Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu tại Las Vegas ngày 18/6/2016. Ảnh: Reuters.
Trong các cuộc mít tinh trước thềm cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ năm ngoái, Tổng thống Trump đã nhiều lần cảnh báo rằng nước Mỹ đang bị tấn công bởi những người nhập cư từ biên giới. "Hãy nhìn vào những gì đang diễn ra, đó là một cuộc xâm lược!", Trump phát biểu tại cuộc mít tinh.
9 tháng sau, một người đàn ông da trắng 21 tuổi trở thành nghi phạm trong vụ nổ súng ở siêu thị Walmart, thành phố El Paso, giết chết 20 người và làm bị thương hàng chục người khác. Trước khi ra tay, hắn đã viết một bản tuyên ngôn chống lại người nhập cư và thông báo rằng cuộc tấn công này là "sự phản ứng với người Mỹ gốc Tây Ban Nha và gốc Latinh của Texas".
Nghi phạm viết rằng quan điểm của hắn xuất hiện trước khi có Trump, như thể dự đoán được cuộc tranh luận chính trị sẽ diễn ra sau khi hắn tiến hành vụ xả súng đẫm máu. Tuy nhiên nếu ban đầu Trump không truyền cảm hứng cho tay súng, hắn đã không thể đưa ra các ý tưởng phân cực chính thống và đề cập tới những người từng bị đẩy ra rìa của xã hội Mỹ.
Trong khi các nhà lãnh đạo khác bày tỏ lo ngại về an ninh biên giới và các chi phí nhập cư bất hợp pháp, Trump đã lấp đầy các bài phát biểu công khai và dòng trạng thái trên Twitter của mình bằng ngôn ngữ đôi khi gây sợ hãi. Thậm chí ông còn chào đón tới Nhà Trắng những người độc đoán, dữ tợn hay những người theo đuổi các thuyết âm mưu bị các đời Tổng thống trước đến từ cả hai chính đảng lánh xa. Chính điều này khiến Trump thiếu sót trong việc đưa ra sức mạnh đoàn kết và hàn gắn, điều mà các Tổng thống khác luôn làm khi đất nước trải qua thảm kịch.
Trong bài phát biểu trên truyền hình vào chiều ngày 4/8 trước khi lên chiếc Air Force One để trở về Washington, Trump đã ca ngợi khả năng làm việc của các nhân viên thực thi pháp luật và gửi lời chia buồn tới các nạn nhân và gia đình của họ ở El Paso cũng như ở Ohio, nơi cũng xảy ra một vụ xả súng hàng loạt khác.
"Thù ghét không có chỗ ở nước Mỹ và chúng ta sẽ xem xét tới vấn đề này", Trump nói. Ông lảng tránh vấn đề quyền tối thượng của người da trắng, hay tuyên ngôn của tay súng El Paso, thay vào vào đó chỉ tập trung vào những gì ông gọi là "vấn đề về bệnh tâm thần" của tay súng.
Thời điểm xảy ra sự việc, các ứng viên tổng thống của đảng Dân chủ đã chỉ trích Trump, cho rằng ông đã khuyến khích chủ nghĩa cực đoan với ngôn ngữ đầy thù địch. Các cố vấn và đồng minh của Trump ngay lập tức bác bỏ, cho rằng đối thủ chính trị của Tổng thống đang cố khai thác bi kịch để phục vụ tham vọng chính trị của họ.
"Tôi phải nói rằng Tổng thống Trump chịu trách nhiệm rất nhiều cho những gì đã xảy ra ở El Paso hôm qua", Beto O’Rourke, ứng viên tổng thống đảng Dân chủ cáo buộc Trump "gieo rắc nỗi sợ hãi và sự phản ứng cực đoan mà chúng ta chứng kiến hôm qua". Mick Mulvaney, Chánh văn phòng Nhà Trắng, cho biết thật vô lý khi buộc Trump phải chịu trách nhiệm về hành vi của một "kẻ điên".
"Thật không công bằng khi ngồi đây và nói rằng Tổng thống không nghĩ chủ nghĩa da trắng rất tệ với đất nước này. Đó là những người có vấn đề. Bạn không thể là kẻ tôn sùng chủ nghĩa da trắng thượng đẳng mà vẫn suy nghĩ bình thường. Bạn biết điều này, tôi biết điều này và Tổng thống cũng biết. Điều này phải dừng lại ngay lập tức. Chúng ta nên tìm cách giải quyết nó thay vì đổ lỗi", Mulvaney nói.
Liên kết bài phát biểu chính trị với các hành động cụ thể của những kẻ giết người hàng loạt là một sự xem xét đầy rủi ro. Tuy nhiên các chuyên gia về truyền thông chính trị cho biết các lãnh đạo quốc gia có thể định hình một lối suy nghĩ bằng lời nói, hành động và phải chịu trách nhiệm để tránh làm tổn thương các cá nhân hoặc nhóm, dù đó là vô tình.
"Những kẻ thực hiện các vụ tấn công này vốn dĩ đã ưa bạo lực và đầy hận thù. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo chính trị đã khuyến khích chủ nghĩa cực đoan khi họ tán thành các ý tưởng về quyền thượng đẳng của người da trắng và đưa ra những phát ngôn thù địch. Việc một người quyền lực nhất Trái đất cứ lặp đi lặp lại quan điểm thù địch có thể đem tới cho những kẻ cực đoan cảm giác không khoan nhượng", Nathan P. Kalmoe, trợ lý giáo sư tại Đại học bang Louisiana, người đã nghiên cứu về ngôn từ kích động thù địch, cho biết.
David Livingstone Smith, giáo sư triết học tại Đại học New England, cho biết Trump đã khuyến khích người Mỹ có quan điểm không thể chấp nhận được trong xã hội hàng ngày cách đây không lâu. "Đây là một phần trong cuộc sống người dân Mỹ. Tuy nhiên, Trump đã cho phép mọi người nói những gì họ nghĩ. Đó là một cú huých và mọi người đã bước ra khỏi bóng tối", Smith nói.
"Họ đang cố gắng khai thác thảm kịch kinh hoàng này để tấn công Tổng thống nhằm thúc đẩy việc mở cửa biên giới và kiểm soát súng. Điều này hoàn toàn sai lầm khi họ cố thực hiện nó vào thời điểm mọi người vẫn đang đau buồn", Kris Kobach, cựu quan chức bang Kansas, một người có quan điểm cứng rắn về nhập cư cũng là người gần gũi với Trump, cho biết đảng Dân chủ đã tỏ ra thái quá.
Ngôn ngữ đen tối chống người nhập cư đã trở thành chủ đề chính trong giới chính trị Mỹ qua nhiều thế hệ. Các chính trị gia trong thập niên 1880 và 1920 đã lên nắm quyền bằng cách nắm bắt nỗi sợ hãi của người Italy, Nhật Bản, Trung Quốc và những người nhập cư khác, làm dấy lên nỗi sợ về sự "mất bản sắc Mỹ".
Trong nhiều năm, Trump bị cáo buộc ngấm ngầm ủng hộ quan điểm phân biệt chủng tộc. Ông là một trong những người thúc đẩy Lý thuyết âm mưu quốc tịch Barack Obama, cho rằng người tiền nhiệm không được sinh ra ở Mỹ. Quan điểm này theo Trump kể từ khi ông tranh cử tổng thống và ông đem theo chúng vào trung tâm chính trị Mỹ. Trump gọi những người di cư là "động vật", phàn nàn rằng người di cư trái phép đã phá hoại nước Mỹ. Mới đây nhất, ông còn yêu cầu các nữ nghị sĩ da màu của đảng Dân chủ nên quay trở về quê hương thay vì ý kiến về những vấn đề nước Mỹ.
Quan điểm của Trump với nhập cư bất hợp pháp dường như chủ yếu dựa vào vũ lực. Ông đã gửi quân đội đến biên giới năm ngoái trước cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ và thậm chí có lúc nói rằng sẽ ra lệnh nổ súng vào những người di cư có hành vi quá khích.
Trong một cuộc mít tinh ở Florida hồi tháng 5, Tổng thống đã yêu cầu đám đông lên ý tưởng để ngăn chặn người di cư qua biên giới. "Làm thế nào để bạn ngăn chặn những người này?". "Bắn chúng!", một người đàn ông hét lên. Sau đó đám đông bật cười và Trump cũng cười.
Trong bản tuyên ngôn 2.300 từ của tay súng tại El Paso, hắn ta đã nói "mục đích đơn giản của tôi là bảo vệ đất nước khỏi sự thay thế về văn hóa và sắc tộc do một cuộc xâm lược." Đây là những điều Trump đã nói 4 năm trước tại một sự kiện ở Houston. Tay súng cũng mô tả những người nhập cư hợp pháp là "kẻ xâm lược tràn vào Mỹ", một thuật ngữ mà Trump thường xuyên sử dụng để tranh luận về bức tường biên giới.
Các trợ lý Nhà Trắng lập luận rằng có một sự khác biệt lớn giữa việc ủng hộ các chính sách cứng rắn ở biên giới và lên án bạo lực, nhưng họ đã khước từ tham gia vào một cuộc tranh luận chỉ trích Tổng thống ngay từ khi nghe về vụ nổ súng El Paso và bản tuyên ngôn của tay súng.
Một số cố vấn của Trump, cho biết họ rất vui khi các thông điệp công khai của ông đã hạn chế kể từ sau vụ nổ súng, nhưng họ thừa nhận Tổng thống cần phải làm nhiều hơn để đoàn kết đất nước. Tuy nhiên, một số cố vấn tin rằng Trump sẽ dễ dàng thực hiện các động thái tương tự những người tiền nhiệm trước từng làm khi đất nước gặp khủng hoảng, bằng cách đưa ra một bài phát biểu lớn hay thậm chí là một cuộc họp báo với FBI.
Về phần mình, những người thuộc đảng Cộng hòa cũng đưa ra quan điểm chỉ trích chủ nghĩa da trắng. "Hiện tại, đã có nhiều cuộc tấn công từ những kẻ khủng bố da trắng tự xưng ở Mỹ trong vài tháng qua. Đây là một mối đe dọa hiện tại mà tất cả chúng ta phải đánh bại", Ủy viên bang Texas George Prescott Bush nói.
Ngọc Ánh (Theo NYTimes)