Tối 7/9, Thanh tra Chính phủ công bố kết quả kiểm tra một số nội dung liên quan khiếu nại của người dân về Khu đô thị mới Thủ Thiêm (quận 2, TP HCM). Cuộc thanh tra bắt đầu ngày 15/5, kết thúc ngày 11/7 và mất thêm gần 2 tháng để "hoàn thiện thủ tục, lấy ý kiến các bên" trước khi công bố.
Thanh tra Chính phủ đánh giá, Thủ Thiêm được quy hoạch là khu đô thị hiện đại, bền vững, có quy mô, tiêu chuẩn tầm cỡ khu vực. Tuy nhiên, quá trình đầu tư xây dựng, UBND TP HCM và các sở ngành để xảy ra thiếu sót, vi phạm, phát sinh khiếu nại đông người kéo dài.
Một góc khu đô thị mới Thủ Thiêm. Ảnh: Quỳnh Trần.
Theo kết luận thanh tra, Quyết định số 367 của Thủ tướng năm 1996 phê duyệt quy hoạch 1/5.000 khu đô thị mới Thủ Thiêm là đúng thẩm quyền và đã có hiệu lực. Tuy nhiên UBND TP HCM, Bộ Xây dựng và Văn phòng Chính phủ đã có khuyết điểm khi làm chênh lệch khoảng 10 ha so với diện tích đã thẩm định; thiếu một số hồ sơ quan trọng của cả Khu đô thị mới Thủ Thiêm và khu tái định cư 160 ha. Cụ thể là không có bản đồ quy hoạch 1/5.000, chưa có ý kiến thẩm định của Bộ Xây dựng với 160 ha đất tái định cư.
Kết luận cũng nêu, việc UBND TP HCM phê duyệt quy hoạch 1/2.000 tại quyết định số 13585 năm 1998, trong đó có điều chỉnh diện tích và ranh giới là không đúng thẩm quyền, phê duyệt vị trí giới hạn quy hoạch không thống nhất về tên gọi so với bản đồ và thực địa...
Về việc thu hồi đất, ngày 4/1/2002, UBND thành phố có văn bản số 70 đề nghị Thủ tướng ban hành quyết định thu hồi toàn bộ đất quy hoạch Khu đô thị mới Thủ Thiêm là 930 ha, căn cứ Quyết định số 367. Theo đó, diện tích đô thị mới là 770 ha, tái định cư là 160 ha, nhưng không xác định ranh giới, vị trí khu tái định cư.
Ngày 22/2/2002, căn cứ văn bản trên của thành phố, Thủ tướng chỉ đạo tại văn bản số 190 cho phép UBND thành phố thu hồi 930 ha đất gồm: 770 ha đất để xây dựng khu đô thị mới và 160 ha xây khu tái định cư thuộc 5 phường An Khánh, An Lợi Đông, Bình An, Bình Khánh và Thủ Thiêm.
Tiếp đó, UBND thành phố có Quyết định số 1997 ngày 10/5/2002 về việc thu hồi và giao đất xây dựng đô thị mới Thủ Thiêm, trong đó thu hồi 621,4 ha đất tại các phường An Khánh, An Lợi Đông, Bình An, Bình Khánh và Thủ Thiêm thuộc quận 2 và giao cho Ban quản lý Khu đô thị mới Thủ Thiêm tổ chức bồi thường và quản lý đầu tư xây dựng.
Tuy nhiên qua kiểm tra cho thấy, việc UBND TP lấy 4,3 ha đất thuộc khu phố 1, phường Bình An để thực hiện một số dự án thuộc đô thị mới là chưa đủ cơ sở pháp lý, dẫn đến không xác định đúng, đủ diện tích đất phục vụ tái định cư theo quy hoạch. Thanh tra đề nghị các bên liên quan rà soát và có giải pháp giải quyết phù hợp.
Giải phóng mặt bằng, bồi thường tái định cư có dấu hiệu vi phạm
Kết luận Thanh tra Chính phủ cũng chỉ ra, quá trình bồi thường, giải phóng mặt bằng và hỗ trợ tái định cư ở dự án này có nhiều vi phạm. Cụ thể là thực hiện không đúng quy định của Luật đất đai 2003; không lập phương án đền bù, giải phóng mặt bằng; không có kế hoạch xây dựng nhà tái định cư trước khi giải phóng mặt bằng... dẫn đến phát sinh khiếu nại về chế độ, chính sách đền bù, hỗ trợ.
Khu dân cư Thủ Thiêm biến mất như thế nào từ 1996 đến nay.
Khu vực 160 ha đất phục vụ tái định cư chưa đầy đủ pháp lý theo quy định. Do đó, việc UBND thành phố quy hoạch chi tiết và thu hồi, giao đất để xây dựng các khu tái định cư là chưa đúng thẩm quyền. Việc này vi phạm quy định như: không bố trí các khu tái định cư đúng vị trí theo phê duyệt của Thủ tướng; phê duyệt quy hoạch 1.2000, 1/500 đối với các dự án tái định cư và các dự án khác thiếu cơ sở pháp lý.
Thanh tra Chính phủ cũng chỉ rõ UBND thành phố đã vi phạm các quy định của pháp luật trong việc lập, trình phê duyệt và thu hồi khu tái định cư 160 ha thuộc 5 phường đã được Thủ tướng phê duyệt. Theo đó, thành phố đã phê duyệt quy hoạch, chấp thuận chủ trương tạm giao, thu hồi và giao đất cho 51 dự án với tổng diện tích 144,6 ha để đầu tư nhà ở, văn phòng, khu vui chơi, giải trí, công trình công cộng... trên khu đất đã quy hoạch tái định cư.
Việc này dẫn đến hậu quả là không đủ đất bố trí tái định cư, phá vỡ quy hoạch đã phê duyệt. Việc xây dựng khu đô thị mới Thủ Thiêm bị đình trệ do người dân khiếu nại kéo dài, cuộc sống nhiều người bị ảnh hưởng...
Từ kết luận, Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo Bộ Xây dựng chủ trì rà soát, hướng dẫn UBND TP HCM hoàn chỉnh cơ sở pháp lý các đồ án quy hoạch 1/5.000, 1/2.000 và 1/500 với các dự án liên quan đến khu đô thị mới Thủ Thiêm; xử lý trách nhiệm các tổ chức, cá nhân có vi phạm trong việc thẩm định, lưu trữ hồ sơ, bản vẽ...
Với UBND TP HCM, Thanh tra Chính phủ đề nghị xác định rõ trách nhiệm liên quan đến những khuyết điểm, vi phạm như đã nêu, trong đó xử lý trách nhiệm các tổ chức, cá nhân liên quan việc phê duyệt, điều chỉnh quy hoạch; thu hồi đất, đền bù, tái định cư; việc lưu trữ hồ sơ, tài liệu, bản đồ...
TP HCM cần rà soát từng trường hợp khiếu nại cụ thể, đặc biệt là các hộ trong khu vực 4,3 ha ngoài ranh quy hoạch thuộc Khu phố 1, phường Bình An, quận 2 để bồi thường, hỗ trợ và tái định cư phù hợp sớm chấm dứt khiếu nại...
Khu đô thị Thủ Thiêm tọa lạc bên bờ Đông sông Sài Gòn, đối diện quận 1 (cách 300 m đường chim bay), được kỳ vọng đẹp nhất Đông Nam Á. Đây là trung tâm hiện đại và mở rộng của TP HCM, có các chức năng về tài chính, văn hoá, thương mại, dịch vụ cao cấp, nghỉ ngơi, giải trí...
Hiện, dự án đã giải phóng hơn 99% mặt bằng. Còn hơn 100 hộ dân khiếu nại từ thành phố đến Trung ương gần 10 năm qua, cho rằng đất của họ nằm ngoài ranh quy hoạch nhưng vẫn bị giải tỏa; thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư sai quy định.
Ngày 15/5, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc giao Thanh tra Chính phủ làm rõ khiếu nại của người dân với tinh thần "sai thì cương quyết sửa".
Cuộc thanh tra kết thúc ngày 11/7, nhưng mất đến hai tháng để "hoàn thiện thủ tục, lấy ý kiến các đơn vị liên quan và TP HCM trước khi công bố".