Theo một nghiên cứu tiến hành trong giai đoạn 2010 – 2019 vừa công bố tháng 8/2022 trên Tạp chí Y khoa Lancet, 44,4% ca tử vong do ung thư có nguyên nhân từ những yếu tố phòng ngừa được. Trong đó, 3 nguyên nhân hàng đầu là hút thuốc, lạm dụng rượu bia và béo phì.
Tại Việt Nam, 3 yếu tố trên đều rất đáng lo ngại. Lối sống thiếu lành mạnh này có quan hệ nhân - quả chặt chẽ với xu hướng gia tăng ca mắc mới và tử vong do ung thư. Theo thống kê của Globocan, năm 2020, Việt Nam có 182.563 ca mắc mới, 122.690 ca tử vong do ung thư. Trung bình cứ 100.000 người dân thì có 106 người tử vong vì ung thư và 159 người được chẩn đoán mắc mới ung thư.
Tuy nhiên, chúng ta có thể chủ động ngăn ngừa nguy cơ ung thư cho bản thân và gia đình bằng cách thay đổi 3 yếu tố lối sống, bao gồm:
Không hút thuốc: Nước ta có khoảng 15,4 triệu người hút thuốc (14,8 triệu nam giới), chiếm 21,7% (2020) dân số. Dù giảm đôi chút so với tỷ lệ 22,5% năm 2015 nhưng Việt Nam vẫn nằm trong top 15 quốc gia có tỷ lệ người hút thuốc lá cao nhất thế giới. Để giảm nguy cơ mắc ung thư, mọi người nên bỏ hút thuốc, tránh xa môi trường khói thuốc, hạn chế hút thuốc lá thụ động.
Không lạm dụng rượu bia: Việt Nam hiện xếp thứ 2 Đông Nam Á, thứ 3 châu Á tính theo bình quân đầu người về việc sử dụng rượu bia. Trung bình mỗi người Việt trên 15 tuổi tiêu thụ 8,3 lít cồn nguyên chất, tương đương 170 lít bia/người/năm, cao hơn mức trung bình của thế giới (6,4 lít cồn nguyên chất). Do đó, mọi người không nên lạm dụng thức uống có cồn, hạn chế những bữa nhậu "sát phạt" để giảm nguy cơ mắc các bệnh ung thư.
Tăng cường vận động: Thể trạng của người Việt cũng đang diễn tiến theo chiều hướng xấu. Thống kê của Bộ Y tế năm 2020 cho thấy tỷ lệ thừa, cân béo phì khu vực thành thị đã chạm ngưỡng 26,8%, nông thôn 18,3% và miền núi là 6,9%. Tỷ lệ trẻ em thừa cân, béo phì tăng gấp 2,2 lần, từ 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020. Bên cạnh đó, Việt Nam còn nằm trong top 10 nước lười vận động nhất trên thế giới và có ít nhất 30% người trưởng thành thiếu tập luyện thể thao, theo Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA).
Theo nghiên cứu công bố trên Tạp chí Y khoa Lancet, lối sống lành mạnh, thường xuyên vận động, thể dục thể thao, ăn uống điều độ, giữ cân nặng ở mức vừa phải... giúp ngăn ngừa gần một nửa khả năng tử vong do ung thư.
TS.BS Nguyễn Hữu Thịnh, Trưởng khoa Khám bệnh Theo yêu cầu, BV Đại học Y Dược TP HCM, cho biết thêm song song với việc thay đổi lối sống, thói quen tầm soát ung thư sẽ hỗ trợ phát hiện bệnh sớm, tăng khả năng điều trị kịp thời. Thói quen này đặc biệt quan trọng với nhóm có nguy cơ mắc ung thư cao, như người hút thuốc, nghiện rượu, béo phì...
Hiện nay, các phương pháp tầm soát ung thư ngày càng hiện đại và chính xác. Trong đó, công nghệ SPOT-MAS do Gene Solutions phát triển có thể tầm soát ung thư từ gen, giúp phát hiện sớm cùng lúc 5 loại ung thư, gồm vú, gan, phổi, đại-trực tràng, dạ dày trong một lần xét nghiệm máu. Với ưu điểm không xâm lấn, tiện lợi, tiết kiệm chi phí, SPOT-MAS giúp mọi người chủ động phòng chống ung thư mà không mất nhiều thời gian, công sức hay tiền bạc.
"Các phương pháp tầm soát hiện tại hoặc chỉ tầm soát đơn cơ quan, hoặc phát hiện bệnh ở giai đoạn muộn. Với SPOT-MAS, chỉ cần lấy mẫu một lần, chúng ta có thể phát hiện nhiều loại ung thư và phát hiện ở giai đoạn sớm. Giá trị của phương pháp này được kỳ vọng tạo nên "cuộc cách mạng" trong tầm soát, phát hiện sớm ung thư", TS.BS Thịnh nhận định.
Với những thành tựu của y học hiện đại, ung thư không còn là chuyện "may nhờ rủi chịu" mà ai cũng có thể chủ động phòng tránh. Giữ lối sống lành mạnh, năng động, tầm soát ung thư định kỳ chính là giải pháp hữu hiệu để giảm nguy cơ mắc và tử vong do, thiết thực bảo vệ sức khỏe, hạnh phúc của mỗi cá nhân, gia đình.
Theo Tổ chức y tế thế giới (WHO), ung thư là nguyên nhân tử vong đứng thứ 2 thế giới, cướp đi mạng sống của khoảng 10 triệu người mỗi năm (2020). Ung thư xảy ra khi các gene quan trọng giữ chức năng kiểm soát sự phát triển và phân chia tế bào, hoặc gene sửa chữa DNA bị hư hỏng hoặc biến đổi - còn gọi là đột biến gene.
Có 2 loại đột gene, gồm đột biến mắc phải và đột biến di truyền. Tương ứng với mỗi loại đột biến là một loại tác nhân gây ung thư khác nhau.
Ung thư do đột biến di truyền: Gọi là ung thư di truyền, chiếm khoảng 5-10% tổng số ca ung thư trên thế giới. Gene di truyền, cùng với tuổi tác, là yếu tố làm tăng nguy cơ ung thư không thể thay đổi được.
Ung thư do đột biến mắc phải: Xảy ra do các tác nhân vật lý như tia cực tím, bức xạ ion hóa; tác nhân hóa học, như như amiăng, các thành phần của khói thuốc lá, rượu, aflatoxin (chất gây ô nhiễm thực phẩm) và asen (chất gây ô nhiễm nước uống); tác nhân sinh học như nhiễm trùng từ một số virus, vi khuẩn hoặc ký sinh trùng. Nhóm tác nhân gây ung thư này có thể thay đổi được.
Anh Chi