 |
|
Cấu tạo loa kèn. |
Nguyên lý phát ra âm thanh của loa kèn hơi khác với loa màng nón. Với loa màng nón truyền thống thì sóng âm được tạo ra do màng loa dao động tác động trực tiếp lên không khí. Nhưng với loa kèn thì khi diaphragm (có thể coi là một dạng màng loa, nhưng bằng kim loại) dao động, sóng âm thanh không trực tiếp đi thẳng ra ngoài mà bị chặn lại bởi một thiết bị là phase plug để rồi bị nén lại bên trong củ loa.
Phase plug chặn giữa diaphragm và họng kèn. Tương tự như cách chúng ta dùng một ngón tay bịt vào đầu vòi bơm để khí thoát ra có lực mạnh hơn, phase plug có tác dụng nén sóng âm phát ra từ voice coin và diaphragm trước khi đưa chúng tới họng kèn để khuếch đại ra ngoài miệng kèn. Nam châm của loa kèn lớn hơn nhiều so với củ nam châm của loa thông thường.
Do có thiết kế đặc biệt nên loa kèn có độ nhạy rất cao. Thân kèn có thể coi là một bộ phận biến đổi trở kháng âm học. Âm thanh truyền đi trong môi trường có mật độ vật chất dày (trở kháng âm học cao) tốt hơn nhiều so với môi trường có mật độ vật chất thấp (trở kháng âm học thấp). loa màng nón truyền thống, màng loa chuyển động tạo sức ép trực tiếp lên không khí bên ngoài và tạo ra âm thanh. Như vậy, đối với loa màng nón truyền thống sẽ xảy ra hiện tượng mất cân bằng về trở kháng âm học giữa màng loa (trở kháng âm học lớn) với không khí (trở kháng âm học thấp).
Còn đối với loa kèn thì bộ phận họng kèn và thân kèn đóng vai trò trung gian như một bộ phận biến đổi trở kháng âm thanh. Hoạt động của nó làm cho âm thanh được nén bên trong củ loa thoát ra ngoài không khí với một lực lớn và triệt tiêu hiện tượng mất cân bằng trở kháng âm học. Cũng có thể ví cái thân kèn như một bộ phận khuếch đại khí nén từ buồng nén ra ngoài miệng kèn tới vị trí người nghe. Trong quá trình khuếch đại này, độ nhạy của loa kèn sẽ tăng lên đáng kể.
 |
|
Loa kèn làm bằng gỗ. |
Nhờ nguyên lý trên mà âm thanh của loa kèn có những đặc tính đặc biệt, có thể nói là chất lượng âm thanh của loa kèn khá tốt. Trước hết là khả năng xử lý của nó. Do diaphragm của loa kèn nhỏ và không phải di chuyển nhiều như màng loa thông thường, nên tốc độ phản ứng đối với tín hiệu được đưa vào loa từ ampli rất tốt và kết quả là âm thanh của loa kèn rất sạch, trong trẻo, chính xác và có chi tiết cao. Thứ hai là do kết cấu nén, loa kèn có độ nhạy (sensitive) rất tốt và độ méo (distortion) thấp, chỉ bằng một phần tư so với loa thông thường. Thêm nữa, do không mắc phải những nhược điểm của loa truyền thống nên loa kèn có một dải động cực rộng, âm hình rất tốt và tính hiện diện của âm nhạc cũng rõ ràng hơn rất nhiều so với loa màng nón.
| *Dải băng Leisure |
| *Loa tĩnh điện lai |
| *Sonus Stradivari |
| *Loa còi Uno |
Có nhiều loại kèn, mỗi loại lại có đặc tính âm học khác nhau. Kèn loại miệng tròn thường cho âm trung tốt. Kèn miệng dẻ quạt thường cho âm thanh tập trung, âm hình tốt. Kèn miệng chia thành nhiều múi (lo) thường cho âm thanh rộng, lan toả, mênh mang. Kèn có thể được làm bằng kim loại, hoặc được tiện bằng gỗ hay các chất liệu khác, thậm chí được làm bằng bê tông!
Loa kèn thường là loa trung (mid) hoặc tép (tweeter), thỉnh thoảng mới thấy loa bass kèn. Sở dĩ người ta ít sử dụng bass kèn bởi các âm bass ở dải tần thấp là loại âm thanh không có tính định hướng, vì vậy không cần thiết phải sử dụng kèn để định hướng tiếng bass. Hơn nữa, chế tạo bass kèn đòi hỏi phải sử dụng nam châm rất lớn và như thế rất tốn kém. Đối với các âm thanh ở dải tần trung và cao thì do các âm này có tính định hướng khá rõ nên người ta phải sử dụng kèn để hướng âm vào vị trí ngồi nghe. Miệng kèn được chia thành nhiều múi cũng là để tăng tính định hướng cho các âm dải tần cao.
 |
|
Kèn Goto được thiết kế khá hợp lý. |
Mặc dù loa kèn có nhiều ưu điểm như vậy, nhưng chế tạo loa kèn không dễ, đặc biệt là chế tạo củ loa nén. Trên thế giới hiện nay có rất nhiều hãng sản xuất loa nén (compression driver), tuy nhiên, chỉ một số rất ít các tên tuổi được đánh giá là thành công. Trước hết, phải kể tới hai thương hiệu khá quen thuộc là JBL và Altec Lansing. Trong quá khứ, JBL và Altec sản xuất khá nhiều mẫu củ loa nén và kèn chất lượng cao. Loa nén của JBL thường được đánh giá cao hơn Altec, nhưng Altec lại có nhiều sự lựa chọn hơn. Hiện tại, JBL và Altec Lansing vẫn sản xuất loa kèn, nhưng dân chơi thường săn lùng các loại loa kèn cổ mang hai thương hiệu này. Một thương hiệu loa kèn cổ nữa cũng khá được ưa chuộng là Western Electronic. Kèn cổ của WE chỉ có vài loại nhưng cũng được đánh giá rất cao. Ngoài ra, một số kèn cổ của RCA, Phillips, Telefunken cũng được dân chơi sưu tầm.
Theo những người chơi có kinh nghiệm, loa kèn cổ của JBL và Altec ngày càng có giá trên thị trường do ngày càng có nhiều người chuyển sang chơi loa kèn. Trong khi đó, những chiếc loa nén cổ, kèn cổ đã ngừng sản xuất từ rất lâu. Tuy nhiên, việc chọn mua loa kèn cổ đòi hỏi người mua phải có kinh nghiệm chơi âm thanh và hiểu biết rất sâu về loa kèn. Những cặp loa kèn cổ hay bị hỏng diaphragm, hoặc do thời gian sử dụng quá lâu, từ tính nam châm bị giảm, đặc biệt là nam châm Alnico.
 |
|
Kèn Goto. |
Người Nhật cũng không chịu thua kém người Mỹ trong việc sản xuất loa kèn. Khởi đầu từ việc thích chơi loa kèn và nhập khẩu loa kèn từ Mỹ, người Nhật đã tự tìm cách chế ra loa kèn. Loại loa compression mà dân chơi thế giới đánh giá cao nhất lại chính là loa Goto của Nhật. Một bộ kèn Goto khá đắt tiền, ngang với giá trị của một chiếc ôtô cao cấp đời mới và để mua được Goto cũng không phải dễ. Nhưng bù lại, dàn kèn Goto là một dàn kèn vô địch thiên hạ, ai đã được nghe dù một lần cũng phải mê mẩn bởi độ trung thực và khả năng xử lý chi tiết tuyệt vời của nó. Sánh ngang đẳng cấp với Goto là Onken, cũng của người Nhật, tuy loa nén Onken khá hiếm trên thị trường. Ngoài ra, còn phải kể đến một tên tuổi nữa là TAD (Technical Audio Devices - một chi nhánh của Pionneer). TAD cũng thuộc loại loa nén đẳng cấp, chỉ sau Goto, Onken và có thể sánh ngang những loa nén tốt nhất của JBL, Altec. Ngoài ra, một số hãng khác cũng sản xuất loa nén và kèn, như Fostex chẳng hạn, nhưng không được đánh giá cao lắm.
Nhìn chung, các loại loa nén được sản xuất mới như Goto, Onken, TAD... đã kế thừa thiết kế truyền thống của loa nén đời cũ, đồng thời có thêm nhiều cải tiến để nâng cao chất lượng âm thanh. Các loa nén đời mới có khả năng mang lại công suất lớn hơn, khả năng phối ghép linh hoạt hơn so với loa nén đời cũ.
Ngoài các loại loa nén kèn, một số loại loa có sử dụng kèn nhưng không phải loa nén, chẳng hạn như Avantgarde, BD, Acapella... Các hãng này sử dụng củ loa màng nón có độ nhạy cao và lắp thêm cái kèn bên ngoài. Tuy quảng cáo rầm rộ và cũng được đánh giá khá tốt, nhưng những loại loa này không thể có những đặc tính âm thanh đặc biệt giống như loa nén kèn kể trên.
(Còn tiếp)
Tân Huyền