- Nhật Bản là nước có nền âm nhạc cổ điển rất phát triển trong khu vực châu Á. Theo cảm nhận của ông, trong lần “đem chuông đi đánh xứ người” này, những ấn tượng mà Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam để lại là gì?
- Tôi hoàn toàn vui mừng và khẳng định rằng Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam đã có được những thành công hơn kỳ vọng. Với thời gian chuẩn bị là hai năm và sự chọn lọc tác phẩm kỹ càng, tour diễn nhận được sự ủng hộ của người dân và giới chuyên môn Nhật Bản. Ở Tokyo có một cảnh tượng mà tôi sẽ không bao giờ quên là khán giả xếp hàng để được vào nghe chương trình và nhiều người đã phải ra về vì nhà hát không đủ sức chứa. Bất ngờ nhất là sự xuất hiện của Thái tử Nhật Bản Naruhito ở Tokyo. Ông ấy ấn tượng và dành nhiều lời khen cho Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam sau đêm diễn. Tới chương trình biểu diễn ở Chùa Todaiji (Nara), chúng tôi còn được tiếp đón Phu nhân Thủ tướng Shinzo Abe.
Dòng người chen nhau vào xem buổi biểu diễn của Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam ở thủ đô Tokyo hồi cuối tháng 9.
- Khán giả Nhật tiếp nhận những tác phẩm nhạc cổ điển của Việt Nam thế nào?
- Khi bản giao hưởng Vào chùa do NSND Ngô Hoàng Quân chuyển thể từ bài dân ca quan họ Bắc Ninh cùng tên vang lên, toàn bộ thính phòng lặng im, chỉ còn tiếng chuông ngân và tiếng người niệm Phật. Lúc tiếng đàn điêu luyện của nghệ sĩ piano người Nhật, Kodama Momo, trong tác phẩm của nhà soạn nhạc gốc Việt Nguyễn Thiện Đạo cất lên, ngay cả những thính giả khó tính nhất cũng phải gật gù.
Sự xuất hiện của dàn cồng Tây Nguyên trong phần trình diễn tác phẩm này cũng khiến khán giả Nhật Bản tỏ ra rất hào hứng. Thật may mắn là ở Nhật Bản, người ta lưu giữ khá cẩn thận dàn cồng Tây Nguyên này nên chúng tôi không phải chuyển cồng từ Việt Nam sang. Các khán giả Nhật Bản không chỉ vỗ tay tán thưởng không ngớt mỗi khi nhạc trưởng Honna Tetsuji và các nhạc công hoàn tất một khúc diễn tấu mà còn ngạc nhiên hơn khi biết người chỉ huy của Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam lại là một người Nhật.
- Vậy người Nhật phản ứng ra sao khi nghe Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam thể hiện lại bản nhạc nổi tiếng của họ là “Sợi tơ nhện”?
- Giọng đọc khoan thai, lời kể truyền cảm của NSND Lê Khanh đã dẫn dắt người nghe vào câu chuyện về luật Nhân - Quả, về lòng khoan dung của Đức Phật trong không gian huyền bí của tác phẩm Sợi tơ nhện. Đây là bản nhạc được cố nhạc sĩ vĩ đại Yasushi Akutagawa lấy cảm hứng và chuyển thể từ tác phẩm cùng tên của cha mình - nhà văn Ryunosuke Akutagawa. Sợi tơ nhện của cố nhà văn người Nhật Akutagawa Ryunosuke được coi là một kiệt tác văn học cận hiện đại mang âm hưởng của Phật giáo Ấn Độ và Trung Hoa đời Đường.
NSƯT Nguyễn Trí Dũng (trái) - giám đốc Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam - và NSND Lê Khanh, người dẫn chuyện trong phần trình diễn tác phẩm "Sợi tơ nhện".
Sau buổi trình diễn, bà Yoshiko Ashiwa, Giáo sư Xã hội học của Đại học Hitotsubashi (Tokyo) chia sẻ với chúng tôi rằng bà cảm thấy vui mừng khi các sinh viên và người Nhật Bản yêu mến nhạc giao hưởng có dịp thưởng thức những bản nhạc có chất lượng chuyên môn cao đến vậy. Theo bà, thông qua giao lưu âm nhạc, nhân dân hai nước, đặc biệt là các bạn trẻ, sẽ có dịp kết nối trái tim và có những hiểu biết sâu sắc hơn về nhau.
- Năm ngoái, Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam đã có chuyến lưu diễn Toyota Concert tour xuyên Đông Dương còn năm nay lại là đợt biểu diễn dài nhất ở bảy thành phố của nước Nhật. Ông có thể tiết lộ về kế hoạch “xuất ngoại” của nhạc cổ điển Việt Nam năm tới?
- Có thể nhiều người sẽ chỉ hình dung đến những sân khấu biểu diễn và tiếng nhạc du dương nhưng với chúng tôi, những chuyến lưu diễn dài ngày ở nước ngoài luôn là thách thức. Việc di chuyển qua các thành phố bằng máy bay, tàu điện hay ôtô đều mất khá nhiều thời gian và sức lực. Thậm chí có lúc chỉ kịp nghỉ qua đêm rồi sáng sớm hôm sau lại phải lên đường ngay.
Trong khi đó, kinh phí cho một đoàn nghệ sĩ đi ra nước ngoài không hề nhỏ. Chúng tôi không thể thực hiện những chương trình như vậy nếu không có những nhà tài trợ tâm huyết với nghệ thuật hay sự đầu tư từ phía nhà nước. Điều đáng mừng là nhiều năm gần đây, dàn nhạc đã xuất hiện ở nhiều sân khấu lớn trên thế giới. Năm 2014, dàn nhạc sẽ có chuyến lưu diễn ở Pháp vào tháng 6 và ở Nga vào tháng 9.
Cồng chiêng Tây Nguyên xuất hiện trên sân khấu ở Nhật Bản.
- Nhạc cổ điển luôn được coi là dòng nhạc quý tộc và đòi hỏi nhiều sự đầu tư cả về tiền bạc lẫn công sức. Theo ông, khó khăn kinh tế toàn cầu liệu có ảnh hưởng tới “sức sống” của dàn nhạc?
- Ảnh hưởng rất nhiều chứ. Năm nay, chúng tôi vẫn duy trì các buổi hòa nhạc đặt vé trước. Dàn nhạc đã xây dựng được một số lượng khán giả trung thành nhất định. Họ có thể đặt vé trực tuyến qua trang web chính thức của dàn nhạc. Tuy nhiên, do khó khăn chung của nền kinh tế, chúng tôi đang phải tính tới việc cắt bỏ lịch diễn của năm 2014.
- Là một nghệ sĩ nhạc cổ điển và một nhà quản lý, ông cảm thấy sao khi nhạc cổ điển Việt Nam vẫn phải dò dẫm tìm đường đến thị trường trong khi những dòng nhạc “bình dân”, chỉ cần một giọng ca với vài chiếc ghế nhựa và sân khấu tuềnh toàng là đã có khán giả?
- Công chúng có thể bỏ tiền mua vé nghe “nhạc vàng” mà bỏ rơi nhạc cổ điển. Đó là việc bình thưởng. Tôi nghĩ cần phải bình tĩnh thôi, không còn cách nào khác vì chuyện đó cũng xảy ra ở nhiều nước trên thế giới. Xu hướng của khán giả không thích tuồng, chèo, cải lương… nên các loại hình nghệ thuật đó cũng gặp rất nhiều khó khăn. Đó là vấn đề của xã hội. Xây dựng công chúng, định hướng thẩm mỹ… nằm ở tầm vĩ mô mà những nghệ sĩ chúng tôi không thể “đụng” tới ngoài việc làm hết khả năng của mình.
Nguyên Minh thực hiện