Thùy Linh, 33 tuổi, ở Hà Nội, nặng 75 kg, cao 1m55. Cô từng áp dụng mọi cách giảm cân nhưng thất bại. Gần Tết 2025, nghe bạn bè giới thiệu, Linh tìm đến phương pháp tiêm thuốc giảm cân, người bán cam kết giảm 4-5 kg trong một tháng, không cần nhịn ăn, tập thể dục. Người này nói sản phẩm là "hàng xách tay từ Nhật, tiêm một bút giảm 2-3 kg, tiêm hai bút giảm 4-5 kg, giúp giải phóng insulin, giảm béo nhanh và không ảnh hưởng sức khỏe". Giá bút và thuốc dao động từ 5 triệu đến hơn 20 triệu đồng, tùy số liệu trình.
Chưa đủ thuyết phục, cô tiếp tục tìm hiểu thêm sản phẩm bút xách tay từ Anh, Mỹ, giá đắt hơn vài triệu thuốc Nhật. Tên thuốc là Ozempic, chứa hoạt chất semaglutide, hàm lượng là 0,25mg, 0,5mg và 1mg, tiêm mỗi tuần một lần vào bụng, đùi hoặc cánh tay.
Ozempic được sử dụng điều trị bệnh tiểu đường type 2 trong hơn 15 năm qua. Thuốc mô phỏng hoạt động của loại hormone glucagon-like peptide-1 (GLP-1), xuất hiện tự nhiên trong cơ thể. GLP-1 có chức năng điều chỉnh lượng đường trong máu, làm chậm tốc độ gia tăng đường huyết sau khi ăn. Nó cũng làm chậm quá trình tiêu hóa, giảm tốc độ đào thải thức ăn khỏi dạ dày, khiến người dùng no lâu hơn. Những hiệu ứng này thường dẫn đến giảm cân.
Người bán cam kết thuốc giúp lấy lại vóc dáng nhanh chóng, không gây mệt, không phụ thuốc, không ảnh hưởng đến sức khỏe. Cuối cùng, Linh quyết định chi 20 triệu đồng mua bút tiêm Ozempic, tiêm được hai tuần và chưa có kết quả rõ rệt.
Bút giảm cân của Nhật được rao bán rộng rãi trên mạng xã hội. Ảnh chụp màn hình
Khảo sát của VnExpress, bút giảm cân là loại thuốc dạng tiêm, đa dạng mẫu mã, thành phần, giá cả. Tuy nhiên, hầu hết đều chứa hai hoạt chất chính là semaglutide hoặc liraglutide. Trên toàn cầu, bút tiêm chứa hoạt chất semaglutide đang gây sốt, nhiều người đổ xô tìm kiếm sản phẩm này trên các trang mua bán. Họ tin vào những bài đánh giá và quảng cáo, cho rằng đây có thể là "thần dược" giúp kiểm soát cân nặng. Thuốc cũng len lỏi trong thị trường chợ đen, được buôn bán bất hợp pháp với giá "trên trời" tại nhiều quốc gia như Trung Quốc, Anh...
Còn ở Việt Nam, bút chứa liraglutide phổ biến hơn, được bán trên thị trường với giá 4,5-5 triệu đồng/hộp gồm 3 bút, sử dụng trong 30 ngày. Bút giảm cân chứa liraglutide được Bộ Y tế cấp phép hồi tháng 3/2021. Ban đầu, thuốc này được dùng để điều trị tiểu đường, sau đó được Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) Mỹ cho phép sử dụng để điều trị giảm cân.
Liraglutide là một đồng vận thụ thể GLP-1. Nó hoạt động bằng cách giúp tăng cường bài tiết insulin từ tuyến tụy khi có lượng glucose cao. Liraglutide cũng ảnh hưởng đến trung tâm thèm ăn trong não, giúp làm giảm cảm giác đói và lượng thức ăn tiêu thụ. Bút giảm cân chứa liraglutide còn chậm làm rỗng dạ dày, giúp làm giảm tốc độ tiêu hóa thức ăn và tạo cảm giác no lâu hơn.
Tuy nhiên, nhiều cá nhân và tổ chức đang lợi dụng, bán thuốc giả, thuốc kém chất lượng, không rõ nguồn gốc. "Điều này vô cùng nguy hiểm, gây hại trực tiếp đến sức khỏe", PGS Nguyễn Anh Tuấn, Phó Viện trưởng Phẫu thuật tiêu hóa kiêm Chủ nhiệm khoa Phẫu thuật ống tiêu hóa, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, cho biết.
Theo ông Tuấn, bút tiêm nằm trong nhóm thuốc giảm cân, thuộc phương pháp nội khoa điều trị béo phì. Thuốc dùng cho những người béo phì không thể giảm cân dù đã thay đổi lối sống (chỉ số khối cơ thể (BMI) vẫn > 25 kg/m2). Pháp luật quy định chỉ có bác sĩ mới được phép chỉ định và kê đơn loại thuốc này.
Nhiều công trình cho biết nếu dùng đúng chỉ định, thuốc có thể giúp giảm từ 5-10% trọng lượng cơ thể trong vòng 6-12 tháng ở một số bệnh nhân. Nghiên cứu ghi nhận thuốc giúp cải thiện các chỉ số sức khỏe liên quan béo phì như huyết áp và đường huyết. Sự giảm cân có thể duy trì lâu dài nếu tiếp tục sử dụng thuốc kết hợp thay đổi lối sống và theo dõi thường xuyên.
Tuy nhiên, nhiều chuyên gia thận trọng trước hệ lụy lớn hơn của các bút tiêm. Trước đó, FDA Mỹ cảnh báo tình trạng u tuyến giáp phát triển sau khi sử dụng thuốc. Thuốc có thể kém an toàn với những bệnh nhân bị viêm tụy hoặc ung thư tuyến giáp.
Các chuyên gia khác lo lắng thuốc không giúp hình thành thói quen ăn uống lành mạnh, chỉ có tác dụng hỗ trợ, không giải quyết được căn nguyên của vấn đề. Một số nghiên cứu cho thấy một năm sau khi ngừng thuốc, bệnh nhân có xu hướng tăng cân trở lại, trung bình hai phần ba cân nặng họ đã giảm được.
Mặt khác, semaglutide hoạt động hiệu quả nhất khi được kết hợp với thực đơn lành mạnh và hoạt động điều độ. Đối với những người phụ thuộc vào thuốc, tiếp tục ăn quá nhiều hoặc lựa chọn thực phẩm không lành mạnh, tác động giảm cân có thể là rất nhỏ.
Các nghiên cứu khác cũng chỉ ra rằng 7% bệnh nhân được điều trị phải ngừng dùng thuốc do các phản ứng có hại, phổ biến nhất là buồn nôn, tiêu chảy... do tốc độ tiêu hóa chậm lại. Thực tế, các nước Anh, Mỹ từng ghi nhận một số bệnh nhân đến khoa cấp cứu vì tác dụng phụ của Ozempic. Họ khuyến nghị các bác sĩ kê thêm thuốc chống buồn nôn, thuốc nhuận tràng cho người dùng. Trong một số ít trường hợp, thuốc có thể làm tăng nguy cơ viêm tụy. Một số bệnh nhân bị sỏi mật.
Ngoài ra, giảm cân nhanh chóng cũng khiến da mất collagen và elastin, gây hiện tượng được gọi là "khuôn mặt Ozempic".
Người dân cần thận trọng khi sử dụng bút tiêm giảm cân. Ảnh: Theo Telegraph
Bác sĩ khuyến cáo bút giảm cân phải được sử dụng dưới sự kê đơn, tư vấn, giám sát chặt chẽ của chuyên gia. Thuốc chỉ định sử dụng cho người béo phì, chỉ số BMI trên 25 với các vấn đề sức khỏe liên quan như tiểu đường type 2, huyết áp cao, bệnh tim mạch; hoặc chỉ định cho người không mắc tiểu đường nhưng cần giảm cân để cải thiện sức khỏe.
Để giảm cân lành mạnh, thay vì dùng thuốc, mọi người nên nạp đủ đạm và chất xơ. Điều này làm chậm quá trình thức ăn di chuyển qua dạ dày, giúp bạn cảm thấy no lâu hơn. Các nguồn protein "sạch" thường đến từ các loại đậu, hạt.
Biện pháp thứ hai là cắt giảm carbohydrate tinh chế, chuyển từ cơm, bánh mì sang các sản phẩm nguyên hạt như diêm mạch và kiều mạch. Chúng có hàm lượng chất xơ cao hơn, giúp làm chậm sự gia tăng lượng đường trong máu.
Nhịn ăn gián đoạn cũng là một phương pháp giảm cân hiệu quả. Có hai hình thức nhịn ăn gián đoạn: hạn chế thời gian ăn trong ngày (ăn 6-8 giờ và nhịn ăn trong 16-18 giờ còn lại) hoặc nhịn ăn liên tục trong vòng 16 đến 24 giờ, hai lần một tuần.
Tuyệt đối không dùng các sản phẩm giảm cân bừa bãi do không được kiểm soát về thành phần, nguy cơ tiền mất tật mang, thậm chí nguy hiểm tính mạng.
Ý An