Hoài Ân và Tri Lễ trong cụm đảo Thị Tứ thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam. Đồ họa: Google Map
Một số chuyên gia phân tích quốc tế từng dự đoán rằng chiến dịch FONOP lần thứ ba của Mỹ sẽ diễn ra với cấp độ mới ở gần đá Vành Khăn để thể hiện rằng Mỹ sẽ không bao giờ coi các bãi đá bị chìm dưới mực nước biển là đảo, dù Trung Quốc có xây đảo nhân tạo lớn như thế nào trên đó đi chăng nữa. Nếu điều tàu đi vào phạm vi 12 hải lý quanh đá Vành Khăn, Mỹ không còn thực hiện quyền "đi qua vô hại" qua lãnh hải nước khác nữa, mà là đang hoạt động trên vùng biển quốc tế và có quyền hợp pháp tiến hành các hoạt động quân sự bình thường trong khu vực đó.
Chờ đợi thời cơ
Bởi vậy, nhiều người đã tỏ ra bối rối khi Mỹ quyết định tuần tra ở đá Chữ Thập thay vì Vành Khăn. Chuyên gia Cooper đưa ra hai giả thuyết để lý giải vì sao chính quyền Tổng thống Barack Obama quyết định thực hiện hành động có vẻ ít quyết liệt hơn này.
Thứ nhất, một số chuyên gia cho rằng Nhà Trắng chỉ đơn giản là thực hiện một hành động ít rủi ro nhất, nhằm tránh bất cứ nguy cơ khủng hoảng nào với Trung Quốc vào năm cuối cùng trong nhiệm kỳ của Tổng thống Obama. Bởi vậy, Mỹ có thể cho rằng điều tàu đi qua đá Chữ Thập là động thái "ít leo thang hơn" so với đá Vành Khăn, nơi tàu chiến của họ sẽ phải thực hiện các hoạt động quân sự khi đi ngang qua, chẳng hạn như bật radar, cho trực thăng cất cánh…
Video tàu khu trục USS William P. Lawrence tuần tra trên biển
Nếu muốn tránh đá Vành Khăn, Lầu Năm Góc sẽ chọn mục tiêu phù hợp là đá Chữ Thập, nơi Trung Quốc đã xây dựng một đường băng quân sự dài hơn 3.000 mét tương tự như trên đá Subi.
Thứ hai, nhiều khả năng Nhà Trắng muốn chờ đợi Tòa Trọng tài Thường trực (PCA) ra phán quyết về vụ kiện của Philippines, trong đó tuyên bố đá Vành Khăn là bãi đá ngầm (low-tide elevation, chìm dưới mực nước biển khi thủy triều lên) chứ không phải là đảo hay bãi cạn, rồi mới điều tàu chiến vào tuần tra trong phạm vi 12 hải lý quanh thực thể này.
Với phán quyết đó của PCA, Trung Quốc sẽ không thể vu cáo rằng các hành động quân sự của tàu chiến Mỹ khi đi qua đá Vành Khăn là "hành vi khiêu khích" và lấy đó làm cái cớ để thúc đẩy quân sự hóa đảo nhân tạo. Bởi vậy, nhiều lãnh đạo Mỹ tin rằng việc trì hoãn tuần tra ở đá Vành Khăn cho đến khi có phán quyết của PCA là một động thái đúng đắn theo luật pháp quốc tế, tạo cơ hội cho Mỹ củng cố phán quyết của tòa.
Chuyên gia Cooper nhận định rằng đây là một tính toán khôn ngoan của Mỹ, đồng thời phát đi một thông điệp rằng Washington không hề né tránh việc chấp nhận rủi ro để củng cố trật tự thế giới hiện nay. Các hoạt động tuần tra thường xuyên trên Biển Đông của Mỹ là rất quan trọng, bởi nếu Washington không thách thức các yêu sách chủ quyền phi lý của Bắc Kinh, các quốc gia nhỏ hơn trong khu vực sẽ khó có thể làm được như vậy.
Trung Quốc đã biến đá Chữ Thập thành một hòn đảo nhân tạo phi pháp quy mô lớn. Ảnh: CSIS
Bất chấp việc tàu chiến Mỹ tuần tra và thực hiện quyền đi qua vô hại theo đúng quy định của luật pháp quốc tế gần đá Chữ Thập, Trung Quốc vẫn lên tiếng chỉ trích và phản ứng quyết liệt. Sau chuyến tuần tra của tàu William P. Lawrence, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc tuyên bố rằng chiến dịch FONOP này "đe dọa chủ quyền và lợi ích an ninh của Trung Quốc, gây nguy hiểm cho người và cơ sở vật chất trên bãi đá, hủy hoại hòa bình và ổn định trong khu vực". Bộ Quốc phòng Trung Quốc thì gọi đây là "hành vi khiêu khích nghiêm trọng" và cáo buộc Mỹ "phá hoại hòa bình và ổn định".
Theo giới phân tích, những cáo buộc này của Trung Quốc không hề xét tới bản chất hoạt động tuần tra FONOP của Mỹ, và không dựa trên bất cứ cơ sở pháp lý quốc tế nào ngoại trừ tuyên bố chủ quyền phi lý của họ trên Biển Đông. "Kiểu phản ứng trên của Trung Quốc đã được dự báo trước, nhưng đó chỉ là cái giá rất nhỏ phải trả để củng cố luật pháp và thông lệ hình thành nên trật tự quốc tế", ông Cooper nhấn mạnh.
Xem thêm: Âm mưu bịt miệng thế giới của Trung Quốc về vấn đề Biển Đông
Trí Dũng