"Xin chào, tôi là Suga Yoshihide. Tôi yêu Việt Nam, tôi yêu ASEAN", ông Suga gửi lời chào bằng tiếng Việt đến các sinh viên trường Đại học Việt - Nhật, Đại học Quốc gia Hà Nội khi đến thăm trường chiều nay. Đây cũng là mở đầu bài phát biểu "Cùng xây dựng tương lai Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương" của tân Thủ tướng Suga trong chuyến công du nước ngoài đầu tiên tới Việt Nam sau khi nhậm chức một tháng trước.
Thủ tướng Nhật nói tiếng Việt khi mở đầu bài phát biểu ở Đại học Việt Nhật chiều 19/10. Video: NHK.
Ông Suga đã tự giới thiệu về bản thân, với hy vọng các sinh viên Việt Nam có thể nhận thấy sự gần gũi và thân thiết, như cách ông cảm nhận về mối quan hệ với Việt Nam và ASEAN.
Thủ tướng Suga sinh ra trong một nhà nông ở tỉnh Akita, phía bắc Nhật Bản, nơi tuyết có lúc rơi dày đến mức cao hơn cả tầng một của nhà dân. Sau khi học xong trung học, ông đến Tokyo để thử thách bản thân, làm việc trong một nhà máy nhỏ. Tuy nhiên, ông đã sớm đối mặt với thực tế phũ phàng và nhận ra rằng không thể thay đổi cuộc đời nếu không học đại học. Sau đó ông nhập học cùng các bạn kém hai tuổi, vừa học vừa làm để trang trải. Trong lúc đang làm cho khu vực tư nhân, ông Suga nhận ra rằng "có thể chính trị là điều dẫn dắt đất nước" và bắt đầu sự nghiệp chính trị vào năm 26 tuổi. Trải qua một quá trình dài, cuối năm 2012 ông trở thành Chánh Văn phòng Nội các Nhật Bản dưới thời chính quyền Thủ tướng Shinzo Abe. Đến tháng 9/2020, ông trở thành Thủ tướng Nhật Bản sau khi người tiền nhiệm từ chức vì lý do sức khoẻ. Ông Suga miêu tả nội các của người tiền nhiệm Abe là "làm việc vì người dân", điều ông luôn tâm niệm từ khi bước vào chính trường.
Thủ tướng Nhật cho biết con đường ông đã vạch ra khi là chính trị gia có thể giống với con đường của Nhật Bản đã thực hiện sau chiến tranh, đi từ con số 0 đến phát triển nhờ những nỗ lực không ngừng. Con đường đó có thể cũng giống với con đường của ASEAN và Hiệp hội đã đạt được sự tăng trưởng đáng kể, trở thành trung tâm của tăng trưởng toàn cầu.
"Điều này giải thích lý do vì sao tôi cảm thấy có mối quan hệ thân thiết với đất nước của các em và ASEAN", ông Suga nói với các sinh viên Việt Nam.
Vì vậy, tân Thủ tướng Nhật nhìn nhận, ở châu Á, ASEAN và Nhật Bản là đối tác bình đẳng, hỗ trợ nhau như những người bạn.
Ông đưa ra một loạt dẫn chứng. Gần đây nhất là đầu năm 2020 khi Covid-19 xuất hiện, chuỗi cung ứng toàn cầu bị đứt gãy, khiến nhiều nước bị thiếu nguồn cung y tế, trong đó có Nhật Bản. Ông Suga lúc đó trên cương vị là Chánh Văn phòng Nội các đã phải nỗ lực để bảo đảm nguồn cung y tế và phân phối trong nước.
"Tôi đã rất cảm động khi Việt Nam gửi 1,2 triệu khẩu trang cho Nhật Bản. Điều đó tượng trưng cho quan hệ đối tác chiến lược giữa hai nước chúng ta", ông nói.
Một nước ASEAN khác là Indonesia, đã khôi phục xuất khẩu trang phục y tế cho Nhật Bản trong khi đang chống chọi với đại dịch. Các thành viên của ASEAN từng hỗ trợ Nhật Bản khi nước này hứng chịu trận động đất lớn cách đây hơn 9 năm.
Thủ tướng Suga phát biểu tại Đại học Việt Nhật chiều 19/10. Ảnh: Văn phòng Thủ tướng Nhật Bản.
Ngược lại, Nhật Bản cũng cung cấp các vật tư, thiết bị y tế cho ASEAN dưới hình thức viện trợ không hoàn lại, hỗ trợ Hiệp hội phát triển nguồn nhân lực để bảo đảm sức khoẻ cộng đồng. Tokyo đang thúc đẩy khoản cho vay Hỗ trợ khẩn cấp ứng phó với Covid-19, trị giá đến 500 tỷ Yen cho khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương, trong đó có ASEAN, để khu vực thúc đẩy các hoạt động kinh tế trong hai năm tới. Nhật Bản và ASEAN cũng đang hợp tác để thành lập trung tâm ứng phó y tế và dịch bệnh khẩn cấp nhằm tăng cường năng lực ứng phó của Hiệp hội.
Thủ tướng Suga cho biết Nhật muốn tăng cường kết nối với khu vực, thông qua hạ tầng cứng và mềm, hướng tới công nghệ số và tính bền của chuỗi cung ứng.
Ông cho biết ASEAN có sự đa dạng, tôn trọng lẫn nhau, nhấn mạnh đến sự đồng thuận. Nhật Bản tin rằng việc ủng hộ ASEAN một cách đầy đủ sẽ giúp tạo nên một khu vực hoà bình, ổn định và thịnh vượng, nơi Nhật Bản là một phần trong đó. Vì thế trong vài thập kỷ qua, Nhật Bản đã ủng hộ vai trò trung tâm và tính thống nhất của ASEAN, thông qua nhiều hợp tác.
Chuỗi cung ứng là một nhân tố quan trọng và không thể thiếu của kinh doanh quốc tế hiện nay. Xu hướng này được mở ra bằng đầu tư của các công ty Nhật Bản ở ASEAN. Các nhà sản xuất ôtô Nhật Bản đã thành lập các nhà máy ở Thái Lan trong thập niên 1960 đã trở thành hoạt động đầu tư đầu tiên trong nhiều hoạt động của các công ty Nhật Bản ở ASEAN. Trong quá trình này, các công ty Nhật Bản đã hỗ trợ nâng cao chuyên môn của các nhân viên ở các nước ASEAN thông qua đào tạo và phát triển các doanh nghiệp địa phương.
Đầu tư và ODA của Nhật đã trở thành phương tiện cho sự phát triển bền vững của ASEAN, như hai bánh của một chiếc xe đẩy.
Một ví dụ tiêu biểu trong hợp tác ODA giữa Nhật Bản và ASEAN là phát triển cơ sở hạ tầng, giúp tăng tính kết nối của khu vực. Việc xây dựng cơ sở hạ tầng xã hội mang lại tăng trưởng kinh tế như cảng, đường, đường sắt, sân bay và các khu phức hợp công nghiệp theo hướng mở, kết nối chúng xuyên biên giới để hình thành các hành lang kinh tế. Các minh chứng cho hợp tác này là Hành lang kinh tế Đông - Tây, Hành lang kinh tế phía nam, chạy qua Việt Nam, Lào, Campuchia, Thái Lan và Myanmar.
Thủ tướng Nhật Suga trong họp báo chung với Thủ tướng Việt Nam ngày 19/10 tại Hà Nội. Ảnh: Reuters.
Trên cơ sở kết nối "phần cứng" này, Nhật Bản và ASEAN đang hợp tác cùng xây dựng quy tắc hướng tới củng cố hệ thống kinh tế quốc tế, chấp nhận thách thức để cải thiện tính kết nối của hạ tầng mềm.
Ông Suga đánh giá khi thế giới bước sang thế kỷ mới, trong quá trình toàn cầu hoá nhanh chóng, việc xây dựng các quy tắc liên quan đến thương mại và đầu tư ít có tiến triển do sự đình trệ các vòng đàm phán WTO. Điều đó đã thúc đẩy ASEAN và Nhật Bản giảm các rào cản thương mại, gồm các hiệp định đối tác kinh tế song phương, khởi đầu với Hiệp định đối tác kinh tế Nhật -Singapore, sau đó là Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện ASEAN– Nhật Bản (AJCEP). Hai bên cũng xúc tiến việc xây dựng quy tắc về các hoạt động kinh tế khu vực.
Trong tương lai, Thủ tướng Nhật cho rằng, từ khoá để cải thiện hơn nữa kết nối là công nghệ số và tính bền vững của chuỗi cung ứng. Hiện nay công nghệ số và dữ liệu đã vượt qua biên giới quốc gia, kết nối các nền kinh tế và tác động đến tất cả các hoạt động xã hội. Nhật Bản sẽ hỗ trợ quá trình xây dựng quy tắc dựa trên Luồng dữ liệu tự do cùng với niềm tin, hay còn gọi là DFFT. Đồng thời, Nhật sẽ cùng ASEAN thúc đẩy việc số hoá nền kinh tế và xã hội, tăng cường kết nối số, những hoạt động đã được phát triển thông qua phản ứng với Covid-19.
Ông Suga cho rằng đại dịch Covid-19 cho thấy nguy cơ đứt gãy chuỗi cung ứng và sự cần thiết phải xây dựng hệ thống cung ứng bền vững và cải thiện sự bền bỉ của chúng nhằm duy trì các chuỗi cung ứng quốc tế.
"Đây là lý do nhiều công ty Nhật Bản đang tìm cách đa dạng hóa chuỗi cung ứng bằng cách mở rộng đến ASEAN. Nhật Bản sẽ tiếp tục củng cố hợp tác với ASEAN nhằm tăng cường sức bền bỉ của chuỗi cung ứng, cũng như xây dựng những nền kinh tế ở châu Á đủ sức chống chọi với những cuộc khủng hoảng", ông nói.
Ông cũng cho rằng cần kết nối ASEAN và Nhật Bản bằng nguồn nhân lực ở ASEAN. "Cơ sở hạ tầng và các hệ thống chỉ có thể hoạt động nếu có nguồn nhân lực vận hành chúng. ASEAN được nuôi dưỡng trong môi trường giàu đa dạng và đậm tính quốc tế, nó sở hữu nguồn nhân lực khiến cả thế giới ghen tị", Thủ tướng Nhật khẳng định.
Nhật Bản đã phối hợp với ASEAN để xây dựng năng lực thông qua trao đổi các chuyên gia thuộc Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA), Tình nguyện viên Hợp tác Hải ngoại Nhật Bản (JOCV), đào tạo tại Nhật Bản và chương trình Học bổng Chính phủ Nhật Bản.
"Một ví dụ tuyệt vời về phát triển nguồn nhân lực là Đại học Việt - Nhật, nơi thành lập những khóa đào tạo bậc đại học, bên cạnh những khóa đào tạo cử nhân sẵn có. Cùng lúc đó, nguồn nhân lực trẻ và đầy sức sống như thực tập sinh kỹ thuật từ các nước ASEAN đã trở thành yếu tố quan trọng với nền kinh tế và cuộc sống của người dân Nhật Bản", ông Suga cho hay.
Thủ tướng Suga cho rằng nhiều người dân Nhật đã yêu quý ASEAN vì những mối tương tác trên. "Tôi thực sự hy vọng nhiều người dân ASEAN cũng yêu quý Nhật Bản theo cách đó", ông nói.
Các sáng kiến thu hút du lịch đã trở thành trụ cột trong chiến lược phát triển của chính phủ Nhật Bản khi ông Suga làm Chánh văn phòng Nội các, trong đó có nới lỏng những quy định xin visa, biện pháp cải cách từng bị đình trệ vì tính quan liêu. Những động thái này giúp số lượng khách du lịch tới Nhật Bản trong năm 2019 đạt mức xấp xỉ 32 triệu, tăng gấp gần 4 lần con số 8,36 triệu vào năm 2012.
Nhật Bản cũng thực hiện "Dự án WA" để thúc đẩy trao đổi văn hóa với ASEAN thông qua mỹ thuật và ngôn ngữ. "Tôi tin rằng dự án này đã tạo ra nhiều người hâm mộ Nhật Bản và thúc đẩy họ tới thăm Nhật. Tôi hy vọng sẽ được công bố những dự án trao đổi thay thế Dự án WA trong dịp kỷ niệm 50 năm quan hệ hữu nghị ASEAN - Nhật Bản vào năm 2023", ông Suga cho hay.
Thủ tướng Nhật cho rằng thế giới không thể lạc quan về những ảnh hưởng do Covid-19, nhưng ông kêu gọi khôi phục đi lại xuyên biên giới kết hợp ngăn chặn đại dịch lây lan để cứu nền kinh tế toàn cầu. Ông nhắc tới quyết định tái mở cửa biên giới cho những người đủ điều kiện trên toàn cầu từ hôm 1/10, với quy trình xét nghiệm và sàng lọc chặt chẽ khi nhập cảnh.
"Chúng tôi sẽ tiếp tục xây dựng hệ thống cho phép ngày càng nhiều người từ những nước kiểm soát thành công đại dịch, trong đó có Việt Nam, được tới Nhật Bản một cách an toàn thông qua quy trình đơn giản hóa. Các sinh viên Đại học Việt - Nhật, hãy đến Nhật Bản để làm việc, nghiên cứu, kinh doanh và nhiều mục đích khác", ông nói.
Theo Thủ tướng Suga, tầm nhìn của ASEAN về khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và chính sách Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và cởi mở của Nhật Bản có chung nhiều nguyên tắc cơ bản.
"Tôi tin rằng chìa khóa là ASEAN và Nhật Bản chia sẻ đầy đủ những nguyên tắc cơ bản như thượng tôn pháp luật, cởi mở, tự do, minh bạch và tính bao hàm. Đó là những điều đã bám rễ trong cộng đồng của chúng ta, giúp ASEAN và Nhật vượt qua nhiều trở ngại và hợp tác với nhau", ông cho hay.
ASEAN công bố tài liệu "Tầm nhìn của ASEAN về Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương" (AOIP) hồi năm 2019, trong đó đề cao những yếu tố trên là nguyên tắc hành động.
"Nó chia sẻ nhiều điều chung cơ bản với chính sách Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương cởi mở và tự do mà Nhật Bản đang thúc đẩy, đó là điều khích lệ tôi rất nhiều. Tôi ủng hộ mạnh mẽ AOPI và tin tưởng chắc rằng chúng ta có thể xây dựng tương lai hòa bình, thịnh vượng với ASEAN với những giá trị chung như vậy", Thủ tướng Nhật cho hay.
Ông Suga cho rằng nhiều diễn biến trên Biển Đông đang đi ngược lại những giá trị được AOIP đề cao. "Nhật Bản phản đối mạnh mẽ mọi hành động gây leo thang căng thẳng trên Biển Đông. Tôi muốn tái nhấn mạnh tầm quan trọng của các bên liên quan đến vấn đề ở Biển Đông cùng hợp tác hướng tới giải pháp hòa bình để giải quyết tranh chấp dựa trên luật pháp quốc tế, thay vì dùng vũ lực hoặc đe dọa", Thủ tướng Nhật nói.
Nhật Bản sẽ phối hợp với ASEAN để duy trì thượng tôn pháp luật ở các vùng biển và đại dương. "Nhật đã cung cấp tàu tuần tra và trang thiết bị bảo đảm an ninh hàng hải cho Việt Nam, Philippines và những nước khác. Chúng tôi cũng thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực thông qua huấn luyện, cũng như triển khai chuyên gia tới các nước ven biển dọc các tuyến hàng hải như Indonesia và Malaysia. Nhật sẽ không tiếc nguồn lực nào để đẩy mạnh hợp tác vì mục tiêu này", ông Suga nói thêm.
Gửi lời nhắn đến các sinh viên Việt Nam, Thủ tướng Nhật cho rằng nếu các em làm việc siêng năng với quyết tâm, và có những bạn bè mà có thể học hỏi, như cách Nhật Bản và ASEAN đang thực hiện, các sinh viên Việt có thể tìm ra con đường của mình, hướng tới đạt được các mục tiêu.
"Tôi sẽ nỗ lực và trân trọng tình hữu nghị vô giá với ASEAN. Là bạn tốt, chúng ta hãy cùng nỗ lực để bảo đảm một khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương tự do, mở và thịnh vượng hơn", ông Suga nói.
Việt Anh - Vũ Anh