Quá khứ đẫm máu của 'bố già mafia cuối cùng'

Matteo Messina Denaro, trùm mafia từng gieo rắc kinh hoàng khắp Italy thập niên 1980 và 1990, chết trong bệnh viện tại miền trung Italy ở tuổi 61 vì ung thư ruột kết vào ngày 25/9.

Tính từ thời điểm bị bắt vào tháng 1, "bố già cuối cùng" của mafia Italy, biệt danh mà truyền thông đặt cho Denaro, mới thụ án tù gần 8 tháng trong 20 bản án chung thân, liên quan hàng loạt tội ác đẫm máu mà ông trực tiếp gây ra hoặc chỉ đạo thực hiện trong nhiều thập kỷ.

Matteo Messina Denaro sinh vào ngày 26/4/1962, tại thị trấn Castelvetrano, gần thành phố Trapani ở phía tây đảo Sicily trên Địa Trung Hải, miền nam Italy. Bố ông là Francesco Messina Denaro, chỉ huy tầm trung của băng mafia địa phương.

Matteo Messina Denaro nối gót bố mình vào thế giới ngầm, sử dụng súng từ năm 14-15 tuổi và có thể đã bắt đầu giết người từ năm 18 tuổi.

Băng Castelvetrano vào thập niên 1970-1980 là đồng minh với nhà Corleonesi ở thành phố Palermo, một trong những gia đình quyền lực và hiếu chiến nhất trong "Cosa Nostra", cách gọi toàn bộ giới mafia trên đảo Sicily. Băng Corleonesi thời điểm đó được lãnh đạo bởi Salvatore Riina, có biệt danh "Dã thú" vì sẵn sàng giết đối thủ để leo đến đỉnh cao quyền lực và trở thành "trùm của mọi ông trùm".

Nhờ mối liên hệ giữa băng Corleonesi và băng Castelvetrano, Denaro được Riina thu nạp làm đàn em thân tín. Ông tham gia nhiều phi vụ thanh toán băng đảng đối thủ, từng khoe rằng số người mình đã giết "có thể lấp đầy cả nghĩa trang".

Cảnh sát cáo buộc ông từng ám sát ông trùm băng nhóm đối thủ là Vincenzo Milazzo và bạn gái đang mang thai của Milazzo. Thi thể hai nạn nhân được phát hiện chôn giấu ở ngoại ô thành phố Palermo.

Tòa án cáo buộc Denaro tham gia lập kế hoạch sát hại hai công tố viên chống mafia nổi tiếng của nước này là Giovanni Falcone và Paolo Borsellino vào năm 1992. Hai vụ án làm rúng động cả nước, dẫn đến Đạo luật Chống Mafia của Italy cùng lệnh bắt Salvatore Riina và tay trùm sau đó là Leoluca Bagarella.

Giới chức Italy còn cáo buộc Denaro tổ chức bắt cóc Giuseppe Di Matteo, 12 tuổi, vào năm 1993 để ngăn bố cậu bé cung cấp bằng chứng vạch tội các băng nhóm mafia trước tòa án cấp quốc gia. Giuseppe Di Matteo bị giam trong hai năm, cuối cùng bị các thành viên mafia thủ tiêu bịt đầu mối rồi phi tang thi thể bằng axit.

Tòa án cũng quy trách nhiệm cho Denaro trong các hàng loạt vụ đánh bom trả đũa chính phủ năm 1993 tại ba thành phố Rome, Florence và Milan khiến 10 người chết và 93 người bị thương.

Từ sau loạt vụ đánh bom khủng bố, Denaro bắt đầu lẩn trốn và hầu như không không bao giờ lộ mặt ở nơi công cộng. Tuy nhiên, những cuộc điều tra chống mafia vào đầu thập niên 2000 phát hiện ông về dưới trướng tay trùm Bernardo Provenzano, người kế thừa quyền lực trong gia đình Corleonesi và lãnh đạo toàn bộ Cosa Nostra.

Denaro trong cuối thập niên 1990 và đầu 2000 đã thống nhất phần lớn băng mafia quanh thành phố Trapiani, kết nối với những tổ chức tội phạm ma túy ở Colombia và rửa tiền bằng cách đầu tư vào điện gió. Đế chế kinh doanh phạm pháp của Denaro thu lợi nhuận chủ yếu từ tổ chức đánh bạc và buôn lậu ma túy.

Khi tay trùm Provenzano bị bắt vào năm 2006 sau 43 năm lẩn trốn, Denaro được giới tội phạm ở Sicily xem là người thừa kế hiển nhiên cho vị trí "trùm của mọi ông trùm".

Denaro trong thập niên 2010 đã chỉ đạo các thân tín tận dụng mạng xã hội để xây dựng hình ảnh mafia là tổ chức lấy của người giàu chia cho người nghèo, bảo vệ dân đen trước bất công. Đó thật ra là một phần chiến thuật đảm bảo vỏ bọc hoạt động cho mạng lưới tội phạm và giảm rủi ro ông trùm bị người dân tố giác hành tung.

Francesco Garofalo, thành viên nhóm vận động chống mafia, cho biết từng có thời điểm các nhóm tội phạm tuyên truyền hiệu quả đến mức "có những người còn muốn Messina Denaro được bầu làm thị trưởng".

Denaro gần như không lộ mặt hoặc xuất hiện trong bất kỳ hình ảnh nào trong gần hai thập kỷ trước khi bị bắt vào tháng 1. Cảnh sát Italy vào năm 2009 chỉ thu được một video kéo dài chưa đến hai giây, từ một camera giao thông ở Agrigento thuộc Sicily, ghi lại chiếc ôtô được cho là chở Denaro.

Cơ quan điều tra phải sử dụng những hình ảnh của ông trùm vào thập niên 1980 và đầu 1990, đối chiếu lời khai một số nhân chứng và dùng công nghệ điều chỉnh gương mặt theo tuổi tác để mô phỏng chân dung Denaro.

Một số nguồn tin cho biết ông trùm từng phẫu thuật thẩm mỹ và hủy hết vân tay. Một số thành viên mafia bị bắt trong những năm qua còn khai rằng ông trùm từng trốn sang Tây Ban Nha, Anh, Đức và Nam Mỹ, trong khi những nguồn tin khác lại khẳng định Denaro chưa bao giờ rời khỏi quê nhà Castelvetrano.

Hàng loạt thông tin mâu thuẫn về hành tung của Denaro khiến cảnh sát Italy không ít lần phát lệnh bắt nhầm người. Điển hình là vụ cảnh sát vũ trang Italy đột kích một bệnh viện ở Sicily năm 2019 để bắt một người đàn ông gốc Castelvetrano, rồi nhận ra ông là bệnh nhân khoa thần kinh.

Tháng 9/2021, một người đàn ông Anh 54 tuổi bị cảnh sát vũ trang Hà Lan bắt tại nhà hàng ở thành phố The Hague. Người này bị còng tay, trùm bao đen kín đầu và kéo đi trước sự hoảng loạn của hàng chục thực khách. Lệnh bắt được thực hiện theo đề nghị truy nã và dẫn độ quốc tế từ cảnh sát Italy, với nghi vấn đây là Denaro. Sau vài ngày cơ quan điều tra thẩm định lại thông tin và nhận ra sai lầm, công dân Anh mới được trả tự do.

Ông trùm lẩn trốn suốt 30 năm nhờ quy tắc không sử dụng thiết bị liên lạc điện tử, chỉ truyền tin bằng giấy thông qua nhiều thân tín. Bên cạnh đó, Denaro nắm trong tay mạng lưới thuộc hạ vừa trung thành vừa khiếp sợ ông, khi họ biết rõ ông ta luôn sẵn sàng ra lệnh thủ tiêu bịt đầu mối như những gì từng làm nhiều thập kỷ trước.

Sau hơn 30 năm truy nã, cơ quan công tố Italy đã phát lệnh bắt hơn 100 thuộc hạ, đồng phạm và người thân của Denaro. Đến năm 2022, cảnh sát nắm được thông tin ông trùm bệnh nặng và thường xuyên lui đến phòng khám tư ở Palermo.

Khi bị bắt vào ngày 16/1, ông trùm không chống cự và cảnh sát cũng không cần dùng đến vũ khí để trấn áp. Những lời đầu tiên mà bố già mafia khét tiếng nói với cảnh sát là tự xác nhận: "Tôi chính là Matteo Messina Denaro".

Felia Allum, giáo sư về tội phạm có tổ chức tại Đại học Bath của Anh, mô tả Denaro là ông trùm cuối cùng của thế hệ mafia cũ. "Ông ta đại diện cho mối liên kết cuối cùng giữa Cosa Nostra hiếu chiến và công khai vào đầu những năm 1990 với giới mafia kín tiếng, hoạt động như doanh nghiệp của thế kỷ 21".

Thanh Danh (Theo Reuters, AFP, Daily Mail, Guardian)