 |
|
Phết axít trắng lên thử vàng. Ảnh: Thanh Niên. |
Trước hết, từ vàng trắng. Vàng trắng được chế từ vàng 24K pha chung với "hội" (hợp chất để chế vàng gồm đồng thau, bạc, niken - "hội" thường phải nhập ngoại). Vàng trắng thường nằm ở 5 tuổi 2, tương đương 14K theo chuẩn quốc tế. Nhưng thường thì những tay thợ bịp chỉ chế vàng trắng thành trên dưới 4 tuổi (tương đương 10-12K) bằng cách pha nhiều "hội", sau đó mạ platin bên ngoài.
Để chế ra vàng tây 18K, thợ "hạ tuổi vàng" bằng cách pha chung vàng 24K với hợp chất đồng, bạc theo tỷ lệ nhất định. Chuẩn nhất sẽ ra vàng 18K ở độ 7-7,5 tuổi. Thợ bịp thì hạ tuổi xuống thấp hơn (6,5-6,8 tuổi) bằng cách pha thêm nhiều đồng hơn bạc.
Tiệm nào cũng có bộ đồ nấu vàng, gồm ngòi đèn, "mẻ thảo" (mẻ đất nhỏ). Thợ nấu bằng cách dùng ngòi đèn bơm hơi cho ngọn lửa thổi vào hợp chất lẫn vàng nằm trên mẻ thảo. Khi vàng, bạc, đồng trên mẻ này hòa quyện nhau thì đổ hỗn hợp nóng chảy này ra "thảo" (khuôn sắt hoặc gang dẹt, dài). Khi đó vàng sẽ chảy thành sợi dẹt, dài; để nguội thợ sẽ lấy sợi vàng này chế tác (cẩn, dát) tùy theo các món đồ.
Về xác định tuổi vàng, đau nhất và hay bị lừa nhất là những tiệm cầm đồ khi gặp phải khách cầm cố nữ trang chính là những tay thợ bạc có tài nhưng thất đức. Thông thường nhất, mấy tay thợ này chế vàng tây, vàng trắng thành đồ nữ trang như dây chuyền, nhẫn, lắc sau đó ghé vô tiệm. Thường thì thợ bạc đòi cầm đến 80% giá trị món đồ (tính theo giá đồ xịn). Chủ tiệm cầm đồ tham rẻ mà đồng ý là coi như dính chấu. Số đồ này, nếu họ thanh lý lại được cho khách tham mua rẻ từ hàng cầm đồ là may. Nếu không, buộc phải đem ra tiệm vàng nhờ nấu lại để bán theo giá vàng tinh chất. Nhưng vàng này nấu được thành 3-4 tuổi là may cho họ lắm rồi.
Một chiêu nữa cũng phổ biến. Thợ bạc chế hẳn đồ thành vàng 24K rồi đi cầm. Nhưng thực ra, chúng là bạc, bên ngoài được "lắc kê" (phủ một lớp vàng 24K rất dày). Nếu đem mài cũng không thể phát hiện, chỉ mang ra tiệm vàng mới thử được. Chỉ cần dùng ngòi đèn thổi vào một chỗ bất kỳ trên món đồ, bị đun nóng, bạc ở bên trong nhẹ lửa hơn sẽ trào ra.
Tuyệt chiêu thử vàng
Nếu vàng được đúc thành khối, ví dụ như một chiếc nhẫn đặc, không cẩn hột, không rỗng ở bên trong, cách thử chính xác nhất là dùng máy thử. Trong máy này có tia quang phổ để đọc tuổi vàng, tỷ lệ chính xác đến 99% (1% sai số còn lại phụ thuộc vào nhiệt độ ngoài trời khi mang vàng vô thử). Thường thì những tiệm vàng lớn mới trang bị được loại máy này, trên máy cũng gắn luôn cân trọng lượng.
Cách thử thủ công dành cho những tiệm vàng nhỏ. Trước hết, thợ vàng cà đồ trang sức lên đá thử vàng thành một vệt nhỏ, sau đó dùng axít trắng (axit nitric) phết lên vệt vàng bám lại trên đá thử để xem liệu món đồ có phải là vàng thật hay không. Nếu là vàng thật, trên mặt đá sẽ còn nguyên vệt vàng (vì axít nitric không hòa tan được vàng). Nếu không phải là vàng, "vệt vàng" (có thể là đồng, bạc hoặc hợp chất) sẽ biến mất do bị axít hòa tan. Khi thử được là vàng thật, thợ lấy tiếp axít vàng (axít clohidric) phết lên vệt vàng để thử tuổi, vệt vàng sẽ chuyển sang màu xanh lơ. Nếu vàng tuổi thấp (vàng trắng 14K hoặc vàng tây 18K), vệt vàng sẽ chuyển sang màu xanh lơ rất nhanh. Nếu tuổi vàng cao (từ 7,5 tuổi trở lên), vệt vàng sẽ chuyển màu từ từ.
Ước lượng, một lần bị thử bằng cách mài đá như thế, một chiếc nhẫn sẽ mất đi (bị bào mòn) khoảng 0,01 "dem" vàng. Tương đương, một ngày, thợ thử được 1.000 chiếc nhẫn thì trên mặt đá sẽ nằm lại 1 phân vàng. Số vàng này coi như khách hàng bị mất cho tiệm. Chúng sẽ được gom lại để bán "heo vàng". Ngoài ra, cắn vàng cũng có thể biết tuổi. Nếu vàng 18K, cắn thấy cứng vì có pha đồng, cắn thấy xốn răng. Vàng 24K cắn vô thấy mềm hơn. Ném vàng xuống sàn gạch, vàng 24K nghe tiếng nặng, đục, không nghe tiếng "keng" của kim loại pha tạp. Vàng tây ném xuống cũng có tiếng nặng (nhưng vẫn nhẹ hơn vàng ta), kèm theo tiếng "keng" vì có pha đồng. Vàng "đểu", cầm thấy nhẹ tay.
Tiệm vàng Y. ở đường Nhiêu Tâm (quận 5, TP HCM) có lần bị ngay thợ trong nhà gạt. Nói theo dân trong nghề, Y. là "chành" (cơ sở chế tác gia công). Thường ngày, "chành" Y. nhận đủ thứ hàng, từ hàng chợ đến hàng gia công xuất khẩu. Lần đó, bà chủ giao cho tay thợ 10 lượng vàng 24K để hắn chế xuống thành vàng 18K. Tay thợ nhận hàng, làm xong giao vàng, đem thử chỉ được khoảng 6 tuổi. Bà chủ phát hiện, hỏi thì hắn kêu: "Chị giao tôi có thử tuổi đâu, được bao nhiêu nấu bấy nhiêu thôi". Biết tay thợ lừa mình, bà chủ chấp nhận mất gần một lượng vàng rồi tuyên bố cho hắn nghỉ việc. Ngoài ra, để giữ uy tín cho "chành", bả kêu thợ mới nấu lại toàn bộ số vàng trên theo đúng tuổi.
Cùng cảnh ngộ, tiệm vàng H. trên đường Lê Thánh Tôn trước giờ nuôi được tay thợ nức tiếng giỏi nghề, khéo tay. Chủ tớ tin tưởng, vàng giao không hề kiểm tuổi. Thế rồi một hôm, có vị khách quen đem mấy món đồ lại tiệm mắng vốn. Số là khách này đã mua đồ tại tiệm này, giờ kẹt tiền, tiện thể đem bán cho tiệm vàng cạnh nhà. Tiệm vàng nọ chê tuổi kém nên không mua. Khách quay lại tiệm cũ đòi bán và bù tiền. Bởi trên mỗi món đồ đều khắc dấu của tiệm nên ông chủ H. không thể chối cãi. Hỏi ra mới biết tay thợ đã "chơi" mình. Ông đuổi thẳng. Để giữ uy tín, ngoài bù tiền cho vị khách nọ, tiệm H. còn tìm mọi cách liên hệ với các khách hàng đã từng mua những món đồ sản xuất trong lô hàng đó, vào thời điểm đó để đổi lại cho họ đồ tốt.
(Theo Thanh Niên)