Ban đầu, Ivan, 30 tuổi, đến từ thành phố Rostov-on-Don, không tin rằng một cuộc nổi loạn vũ trang đang diễn ra ở quê hương miền nam nước Nga của anh vào sáng sớm 24/6.
"Sáng hôm đó, tôi nói với bạn bè rằng tất cả chỉ là tin giả và họ đáp lại bằng cách gửi cho tôi những bức ảnh xe tăng trên đường phố", anh cho hay.
Các tay súng Wagner chuẩn bị rút khỏi trụ sở Quân khu miền Nam của Nga ở thành phố Rostov-an-Don đêm 24/6. Ảnh: Reuters
Sau nhiều tháng căng thẳng với giới lãnh đạo quân sự Nga, Yevgeny Prigozhin, lãnh đạo tập đoàn quân sự tư nhân Wagner, bất ngờ điều hàng nghìn tay súng từ chiến trường Ukraine vào tỉnh Rostov, chiếm trụ sở Quân khu miền Nam ở thành phố Rostov-on-Don. Một mũi khác của Wagner tiến quân về thủ đô Moskva, trong khi Prigozhin đòi phế truất Bộ trưởng Quốc phòng Sergey Shoigu, điều mà Điện Kremlin bác bỏ.
"Tôi đến trụ sở của Quân khu miền Nam và nhìn thấy nhiều tay súng Wagner đứng ở mọi ngã tư. Sở chỉ huy quân khu đã bị lính Wagner và xe tăng bao vây", Ivan kể.
Khi tin tức về cuộc nổi loạn lan rộng, một số người dân ở Rostov-on-Don vội lái xe đến trạm xăng để đổ đầy bình, cũng như tích trữ lương thực, nhu yếu phẩm từ siêu thị. Trong khi đó, nhiều người tỏ ra giận dữ trước hành động bột phát của Wagner, trong bối cảnh Nga đang chịu sức ép từ nhiều phía vì chiến dịch tại Ukraine.
"Đây là thời điểm đầy khó khăn, tôi không nghĩ mình lại phải chứng kiến điều như vậy xảy ra", người dẫn chương trình truyền hình Nga Vladimir Solovyov nói trong một video đăng trên Telegram hôm 24/6. "Những chiến binh Wagner sẽ rất hữu ích ở tiền tuyến cho các cuộc hành quân đến Lviv hay Kiev nếu cần, thậm chí xa hơn nữa. Nhưng khi nhìn những gì đang diễn ra, bạn tự hỏi, thứ gì dẫn đến điều này".
"Kẻ thù ở ngoài kia, ở Ukraine. Hãy dừng lại trước khi quá muộn. Không gì đáng sợ hơn nội chiến", ông gửi thông điệp đến lực lượng Wagner.
Dmitry Rogozin, cựu giám đốc Cơ quan Hàng không Vũ trụ Liên bang Nga, lên tiếng chỉ trích Prigozhini, cáo buộc trùm Wagner sử dụng biện pháp bạo lực để phục vụ lợi ích và tham vọng chính trị của mình.
"Trong xung đột, bạn phải từ bỏ mọi toan tính và hỗ trợ hết mình cho mặt trận. Bất kỳ nỗ lực nào nhằm làm suy yếu nó đều là tiếp tay cho kẻ thù", Rogozin nói.
Nhà báo Armen Gasparyan gọi cuộc nổi loạn của Prigozhin là hành vi phản bội và "đâm sau lưng quân đội".
"Đó là hành động giẫm đạp lên những người lính đã hy sinh mạng sống cho đất nước", ông viết trên Telegram. "Nhưng chúng ta có một Tổng thống và tinh thần đoàn kết trong xã hội hướng tới một mục tiêu thiêng liêng. Chúng ta sẽ thắng! Hãy dừng lại, đừng chống lại Tổ quốc!".
Một số tài khoản mạng xã hội nhanh chóng chế ảnh chỉ trích Prigozhin. "Con chuột hóa ra lại là gã đầu bếp", tài khoản Twitter Garik Ohanisyan, viết, đề cập đến quá khứ kinh doanh nhà hàng của Prigozhin.
Tại Rostov-on-Don, sau những bối rối ban đầu, người dân dần quen với hình ảnh các tay súng Wagner vũ trang hạng nặng dàn đội hình trên phố. Các tay súng Wagner dường như không làm phiền dân địa phương, một số người thậm chí không quan tâm lực lượng này đang làm gì.
Ivan cho biết chính anh là người đã quay đoạn video đang lan truyền trên mạng xã hội ghi lại cảnh một nhân viên lao công thản nhiên quét đường bên cạnh thiết giáp và các tay súng Wagne, như không có chuyện gì xảy ra.
Nhân viên lao công quét đường bên xe thiết giáp Wagner ở thành phố Rostov-on-Don, thủ phủ tỉnh Rostov, miền nam Nga, hôm 24/6. Video: Twitter/Rob Lee
Đến trưa 24/6, Tổng thống Vladimir Putin xuất hiện trên truyền hình quốc gia, khẳng định cuộc nổi loạn của Wagner là hành vi phản quốc và những người liên quan sẽ bị trừng phạt. "Lực lượng vũ trang đã nhận được mệnh lệnh cần thiết", ông chủ Điện Kremlin tuyên bố, khẳng định cuộc nổi loạn là "cú đâm sau lưng" đối với Nga.
Prigozhin đáp lại bằng cách cho rằng Tổng thống Putin đã "phạm sai lầm sâu sắc" và tuyên bố sẽ không có tay súng nào đầu hàng. Lúc này, lực lượng Wagner đã tiến vào thành phố Voronezh và Lipetsk, nằm dọc trục cao tốc M4 nối Rostov với thủ đô Moskva.
Tại Moskva, Irina, giám đốc tiếp thị địa phương, cho hay do cảm thấy lo lắng với tình hình, cô đã quyết định rời khỏi căn hộ ở trung tâm, tạm lánh đến khu nhà nghỉ ở ngoại ô phía bắc thành phố, sau khi nghe tin quân Wagner đang tiến đến.
"Tất nhiên tôi có lo sợ. Chúng tôi nhanh chóng gom hành lý và lái xe đi. Chúng tôi không biết chuyện gì sẽ xảy ra", cô nói.
Một quan chức giấu tên tại chính quyền thành phố Moskva cho hay những gì diễn ra như "một chương trình thực tế điên rồ". "Tôi đang cố gắng tìm hiểu mọi chuyện", người này nói. "Không ai có thể tưởng tượng được nó lại xảy ra".
Một cư dân giàu có ở khu phố thượng lưu Rublyovka bên ngoài Moskva nói rằng ông đã đặt đội vệ sĩ trong tình trạng báo động khi Wagner tiến gần đến thành phố. "Tôi đã yêu cầu họ sẵn sàng cho mọi kịch bản", ông cho hay. "Prigozhin rất điên rồ, ông ta là kẻ tồi tệ nhất và có khả năng làm bất cứ điều gì".
Tuy nhiên, không có cuộc đụng độ nào lớn xảy ra trong quá trình Wagner tiến quân và lực lượng này cũng chưa đến được Moskva.
Chiều tối 24/6, khi Ivan trở lại trung tâm thành phố Rostov-on-Don, nhiều dân thường tò mò đã tụ tập tại đây. "Một số gia đình mang theo trẻ em, ai cũng muốn có một bức ảnh chụp chung với xe tăng trên đường phố", anh nhớ lại.
Vài tiếng sau, Prigozhin bất ngờ ra lệnh cho lực lượng dưới quyền rút lui về doanh trại, chấm dứt cuộc nổi loạn. Sau khi nghe lệnh, các tay súng Wagner tập hợp đội hình rồi rời đi, "nhanh như cách họ đến", Ivan nói.
Văn phòng Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko cho hay ông đã đứng ra làm trung gian giúp Prigozhin đạt thỏa thuận với Điện Kremlin nhằm tránh đổ máu. Theo thỏa thuận, Prigozhin sẽ được đảm bảo an toàn đến Belarus và các tay súng Wagner tham gia cuộc nổi loạn sẽ không phải đối mặt với bất kỳ cáo buộc hình sự nào.
Truyền thông nhà nước Nga đưa tin rộng rãi về thỏa thuận chấm dứt cuộc nổi loạn, nhưng tránh chỉ trích lực lượng Wagner. Hãng thông tấn nhà nước Nga RIA Novosti đăng một bài bình luận mô tả Wagner là những "người hùng của Artemovsk", cách Nga gọi thành phố Bakhmut ở miền đông Ukraine.
Người dân cầm cờ ủng hộ ông Putin trên đường phố trung tâm thủ đô Moskva, Nga, hôm 25/6. Ảnh: AP
Bài viết cho rằng các tay súng Wagner đã "suy nghĩ chín chắn" khi chấp nhận thỏa hiệp để tránh đổ máu. "Ngày hôm nay, hai bên đã nổ ra xung đột", bài bình luận có đoạn. "Nhưng họ đã từ chối giết hại lẫn nhau".
Bầu không khí yên bình đã trở lại với Moskva trong ngày 26/6. Lực lượng an ninh bắt đầu tháo dỡ chướng ngại vật được dựng lên khi quân Wagner từ Rostov-on-Don tiến đến thủ đô dọc theo đường M4. Đội ngũ công nhân bắt tay vào sửa chữa những con đường từng bị phá hủy để ngăn bước tiến của Wagner.
"Thành phố dường như đã hoàn toàn trở lại bình thường", David, nhân viên tại một quán bar ở trung tâm thành phố, cho hay. "Cuối cùng, mọi thứ trở nên tốt đẹp. Tôi không còn lo lắng nữa".
Ngân hàng trung ương Nga thông báo thị trường chứng khoán, hệ thống ngân hàng và tổ chức tài chính của Moskva hoạt động như bình thường vào đầu tuần.
"Tôi thấy nhẹ nhõm khi nghe tin quân Wagner đã quay về", giám đốc tiếp thị Irina cho hay.
Dù vậy, việc một lực lượng quân sự tư nhân có thể tiến gần thủ đô Moskva vẫn là biến động khiến nhiều người Nga lo lắng và cho rằng cần có những biện pháp điều chỉnh.
"Chúng ta phải hiểu rõ những gì vừa diễn ra. Chúng ta phải gạt cảm xúc sang một bên và đưa ra những đánh giá tỉnh táo", nhà bình luận ủng hộ Điện Kremlin Vladimir Solovyov cho biết trên trang web của ông. "Chúng ta cần đẩy mạnh hơn nữa xây dựng lực lượng vũ trang, tăng khả năng sẵn sàng hành động để không chỉ tiền tuyến mà cả hậu phương cũng đều có sức mạnh chiến đấu".
Andrei Kolesnikov, chuyên gia cấp cao tại Trung tâm Carnegie về Á-Âu và Nga, trụ sở tại Moskva, nhận xét Prigozhin có thể nổi tiếng trong dư luận sau chiến dịch kiểm soát thành phố Bakhmut ở Ukraine, nhưng người dân Nga sẽ chọn cuộc sống bình ổn mà Tổng thống Putin mang lại.
"Với những người mong muốn ổn định, nếu phải chọn giữa Tổng thống Putin và Prigozhin, họ sẽ chọn Tổng thống", Kolesnikov nói.
Vũ Hoàng (Theo Moscow Times, Al Jazeera, Guardian)