Khi nhận giải VinFuture dành cho nhà khoa học từ nước đang phát triển tại lễ vinh danh tối 20/1, GS Salim Abdool Karim (61 tuổi) xúc động: "HIV là thách thức hàng ngày trong cuộc sống của chúng tôi".
Nghiên cứu của GS Salim Abdool Karim (chồng) và vợ là GS Quarraisha Abdool Karim đã tạo ra, dùng để đưa vào bên trong âm đạo, bảo vệ khỏi các lây nhiễm qua đường tình dục. Họ đã chứng minh gel có chứa dược chất Tenefovir có khả năng ngăn ngừa nguy cơ lây nhiễm HIV và nguy cơ mắc bệnh mụn rộp sinh dục ở phụ nữ.
Nghiên cứu của họ đã cung cấp bằng chứng cho thấy Tenofovir có thể phòng ngừa lây nhiễm HIV, qua đó đặt nền móng cho phương pháp điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP).
Bên lề cuộc trò chuyện, vợ chồng GS tiết lộ chuyện trăn trở làm thế nào để bôi gel vào âm đạo. Họ vui mừng chia sẻ chế tạo thiết bị bôi gel mô phỏng chiếc xilanh thông thường. "Đây là bước tiến tuyệt vời, vợ tôi đã mất nhiều thời gian thử nghiệm để tìm ra đâu là thiết bị phù hợp nhất", GS Salim nói.
Ông bà Abdool Karim cũng tạo ra thuốc dạng uống bởi "gel sản xuất tốn tiền, thuốc thì đỡ hơn". Năm 2015, thuốc Danofivor được WHO khuyến khích dùng điều trị HIV. Năm 2017, khoảng 30 quốc gia đưa vào danh mục thuốc và hiện đã tăng lên hơn 80 quốc gia.
UNAIDS và WHO công nhận nghiên cứu là đột phá khoa học quan trọng, có tác động to lớn đến nỗ lực ngăn ngừa đại dịch thế kỷ tại châu Phi và trên toàn thế giới. Không chỉ cứu sống nhiều người, nghiên cứu của họ thậm chí có thể trở thành nền tảng phát triển vaccine.
"Thật tuyệt vời khi bạn đang phải chứng kiến một căn bệnh chắc chắn gây tử vong rồi có thể biến chúng thành thứ có thể kiểm soát được", GS Quarraisha chia sẻ trên trang của Quỹ Bill và Melinda Gates. Ông Salim cũng mong mỏi nhìn thấy điều ấy trong cuộc đời mình. Ông nói tìm ra vaccine, tìm thấy phương pháp chữa trị: "Chúng ta có thể sẽ nhìn thấy sự kết thúc của AIDS".
Vợ chồng Giáo sư Abdool Karim (giữa) giới thiệu mô phỏng dụng cụ thiết bị bôi gel trong buổi giao lưu sau lễ trao giải sáng 21/1 tại Hà Nội. Ảnh: Giang Huy
Từng thất bại nhiều lần
Ở quê hương, GS Salim Abdool Karim được ví như "Anthony Fauci của Nam Phi" và người vợ bằng tuổi, GS Quarraisha Abdool Karim cũng là chuyên gia dịch tễ danh tiếng. Suốt 30 năm, cặp vợ chồng nhà khoa học đi đầu trong cuộc chiến chống lại HIV/AIDS, đồng thời phát triển "công cụ" giúp phụ nữ châu Phi bảo vệ bản thân trước căn bệnh thế kỷ. GS Quarraisha nhận thức rõ việc cần phải đi tiên phong trong những phương pháp mới điều trị và ngăn ngừa HIV. "Nếu chờ đợi các giải pháp từ nơi khác, nó sẽ không đến. Chúng tôi phải đi trước", bà nói.
Quarraisha lớn lên ở Nam Phi. Bà gặp chồng khi cùng theo học tại trường Y Nelson Mandela. Họ phải lòng nhau trong một lần bà đến mượn máy ly tâm ở khoa ông Karim theo học. "Nếu không hẹn hò tôi không cho mượn đâu", ông Salim hóm hỉnh kể. Sau đó, họ chuyển đến New York học cao học. Lấy được bằng thạc sĩ tại ĐH Colombia vào năm 1988, họ kết hôn.
Những năm 1990, căn bệnh thế kỷ tàn phá đất nước. Khi thực hiện điều tra dịch tễ, họ nhanh chóng phát hiện phụ nữ có tỉ lệ mắc cao 4 lần so với nam giới. Đồng thời tỷ lệ nhiễm HIV tăng nhanh ở các bé gái từ 15-19 tuổi, trong khi ở nam giới chỉ bắt đầu tăng ở cuối độ tuổi 20. Hai nhà dịch tễ học tự hỏi "tại sao các cô gái trẻ nhiễm HIV nhiều đến vậy".
"Đó chỉ có thể là những cô gái trẻ đang quan hệ với những người đàn ông ở độ tuổi lớn hơn", GS Quarraisha kể lại. Khi khảo sát trong cộng đồng nhỏ hơn họ xác định được nguyên nhân quan trọng trong con đường lây nhiễm. Bà cho biết các biện pháp phòng tránh như sử dụng bao cao su, phòng tránh thai, giáo dục nâng cao nhận thức, nhưng người phụ nữ đều không tiếp cận được.
Nhận thấy khoảng cách tuổi - giới tính khó để can thiệp, năm 1994 bà bắt đầu cố gắng tìm cách giúp phụ nữ tự bảo vệ mình khỏi HIV mà không cần sự phụ thuộc vào nam giới.
Vợ chồng nhà khoa học Nam Phi, GS Salim Abdool Karim và bà Quarraisha Abdool Karim. Ảnh:Gatesnotes.
Năm 2001, vợ chồng GS Salim tập hợp nhóm các nhà nghiên cứu cùng chí hướng thành lập Trung tâm Nghiên cứu AIDS tại Nam Phi (CAPRISA), nơi ông đảm nhiệm vai trò giám đốc trung tâm còn bà là giám đốc khoa học.
Ông kể, năm 2004, khi điều trị cho bệnh nhân HIV/lao phổi họ phát hiện một loại thuốc an toàn, Tenofovir. GS Quarraisha nảy ra ý tưởng về một loại gel chống HIV để phụ nữ có thể sử dụng. Ông Salim lập tức bay đến thị trấn nhỏ Foster tìm doanh nghiệp về công nghệ sinh học để trao đổi tìm nguồn Tenofovir. Ban đầu, ông bị từ chối. Ông bảo chỉ cần 25 kg Tenofovir, nếu không bán phải đi mua và nghiền tay rất mất thời gian. Ông nói về ý tưởng làm gel chứa hợp chất, loại thuốc mang tác động lớn cho bệnh nhân. Cuối cùng dự án được hợp tác, doanh nghiệp đồng ý cung cấp dược chất.
"Nhưng chúng tôi từng thất bại nhiều lần. Đến năm 2010 mới tạo ra sản phẩm hoàn thiện - loại gel giúp phòng chống HIV chủ động", bà Quarraisha Abdool Karim chia sẻ về hành trình tìm ra loại thuốc cứu sống hàng triệu người, tại buổi giao lưu cùng chủ nhân giải thưởng VinFuture sáng 21/1.
Khi được hỏi về giải thưởng 500.000 USD, ông chia sẻ vui: "Tiền sẽ được chuyển vào tài khoản chung của hai vợ chồng". Ông cũng bày tỏ, giải thưởng VinFuture là tia sáng, hy vọng cho các nhà khoa học đang miệt mài trong phòng nghiên cứu vì cộng đồng và tạo ra sự khác biệt.
Như Quỳnh