Mostaque nằm trong số những người khởi xướng và làm bùng nổ cơn sốt AI tạo sinh, tương tự Sam Altman của OpenAI. Ông cho biết mình có bằng thạc sĩ tại Oxford, là "người bạn đáng tin cậy" của Liên Hợp Quốc và là nhà sáng lập của Stability AI - công ty đứng sau công cụ tạo ảnh từ văn bản nổi tiếng Stable Diffusion.
"Hy vọng tôi được trao giải Nobel hòa bình về những gì đã đạt được", ông nói đùa trong một cuộc phỏng vấn với Forbes hồi tháng 1.
Thực tế, Mostaque mới tốt nghiệp cử nhân tại Oxford. Liên Hợp Quốc cũng không dính dáng đến người đàn ông 40 tuổi này cho đến cuối năm ngoái, khi Stability AI gây chú ý với Stable Diffusion. Ngay cả Stable Diffusion cũng do một nhóm nghiên cứu khác tạo ra, công ty của Mostaque chỉ phát triển mở rộng.
Câu chuyện trên chỉ là một phần. Forbes đã phỏng vấn 13 nhân viên, cựu nhân viên Stability AI, cùng hơn 20 nhà đầu tư, cộng tác viên và đồng nghiệp cũ của Mostaque và nhận thấy thành công của Mostaque một phần nhờ những tuyên bố cường điệu và gây tranh cãi hơn là tài năng thực sự.
Emad Mostaque, CEO Stability AI. Ảnh: Forbes
"Chém gió" để được chú ý
Mostaque sinh tháng 4/1983 ở Jordan, nhưng đến Dhaka (Bangladesh) chỉ một tháng sau đó. Năm 7 tuổi, ông sang Anh và tới năm 19 tuổi, ông du học ở Mỹ. Tại đây, ông gặp bà Zehra Qureshi - người sau này là vợ ông.
Năm 2005, Mostaque tốt nghiệp cử nhân tại Đại học Oxford, chuyển sang lĩnh vực tài chính và gia nhập công ty quản lý Pictet của Thụy Sĩ. "Cậu ấy giỏi trong việc xoay chuyển tình thế", JP Smith, người nhận Mostaque vào làm tại Pictet, nhận xét.
Năm 2017, ông tham gia quỹ phòng hộ Capricorn nhưng rời đi sau gần hai năm khi quỹ ngừng hoạt động do kém hiệu quả. Những ngày tháng tiếp theo, ông làm tại các công ty khởi nghiệp, gồm một số startup tiền số, nhưng không thành công.
Năm 2019, Mostaque thành lập Stability AI. Ban đầu, công ty tập trung vào việc dùng AI để xử lý thông tin liên quan đến Covid-19. Tháng 7/2020, trong một sự kiện ảo, ông đã bàn chuyện hợp tác với Fei-Fei Li, chuyên gia AI của Stanford, cùng các đại diện của UNESCO, WHO và WB. Dù vậy, dự án không thành công và bị hủy bỏ khoảng một năm sau đó.
Mostaque chuyển hướng công ty sang việc cung cấp tủ lạnh và máy bán hàng tự động khắp London. Nhưng khi làn sóng AI bắt đầu nhen nhóm, ông nhìn ra cơ hội mới.
Thông qua nhiều chiêu trò và sự cường điệu khác nhau, Mostaque đã tạo sự chú ý với Stability AI. Trên phương tiện truyền thông, ông nói công ty đang lắp ráp một trong 10 siêu máy tính lớn nhất thế giới. Ông cũng thể hiện mình là người hào phóng khi sẵn sàng cho các nhà nghiên cứu và startup mượn siêu máy tính để cạnh tranh với các ông lớn như Google và OpenAI. Ông tuyên bố siêu máy tính của mình dùng GPU hiện đại nhất của Nvidia, được Amazon Web Services chiết khấu 80% thông qua "đối tác chiến lược". Những thông tin này sau đó đều được xác định là không chính xác.
Trong bài thuyết trình với nhà đầu tư vào tháng 5 và 6/2022, Mostaque tiếp tục nói công cụ tạo hình ảnh AI Midjourney là một phần trong hệ sinh thái Stability AI, còn ông là "đồng sáng tạo" sản phẩm và xây dựng cộng đồng. Người sáng lập Midjourney David Holz sau đó khẳng định Mostaque có quyên góp tài chính cho công ty ông nhưng mức "rất nhỏ" và không có mối liên hệ nào sau này.
Không tạo ra Stable Diffusion
Stable Diffusion nổi lên giữa năm ngoái với khả năng biến văn bản thành hình ảnh - điều đa số công cụ AI trước đó chưa làm được hoặc không tạo cảm giác chân thực. Ngay sau đó, Stability AI được một số quỹ như Coatue Management và Lightspeed Venture Partners rót 100 triệu USD, giúp họ được định giá hơn một tỷ USD. Đến nay, trong cơn sốt AI, giá trị Stability AI tăng nhanh với ước tính khoảng bốn tỷ USD.
Vào tháng 5, Nhà Trắng vinh danh Stability AI, Microsoft và Nvidia là ba trong bảy nhà phát triển AI hàng đầu, được tham gia vào sáng kiến AI an toàn của liên bang. Mostaque gần đây ăn tối với người sáng lập Amazon Jeff Bezos cũng như đồng sáng lập Google Serge Brin.
Tuy nhiên, công ty của Mostaque không trực tiếp tạo ra Stable Diffusion. Vào tháng 6/2022, Mostaque đề nghị cung cấp siêu máy tính cho một nhóm học giả người Đức, những người đã tạo AI riêng có tên Latent Diffusion. Mô hình này ra mắt từ cuối 2021 với sự hợp tác của một công ty khởi nghiệp Runway.
Theo Björn Ommer, giáo sư đứng đầu nhóm nghiên cứu tại Đại học Ludwig Maximilian của Munich và Đại học Heidelberg, và cũng thuộc nhóm nghiên cứu Latent Diffusion, công cụ này khi đó chỉ được đào tạo bởi vài chục GPU Nvidia - quá ít đối với AI cỡ lớn, trong khi sẽ phải tốn nhiều chi phí nếu thuê bên ngoài.
Khi nhận được lời đề nghị của Mostaque, nhóm đồng ý lập tức. Latent Diffusion sau đó được cải thiện đáng kể hiệu suất phân tích và xử lý dữ liệu. Nhưng đến tháng 8/2022, Stability AI bất ngờ quảng bá cho sản phẩm Stable Diffusion dựa trên công nghệ của Latent Diffusion rằng đây là "phần mềm nguồn mở phổ biến nhất từ trước đến nay", dù không có số liệu chứng thực.
"Điều ông ấy rất giỏi là lấy tác phẩm của người khác và ghi tên mình vào, hoặc làm những việc mà người khác không thể xác định xem đó có phải sự thật hay không", một cựu nhân viên Stability AI nói về Mostaque.
Trong vòng vài ngày từ khi ra mắt Stable Diffusion, Stability AI nhận được 100 triệu USD, gấp 8 lần kỳ vọng. Dù chưa có nhiều doanh thu, công ty vẫn được định giá một tỷ USD khi đó.
Theo phát ngôn viên Stability AI Motez Bishara, công ty "ghi nhận" đóng góp của Đại học Ludwig Maximilian và Runway trên trang web của mình và trên trang GitHub của Stable Diffusion. Tuy nhiên, các nhà phát triển ban đầu cảm thấy Mostaque như đánh lừa công chúng về sự không rõ ràng trong những thông tin đã công bố.
Thậm chí vào tháng 10/2022, Stability AI tố cáo Runway đánh cắp tài sản trí tuệ của mình sau khi startup này phát hành phiên bản mới của Latent Diffusion. Nhà đồng sáng lập Runway Cris Valenzuela phản bác vì công cụ là mã nguồn mở, khiến Mostaque phải rút lại tuyên bố sau đó. Sau thời gian này, Runway và các nhà phát triển Latent Diffusion cắt đứt liên lạc với Stability AI.
Startup AI tỷ USD gây tranh cãi
Tầm nhìn cùng sự cường điệu của Mostaque về AI đã mê hoặc không ít chuyên gia công nghệ lâu năm. Thành viên lãnh đạo Stability AI hiện có nhiều cái tên cộm cán. Trong số 140 nhân viên công ty, có phó chủ tịch nghiên cứu và phát triển từng là giám đốc của Nvidia, một người đứng đầu nhóm nghiên cứu khác từ Google Brain và ba người có bằng tiến sĩ từng làm ở phòng thí nghiệm Ommer.
"Cậu ấy có lẽ là người có tầm nhìn xa nhất mà tôi từng gặp", Christian Cantrell, người rời bỏ sự nghiệp kéo dài hai thập kỷ tại Adobe để gia nhập Stability AI vào tháng 10 năm ngoái, nói.
Nhưng để xây dựng nên tên tuổi Stability AI, Mostaque đã thực hiện một nước cờ mà theo các cựu nhân viên là cực kỳ mạo hiểm, gồm những lời hứa hẹn, sự phóng đại cùng nhiều chiêu trò khác khi thực hiện các dự án AI. Ông sẵn sàng nói đến những thứ không có thật, như "quan hệ chiến lược với chiết khấu 80%" cùng Amazon - điều mà sau này người phát ngôn Stability AI thừa nhận không đúng; hay từng nói Tổ chức Hợp tác Kinh tế châu Âu (OECD), Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và Ngân hàng Thế giới (WB) là đối tác của Stability AI. Các tổ chức này sau đó đều phủ nhận.
Stability AI cũng vướng vào lùm xùm với các cơ quan nhà nước. Có trụ sở tại London, công ty thường xuyên bị cơ quan thuế của Anh gọi tên, thậm chí đe dọa tịch thu tài sản, theo tiết lộ của tám cựu nhân viên. Nhân viên cũng thường nhận lương không đúng hạn, còn Mostaque và vợ Qureshi, đứng đầu bộ phận PR và đảm nhận một ghế trong ban giám đốc, cũng bị tố chuyển hàng chục nghìn bảng Anh từ tài khoản công ty đi nơi khác.
Công ty hiện đối mặt vấn đề khủng hoảng tiền mặt. Theo bảy nhân viên và cựu nhân viên, Stability AI nợ lương nhiều người trong nhiều tháng, thậm chí có người hơn một năm chưa nhận lương. Eric Hallahan, một cựu thực tập sinh, nói anh vẫn chờ được thanh toán số tiền cộng tác từ tháng 8 năm ngoái cho 181 trong số 300 giờ đã làm việc.
Các chuyên gia AI và nhà đầu tư cũng đang bắt đầu nghi ngờ về khả năng của Mostaque trong điều hành Stability AI. Stability AI cũng đối mặt với một số vụ kiện, trong đó có đơn của Getty Images gửi lên tòa án Delaware, cáo buộc công ty dùng ảnh trái phép để đào tạo AI. Trong thư ngỏ vào tháng 9 năm ngoái, đại diện đảng Dân chủ Mỹ Anna Eshoo kêu gọi chính quyền ngăn chặn các công cụ như Stable Diffusion.
Trong khi đó, Mostaque nói Stability AI đang xây dựng mô hình AI riêng cho hàng chục khách hàng, nhưng "không tiện tiết lộ". Trước nghi vấn công ty gặp khó khi huy động vốn và những hoài nghi liên quan, ông nhấn mạnh "mọi thứ không có vấn đề gì".
Bảo Lâm (theo Forbes)