Thực tế mới có thể hỗn loạn hơn và không có nhà lãnh đạo nào nổi lên trong tương lai gần.
Trong cuộc phỏng vấn với tờ Financial Times số ra hôm thứ ba, Ngoại trưởng Mỹ Colin Powell cho rằng công cuộc chuyển giao quyền lực do bệnh tình của Arafat là cơ hội thúc đẩy hội đàm Palestine - Israel. "Chúng tôi sẵn sàng nắm bắt cơ hội một cách tích cực", ông Powell nói. "Tiến trình hoà bình Israel - Palestine là một trong những thách thức lớn nhất trong chính sách đối ngoại của chúng tôi". Ngoại trưởng Mỹ không tiết lộ chi tiết chiến lược hậu Arafat.
Người phát ngôn Nhà Trắng Scott McClellan cũng không bình luận gì nhiều về nhà lãnh đạo Palestine, lại càng không đề cập tới viễn cảnh Washington sẽ phải đối mặt trong kỷ nguyên hậu Arafat.
Trong khi đó, các chuyên gia về Trung Đông bên ngoài chính quyền Bush khẳng định bất ổn sẽ xảy ra sau khi Arafat ra đi. Glenn Robinson, nhà phân tích chính trường Palestine, tác giả cuốn 'Xây dựng một nhà nước Palestine: Một cuộc cách mạng chưa hoàn thành', giảng viên trường nghiên cứu sinh Hải quân ở Monterey, California, cho rằng kỷ nguyên một nhân vật thống trị chính trường Palestine đã kết thúc. "Mặt trái của chuyện này là nguy cơ chia rẽ và không ai làm chủ chính trường như Arafat", Robinson nói.
Theo Robinson, một số nhân vật chủ chốt trong chính quyền Israel, giống như Thủ tướng Ariel Sharon, không muốn nối lại đàm phán một cách nghiêm túc. Vì vậy, họ có thể sẽ đề nghị có quan điểm cẩn trọng hơn mức cần thiết.
Còn Jon Alterman, Giám đốc Chương trình Trung Đông tại Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế và Chiến lược (Washington), thì cho rằng người Palestine sẽ cảm thấy bị suy yếu khi Arafat ra đi. Họ sẽ quyết tâm không nhượng bộ trong thời điểm họ yếu nhất. Chính quyền Bush sẽ hội đàm với đương kim thủ tướng Ahmed Korei và người tiền nhiệm Mahmoud Abbas. "Nhưng Washington phải thận trọng về cách thức tiến hành. Bất kỳ điều gì trông có vẻ như ủng hộ hai nhà lãnh đạo này sẽ làm họ mất uy tín chứ không phải giúp họ", Alterman nói. "Có nguy cơ Mỹ sẽ gây hại hơn là giúp đỡ".
Arafat và các cộng sự là lãnh đạo của người Palestine, nhưng rồi một loạt nhà lãnh đạo trẻ tuổi hơn xuất hiện ở Gaza, Bờ Tây. Nhiều người trong số này bác bỏ hiệp định Oslo mà ông Arafat ký kết năm 1993. Alterman cho rằng Mỹ không muốn đối thoại với những người này, đặc biệt là vì một vài trong số đó có "thành tích" tiến hành các hoạt động bạo lực nhằm vào thường dân.
Một nhân tố sẽ được tính đến trong lựa chọn ban lãnh đạo Palestine là việc chính phủ Do Thái đang xây dựng hàng rào an ninh giữa lãnh thổ Israel và Bờ Tây.
"Tổng thống Bush nêu rõ ông coi bức tường là một điều tốt. Nó là sức mạnh thay đổi cán cân trong hội đàm giữa người Israel và Palestine vì nó tạo ra sức nặng của thực tế", Reuel Marc Gerecht, cựu chuyên gia Trung Đông làm việc trong CIA và hiện là cộng tác viên của Viện Doanh nghiệp Mỹ, cho biết. "Kể từ khi bức tường được xây dựng, số vụ tấn công khủng bố nhằm vào Israel đã giảm đáng kể".
Theo nhà phân tích này, hàng rào an ninh sẽ buộc người Palestine ở Bờ Tây quay ra quan hệ thân thiết với Jordan và thấy rằng biên giới không còn là một chủ đề đàm phán. "Ngoại ô Jerusalem sẽ không được trao cho Palestine nữa. Một khi bức tường đã được xây dựng thì rất khó phá", ông Gerecht nhận xét. Vị chuyên gia cho rằng theo dõi quá trình lựa chọn một nhà lãnh đạo kế nhiệm Arafat là một điều thú vị. "Người Palestine sẽ cho phép tiến trình dân chủ đến mức nào? Hamas và Jihad khăng khăng đòi có đại diện trong chính quyền, nếu không họ sẽ có những biện pháp phản kháng hiệu quả", ông nói. "Có thể tiến trình càng dân chủ bao nhiêu thì càng dẫn tới quan điểm cứng rắn trong đàm phán với Israel bấy nhiêu".
Theo Hiến pháp Palestine, khi ông Arafat qua đời, Chủ tịch cơ quan lập pháp Palestine Rauhi Fattouh sẽ nắm quyền trong 60 ngày. Cũng trong thời gian này, bầu cử sẽ được tổ chức.
"Vấn đề là ở chỗ bầu cử cần sự hợp tác tích cực của Israel, vì Israel kiểm soát vùng lãnh thổ nơi bầu cử diễn ra", Robinson giải thích. "Israel sẽ cần tái triển khai ở những khu vực đông dân và cho phép người Palestine ở Đông Jerusalem bỏ phiếu, như hồi năm 1996. Chính phủ Sharon cần xem xét nghiêm túc cả hai đề xuất này".
Theo nhà phân tích Robinson, vấn đề quan trọng là chính quyền Bush không bỏ lỡ cơ hội thúc đẩy tiến trình hoà bình Trung Đông. Nếu Washington để lỡ, các phe phái Palestine có khả năng sẽ hợp nhất lại, làm tiến triển hoà bình trong tương lai càng khó khăn hơn.
Nguyễn Hạnh (theo MSNBC)