Biến hình của IS khi bị dồn ép

Gần ba năm kể từ khi thủ lĩnh tối cao nhóm Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) Abu Bakr al-Baghdadi tuyên bố thành lập một "quốc gia Hồi giáo" ở Iraq và Syria, IS đang chịu đựng nhiều tổn thất nặng nề.

Nhóm đang dần mất đi thế kìm kẹp ở Mosul và Raqqa - thành trì tại Iraq và Syria. Không chỉ mất lãnh thổ, trong 6 tháng vừa qua, nguồn tài chính của IS còn giảm sút, các hoạt động truyền thông bị tê liệt và một số lãnh đạo cấp cao bị giết hoặc bị bắt.

Bộ trưởng Quốc phòng Pháp hôm 24/3 cho biết lực lượng Dân chủ Syria - liên minh người Kurd và các bộ lạc Arab - đang tiến gần vùng ngoại ô Raqqa và cuộc chiến sẽ bắt đầu trong vòng vài ngày tới.

Tuy cuộc chiến chống IS vẫn còn gian nan, việc IS đang bị đánh đuổi ra khỏi các thành phố và làng mạc trọng yếu khiến giới chuyên gia nhận định IS đang tiến hóa từ mối đe dọa lãnh thổ sang mối đe dọa về ý thức hệ.

Vậy thì IS phiên bản 2.0 sẽ như thế nào?

Trước khi bị tiêu diệt năm ngoái, phát ngôn viên của IS Abu Mohammed al-Adnani nói rằng nếu nhóm thất bại ở Mosul và Raqqa thì việc đó cũng sẽ không đánh dấu sự kết thúc của nhóm: "Đánh mất ý chí và mong muốn chiến đấu mới là thất bại", tên này nói.

Một số chiến binh IS không thể và không muốn trốn chạy trận chiến ở Mosul và Raqqa. Được thúc đẩy bởi các thông điệp của al-Adnani và al-Baghdadi, họ chấp nhận "tử vì đạo", trong đó có nhiều chiến binh nước ngoài như người Morocco, Tunisia và Chechnya.

Khẩu hiện của nhóm từ lâu đã là "giữ vững và mở rộng". Kể cả khi bị đánh đuổi mạnh mẽ, các chỉ huy cầm đầu và chiến binh trung thành chắc chắn sẽ ở lại Iraq và Syria, tạo thành những lực lượng chiến đấu ngầm.

IS đã trồng rễ sâu trong khu vực người Sunni của Iraq. Trong thập kỷ qua, nhóm đã phát triển mạng lưới tay sai có tay nghề cao trong việc kiếm tiền, mua vũ khí và hoạt động ngầm trên khắp Iraq - từ Diyala ở phía đông đến Rutbah, gần biên giới Jordan.

Ngay cả khi chịu áp lực tại Mosul, IS vẫn hoạt động quyết liệt ở nhiều nơi khác, thực hiện các vụ đánh bom tự sát ở Baghdad, Tikrit. Nhóm cũng cho thấy khả năng phản kháng ở Syria, giành được những vùng đất ở xa thành trì Raqqa. 

Khi sức mạnh của IS suy giảm, một số chiến binh có thể cố gắng chuyển sang thề trung thành với các nhóm khác, chẳng hạn như cựu chi nhánh al Qaeda Jabhat Fateh al Sham - nhóm có thù địch với IS.

Tại Iraq, có ít sự thay thế cho các chiến binh IS vì nhóm này đã tấn công một cách có hệ thống các đối thủ trong khu vực.

Dù vậy, sự suy giảm của IS là cơ hội cho al-Qaeda ở Iraq, Syria và các nơi khác. Chuyên gia về khủng bố Bruce Hoffman cho rằng một số chiến binh sẽ thấy al-Qaeda là lựa chọn duy nhất để tiếp tục cuộc chiến của họ. Bản thân IS cũng xuất phát từ nhánh al Qaeda tại Iraq (AQI).

Theo các quan chức Mỹ, ít nhất 75% chiến binh IS đã thiệt mạng kể từ khi liên minh do Mỹ dẫn đầu không kích ở Iraq và Syria. Tháng 12 năm ngoái, họ ước tính hàng ngũ IS giờ chỉ còn 12.000 - 15.000 người. Khó ước tính có bao nhiêu chiến binh nước ngoài vẫn còn trong khu vực. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, đã có ít chiến binh nước ngoài đến được "vùng đất hứa" hơn.

Khả năng đáng lo ngại nhất của phương Tây là các chiến binh nước ngoài cảm thấy khó sống sót ở Iraq và Syria nên trở về nhà để thực hiện các cuộc tấn công theo phong cách sói đơn độc, đồng thời chiêu mộ thành viên mới để khôi phục các mạng lưới ngầm.

Những kẻ này cố gắng sử dụng các tuyến đường di dân và thường đi một mình. Mặc dù chiến binh nước ngoài giờ khó di chuyển qua Thổ Nhĩ Kỳ hơn và luồng di dân đã chậm lại, vẫn có một số "con sói" vượt qua kẽ hở.

Chỉ cần một số ít cá nhân vượt qua Địa Trung Hải hoặc đi qua vùng Balkan trót lọt là có thể khiến một thành phố châu Âu chấn động vì các cuộc tấn công.

Nếu Raqqa sụp đổ, IS sẽ gặp khó khăn trong việc hỗ trợ hậu cần và trợ giúp tài chính cho những vụ tấn công ở phương Tây. (Các cuộc tấn công ở Brussels và Istanbul có dấu hiệu được phối hợp thực hiện từ Raqqa).

Dù vậy, trong thời đại mã hóa, những kẻ ủng hộ IS có thể tìm cách để giao tiếp bí mật với các thành phần cầm đầu nhóm. Người Uzbekistan tấn công vào một hộp đêm tại Istanbul vào đêm giao thừa chưa bao giờ đến Syria, nhưng đã liên lạc với các chỉ huy thông qua ứng dụng gửi tin nhắn mã hóa.

Thổ Nhĩ Kỳ là nước dễ trở thành mục tiêu cho IS. Ahmet Yayla, cựu lãnh đạo chống khủng bố ở Thổ Nhĩ Kỳ cho rằng: "Sự tự mãn của chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ đã dung túng cho mối đe dọa này phát triển, cũng như các cuộc thanh trừng chuyên gia chống khủng bố giàu kinh nghiệm sau cuộc đảo chính thất bại năm ngoái".

Thay vì mạo hiểm về nhà, một số thành viên IS có thể cố gắng tiếp cận các vùng đất mới. Có bằng chứng cho thấy rằng hàng trăm chiến binh đã đến các tỉnh do IS kiểm soát ở ngoài Syria và Iraq, đặc biệt là ở Libya.

Tại nhiều nơi trên thế giới, từ vùng Bắc Caucasus của Nga đến Nigeria, nhiều nhóm chiến binh đã thề trung thành với IS trong ba năm qua. Một số nhóm chỉ gồm vài chục người đàn ông trốn trong rừng nhưng cũng có nhóm hoạt động tinh vi, tài chính tốt và có liên kết chặt chẽ với đầu não IS.

Một trong những nhóm khét tiếng là IS ở Bắc Sinai (ISNS). Nhóm này đã yêu cầu các tín đồ Thiên Chúa giáo rời khỏi Sinai và tự lập các trạm kiểm soát ở thị trấn ven biển al-Arish. Nhóm cũng nhận trách nhiệm đánh bom máy bay chở khách Nga, rơi ở bán đảo Sinai tháng 11/2015. ISNS khó có thể chiếm đóng được đất ở Sinai nhưng chúng cũng khó bị đánh bại, mặc dù bị quân đội Ai Cập tấn công mạnh mẽ.

Một số chiến binh IS tại Syria và Iraq có thể tham gia vào ISNS và các chi nhánh khác, giống như các chiến binh al-Qaeda đến Iraq và Yemen sau vụ khủng bố 11/9. Những tên này sử dụng các tuyến đường di dân và thường đi một mình, mang theo kỹ năng đã học được trong những năm chiến đấu.

IS 2.0 còn có lực lượng lớn người ủng hộ ảo - những người bị cực đoan hóa trên mạng, tích tụ những nỗi hận thù và có hành vi bạo lực bột phát.

Hai vụ tấn công chết người ở Mỹ - trong câu lạc bộ đêm Orlando và ở San Bernardino và vụ tấn công xe tải ở Nice vào năm ngoái là những vụ tấn công theo kiểu này. Chúng được thực hiện bởi các cá nhân có ít hiểu biết về hệ tư tưởng IS, có mối hận thù cá nhân sâu sắc và không có liên hệ trực tiếp với tổ chức. Tuy nhiên, điều đó không ngăn IS nhận những kẻ tấn công là chiến binh của chúng.

Những cá nhân này bị cực đoan hóa bởi những gì họ đọc và nghe được. Họ đặt ra mối nguy hiểm, đặc biệt là trong xã hội mà người dân có thể dễ dàng tiếp cận vũ khí.

Những con sói đơn độc này tạo ra một thách thức không thường xuyên nhưng nghiêm trọng đối với Mỹ và châu Âu. Chúng được truyền cảm hứng từ các bài thuyết giảng và lời xúi giục trên mạng xã hội.

Tổng thống Mỹ Donald Trump đã hứa hẹn sẽ "đánh bom triệt tiêu IS". Điều này có thể thực hiện được trong bối cảnh nhóm này ngày càng suy giảm sức mạnh, nhưng khi tàn dư của IS vẫn hoạt động ngầm hay trốn chạy, thì hệ tư tưởng của nhóm sẽ vẫn còn.

"Về mặt quân sự, IS đang yếu thế, nhóm đang mất dần đất", Charlie Winter, chuyên gia tại Trung tâm Quốc tế Nghiên cứu Cực đoan hóa và Bạo lực Chính trị tại King's College London, nói. "Nhưng ngay cả khi IS mất Mosul và Raqqa, ý thức hệ của chúng sẽ tiếp tục tồn tại".

Phương Vũ