Bản mẫu Sukhoi T-4 duy nhất còn tồn tại. Ảnh: Flickr.
Năm 1963, chính phủ Liên Xô đưa ra yêu cầu thiết kế loại máy bay ném bom chiến lược đối chọi với mẫu XB-70 Valkyrie đang được Mỹ phát triển. Ba viện thiết kế Sukhoi, Yakovlev và Tupolev đã đề xuất các dự án của mình, trong đó phiên bản T-4 của Sukhoi được lựa chọn đưa vào sản xuất thử nghiệm, theo Airwar.
Tổng công trình sư Pavel Sukhoi là người đứng đầu nhóm thiết kế mẫu T-4. Trước đó, phòng thiết kế (OKB) Sukhoi chỉ chuyên phát triển các loại tiêm kích phản lực và chưa có kinh nghiệm chế tạo máy bay ném bom.
Thầy giáo của Sukhoi là tổng công trình sư Andrei Tupolev đã tìm cách khuyên giải, ngăn ông tham gia dự án này. Tuy nhiên, Pavel Sukhoi đã quyết tâm cùng các đồng nghiệp chế tạo chiếc T-4 và đánh bại chính thầy giáo mình trong cuộc đấu thầu của chính phủ Liên Xô.
Sukhoi T-4 có khả năng bay hành trình với tốc độ tới 3.200 km/h, gấp 3 lần tốc độ âm thanh (Mach 3). Điều này giúp thiết kế của Pavel Sukhoi đánh bại các đối thủ Yakovlev và Tupolev. Sau giai đoạn xét duyệt vào tháng 6/1964, việc chế tạo bản mẫu Sukhoi T-4 đầu tiên được tiến hành.
Máy bay có biệt danh "Sotka" (100 trong tiếng Nga) vì các nhà thiết kế đưa ra khối lượng dự tính là 100 tấn. Bản thử nghiệm T-4 hoàn chỉnh có khối lượng 120-135 tấn, bao gồm cả nhiên liệu và vũ khí mang theo.
Quá trình phát triển T-4 đòi hỏi nhiều nỗ lực nghiên cứu để tạo ra công nghệ đáp ứng yêu cầu. Nổi bật trong số đó là phương pháp chế tạo vật liệu và kỹ thuật hàn titan để bảo đảm máy bay chịu được tốc độ Mach 3. Theo hãng Sukhoi, có gần 600 phát minh đã được công bố và ứng dụng trong quá trình phát triển T-4.
Sukhoi T-4 được chế tạo từ titan và thép không gỉ. Nó là máy bay đầu tiên của Liên Xô được trang bị hệ thống điều khiển điện tử (fly-by-wire) với 4 kênh dự phòng, cùng hệ thống điều khiển cơ khí truyền thống để đảm bảo an toàn. Sau này, công nghệ fly-by-wire của T-4 được ứng dụng trên dòng tiêm kích Su-27 và các phiên bản nâng cấp như Su-30 và Su-35.
Mũi máy bay có khả năng điều chỉnh theo tốc độ bay. Phần mũi được hạ xuống thấp trong quá trình cất hạ cánh để tăng tầm nhìn cho phi công. Khi bay hành trình ở tốc độ cao, mũi T-4 được nâng lên để giảm lực cản không khí. Phi công có thể quan sát bên ngoài bằng kính tiềm vọng ở tốc độ dưới 600 km/h.
Sukhoi T-4 ở trạng thái nâng mũi. Ảnh: Sukhoi.
Sukhoi T-4 dài 44 m, cao 11,2 m, sải cánh 22 m. Máy bay được trang bị 4 động cơ phản lực Kolesov RD-36-41 với tổng lực đẩy khoảng 64.000 kgf, cho phép T-4 bay hành trình ở tốc độ 3.000 km/h với tải trọng vũ khí 9 tấn, đạt tốc độ tối đa 3.200 km/h và tầm bay 7.000 km. Vũ khí chính của T-4 gồm tên lửa chống hạm siêu thanh Kh-45 và bom thông thường với khối lượng tối đa 3 tấn.
Bản mẫu thử nghiệm đầu tiên được hoàn thành vào giữa năm 1971. Sukhoi tiếp tục chế tạo thêm 3 chiếc máy T-4 khác, trong đó một chiếc dùng cho các thử nghiệm cố định trên mặt đất.
Mẫu T-4 đầu tiên mang số hiệu 101 cất cánh vào ngày 22/8/1972, do phi công Vladimir Ilyushin và hoa tiêu Nikolai Alfyorov điều khiển. Quá trình bay thử nghiệm kéo dài tới ngày 19/1/1974. Chỉ có 10 chuyến bay được thực hiện với tổng thời gian bay 10 giờ 20 phút. Vào giữa năm 1974, Bộ Công nghiệp hàng không Liên Xô ra lệnh ngừng phát triển Sukhoi T-4. Dự án này chính thức bị hủy vào ngày 19/12/1975.
Một trong các lý do dự án T-4 bị hủy là Mỹ đã từ bỏ dòng XB-70 Valkyrie, đối thủ chính của máy bay này. Bên cạnh đó, con số 250 chiếc T-4 mà không quân Liên Xô đòi hỏi được coi là bất khả thi. Kinh phí chế tạo loại oanh tạc cơ này có thể dùng để sản xuất số lượng lớn các máy bay thiết thực hơn.
Ngày nay chỉ còn duy nhất chiếc 101 còn tồn tại, được trưng bày tại bảo tàng không quân trung tâm tại Monimo, ngoại ô Moscow. Đây cũng là bản mẫu thực hiện toàn bộ các chuyến bay thử nghiệm của dự án T-4.
Các nhà thiết kế của Sukhoi nói về T-4
Tử Quỳnh