Thanh tra Chính phủ vừa thông báo kết luận về việc thực hiện đề án tái cơ cấu, xử lý nợ xấu ngân hàng giai đoạn 2013-2017. Ngoài Ngân hàng Nhà nước, Thanh tra Chính phủ làm việc với các ngân hàng thương mại và thấy một số sai phạm về cho vay tại Việt Á (VietABank), Quốc Dân (NCB), Kỹ Thương Việt Nam (Techcombank), Bắc Á (BacABank) và Sài Gòn Thương tín (Sacombank).
Theo quy định, một khách hàng chỉ được vay tối đa 15% vốn tự có của một tổ chức tín dụng. Nhưng theo Thanh tra Chính phủ, các nhà băng này có tình trạng cho vay tập trung một khách hàng, một dự án thông qua các khách hàng độc lập để tránh vi phạm quy định. Họ cũng cho vay để góp vốn vào các công ty con, mua lại phần vốn góp của các cổ đông công ty sở hữu dự án.
Các ngân hàng trên cho vay để nhận chuyển nhượng, đầu tư cùng một dự án, nhưng khách hàng vay không trực tiếp thực hiện mà vay để chuyển cho chủ đầu tư qua hình thức ký hợp đồng nguyên tắc về chuyển nhượng phân khu thuộc dự án. Mặt khác, một số chậm trả gốc, lãi, phương án cơ cấu nợ không khả thi nhưng không bị chuyển nợ quá hạn, nợ xấu đúng quy định.
Chẳng hạn, tại Sacombank, tổng dư nợ tín dụng với 16 khách hàng của nhà băng này tại đến 31/12/2017 là 15.372 tỷ đồng, và giảm về còn 15.218 tỷ đồng vào 31/8/2018. Sacombank đã cho 9 doanh nghiệp vay với dư nợ bằng 48,52% vốn tự có của ngân hàng, lên tới 9.262 tỷ đồng.
9 doanh nghiệp này gồm Công ty cổ phần Him Lam Thủ Đô, Công ty cổ phần Đầu tư Hồng Bàng, Công ty cổ phần Đầu tư xây dựng Bảo Lộc, Công ty cổ phần Đầu tư TMDV Nam Thắng, Công tỷ cổ phần Thương mại xây dựng Công Phúc, Công ty cổ phần Hạ tầng Bảo Tín, Công ty cổ phần Đầu tư xây dựng Việt Phú Mỹ, Công ty cổ phần Việt Hà và Công ty cổ phần Hiệp Ân. Số doanh nghiệp trên vay vốn rồi nhận chuyển nhượng và đầu tư vào cùng một dự án - dự án khu đô thị Sài Gòn Bình An.
Theo thông báo kết luận thanh tra, 9 doanh nghiệp này không có mối quan hệ liên quan theo quy định Luật các Tổ chức tín dụng, không trực tiếp thực hiện dự án, mà vay vốn để chuyển cho bên thứ ba qua hình thức ký hợp đồng nguyên tắc về chuyển nhượng các phân khu thuộc dự án.
Trong khi đó, ngân hàng chỉ thẩm định năng lực tài chính với khách hàng vay vốn thay vì đơn vị thực hiện dự án. Việc này dẫn tới tiềm ẩn rủi ro cho ngân hàng. Khi thanh tra, dự án đang khó khăn về pháp lý đất đai, làm tăng chi phí lãi vay, ảnh hưởng chất lượng tín dụng, kết quả kinh doanh của Sacombank.
Nhiều thiếu sót, vi phạm đã được cơ quan thanh tra chỉ ra, như một số khách hàng cung cấp số liệu cho Sacombank sai lệch với số tại cơ quan thuế. Sacombank cũng chưa kiểm soát chặt chẽ việc một số khách hàng cùng vay vốn tại ngân hàng này và ngân hàng khác để giải ngân cho hợp đồng chuyển nhượng phân khu thuộc dự án khu đô thị Sài Gòn Bình An của Công ty SDI. Việc này cũng dẫn tới rủi ro về tài sản đảm bảo dùng thế chấp chung cho khoản vay của 9 khách hàng là toàn bộ các quyền tài sản, lợi ích từ dự án khu đô thị Sài Gòn Bình An khi dự án chưa có đầy đủ các hồ sơ pháp lý về quyền sở hữu.
Phối cảnh Khu đô thị Sài Gòn Bình An (Quận 2, TP HCM), tháng 7/2021. Ảnh: SGBA
Phía chủ đầu tư dự án Khu đô thị Sài Gòn Bình An cho biết những khoản nợ liên quan đã được thanh lý 100% hợp đồng vào năm 2021. Hiện tại, dự án đã có đầy đủ hồ sơ pháp lý về quyền sở hữu.
Sacombank cũng thiếu sót trong thẩm định điều kiện cho vay vốn, như phương án vay vốn không đảm bảo khả thi với Công ty TNHH Đầu tư và phát triển bất động sản Office 85; Công ty cổ phần Đầu tư Long Biên, Công ty cổ phần Đồng Tâm. Khả năng tài chính để trả nợ của một số khách hàng, như Công ty cổ phần Đầu tư và phát triển Bất động sản Dấu ấn Sài Gòn, Công ty TNHH Vina Alliance, Công ty TNHH Bất động sản Trí Đức, chưa được đảm bảo.
Sacombank cũng cho khách hàng là Công ty TNHH Bất động sản Trí Đức vay vốn để mua 62% phần vốn góp và thế chấp bằng chính phần vốn góp của doanh nghiệp này trong 3 năm. Bản chất việc cấp tín dụng này tương tự việc cấp tín dụng để đầu tư, kinh doanh cổ phiếu.
Còn với Techcombank, ngân hàng này cho 19 khách hàng vay 34.199 tỷ đồng tính đến 31/8/2018, chiếm 20% tổng dư nợ cho vay của họ.
Nhà băng này cho vay, mua trái phiếu doanh nghiệp với 7 khách hàng, dư nợ gần 20.100 tỷ đồng. Số doanh nghiệp này gồm Công ty cổ phần Đại Thành Invest Hà Nội, Công ty cổ phần Hà Thành Invest Hà Nội, Công ty Trường An Invest Hà Nội, Công ty Việt Hùng Invest Hà Nội và Công ty cổ phần Hùng Thịnh Invest Hà Nội, Công ty TNHH KDI-1 và mua lại khoản đầu tư trái phiếu doanh nghiệp của Công ty cổ phần phát triển Bất động sản DPV từ VietinBank.
Doanh nghiệp này góp vốn vào các công ty con để mua lại phần vốn góp của các cổ đông công ty sở hữu dự án thuộc dự án Vinhomes Ba Son - Golden River. Bản chất đây là vay vốn thành lập doanh nghiệp để mua lại một phần dự án này, thông qua hình thức mua lại phần vốn góp của doanh nghiệp dự án. Kiểm tra hồ sơ, Thanh tra Chính phủ cho biết, Techcombank thẩm định, phê duyệt cho vay trên cơ sở thông tin, số liệu phương án vay vốn không phù hợp, thẩm định chưa đầy đủ, thiếu cơ sở và chưa chính xác. Ngân hàng giải ngân khi chưa hoàn tất điều kiện chuyển nhượng và khi thỏa thuận nguyên tắc đã hết hiệu lực.
Chia sẻ về kết luận thanh tra, Techcombank cho biết đến nay tất cả khoản vay được khuyến nghị đều không còn dư nợ tại ngân hàng. Nhà băng đã liên tục rà soát, giám sát và theo dõi chặt chẽ các khoản cấp tín dụng, đảm bảo không để phát sinh rủi ro và tuân thủ chặt chẽ quy định Kết quả rà soát, thẩm định đều được báo cáo Ngân hàng Nhà nước.
Tại BacABank, cơ quan thanh tra phát hiện nhà băng này cho loạt công ty "họ" TH cho vay khi chưa đáp ứng điều kiện, như Công ty cổ phần Chuỗi thực phẩm TH, Công ty Thực phẩm sữa TH, Công ty Sữa TH, Công ty Phát triển nguyên liệu vùng đông bắc Nghệ An, Công ty Dược liệu TH.
Ngân hàng cũng thẩm định, phê duyệt cho vay khi khách hàng chưa đáp ứng điều kiện về khả năng tài chính để trả nợ và phương án dùng vốn khả thi; không có tài sản đảm bảo trong khi tài chính khách hàng khó khăn; chậm trả nợ lãi nhưng không chuyển nợ quá hạn. BacABank cho vay khi khách hàng không đủ khả năng trả nợ, xác định kỳ hạn trả nợ không phù hợp, giải ngân dù dự án chưa đầy đủ hồ sơ pháp lý.
Tương tự, Thanh tra Chính phủ kiểm tra 6 hồ sơ cấp tín dụng của NCB, và nhận thấy ngân hàng đã thẩm định, phê duyệt cho vay khi khách chưa đủ điều kiện vay vốn. Tài sản đảm bảo chưa được đăng ký giao dịch đảm bảo, chưa thực hiện thẩm định lại định kỳ, tài sản đảm bảo là cổ phiếu nhưng không có cơ sở định giá giá trị.
Kiểm tra sau cho vay của NCB tại các doanh nghiệp, như doanh nghiệp này gồm, Công ty Gami Hội An, Công ty Tuần Châu Hà Nội, Công ty TNHH Biofeeds, Công ty T&H Hạ Long, Công ty tư vấn ứng dụng và chuyển giao khoa học, công nghệ C&C, Công ty du lịch sinh thái Biển Bắc, cho thấy ngân hàng chưa đánh giá tình hình tài chính của khách hàng, tiến độ thực hiện dự án. Ngân hàng giải ngân theo tiến độ thực hiện dự án nhưng không có hồ sơ chứng minh việc thực hiện dự án.
Theo thông tin từ NCB, đến nay, 5/6 khách hàng đã hoàn thành nghĩa vụ và không còn dư nợ tại ngân hàng. Riêng Công ty TNHH Biofeeds đã thanh toán gần 90% khoản vay và vẫn đang tiếp tục thực hiện nghĩa vụ với ngân hàng.
Còn tại VietABank, tổng dư nợ của ngân hàng tới 31/8/2018 là 6.510 tỷ đồng, chiếm 17,28% tổng dư nợ cho vay. Giống các ngân hàng trên, nhà băng này cũng thẩm định, phê duyệt cho vay khi dự án chưa đủ hồ sơ pháp lý, chủ đầu tư không đủ điều kiện thực hiện dự án. Việc thẩm định, xác định doanh thu, chi phí thực hiện dự án đầu tư không chính xác, với Công ty cổ phần Đầu tư phát triển Hưng Thịnh Việt Nam và Công ty cổ phần Đầu tư PHD.
VietABank cũng chưa phân loại nợ đúng quy định với Công ty cổ phần Tập đoàn Xây dựng và phát triển Nhà Vicoland, Công ty cổ phần Điện Bình Thủy Lâm Đồng. Theo quy định nợ của các khách hàng này phải chuyển sang nhóm 4 và 5 nhưng vẫn được ngân hàng giữ ở nhóm 1.
Bên cạnh đó, ngân hàng cũng cho 10 doanh nghiệp vay vốn, với dư nợ 4.860 tỷ đồng, theo các hợp đồng hợp tác đầu tư kinh doanh ký với chủ đầu tư dự án. Bản chất là giải ngân vốn cho chủ đầu tư để thực hiện dự án, trong khi các dự án chưa đủ hồ sơ pháp lý, chưa đủ điều kiện huy động vốn.