Trung tâm bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội đang mở cửa để du khách tham quan Hầm chỉ huy tác chiến T1 nhân 45 năm sự kiện "Điện Biên Phủ trên không" ở Hà Nội (18-29/12/1972).
Nhận lệnh trực tiếp từ Sở chỉ huy của Quân ủy Trung ương, những cán bộ trong hầm T1 xử lý thông tin, giúp Bộ Tổng tham mưu và Quân ủy tiếp nhận báo cáo, chỉ đạo tác chiến trên mọi chiến trường. Năm 1972, hầm T1 cùng lúc làm ba nhiệm vụ là chỉ huy bắn rơi máy bay Mỹ, đảm bảo giao thông chi viện cho miền Nam và tổ chức thế trận phòng không nhân dân. Trong 12 ngày đêm cuối năm 1972, những hồi còi đầu tiên báo động máy bay Mỹ tấn công Hà Nội đã được phát đi từ đây. Toàn thể nhân dân được thông báo vào hầm trú ẩn trước 35 phút. Các đơn vị vũ trang sẵn sàng chiến đấu.
Từ lối xuống phía đông, bước qua cửa thoát hơi là vào hầm. Căn hầm rộng 64 m2, được chia làm ba phòng: phòng giao ban tác chiến, phòng trực ban tác chiến và phòng đặt trang thiết bị, động cơ.
Cửa hầm bằng thép tấm, hai lớp, chống được sức ép nguyên tử, tia phóng xạ, hơi độc. Trong tầm có hệ thống điều hòa nhiệt độ bằng hơi nước và thông hơi, lọc độc, chống nhiễu từ.
Phòng giao ban tác chiến rộng 20m2, gần nhất với cửa hầm phía đông là nơi làm việc của trực ban trưởng - người có nhiệm vụ tổng hợp tình hình mới nhất của các Bộ, nhận mệnh lệnh và báo cáo cấp trên.
Căn hầm được xây dựng cuối năm 1964, từ những ngày đầu Mỹ leo thang đánh phá miền Bắc lần thứ nhất. Hầm đúc bằng bê tông cốt thép nguyên khối, nóc nhô lên khỏi mặt đất dày 1,5 m và chia làm ba lớp, lớp giữa đổ cát dày nửa mét chống được sức công phá của bom tấn, tên lửa không đối đất, bom nguyên tử, vũ khí hóa học và vi trùng.
Phòng trực ban tác chiến rộng 34 m2, là nơi làm việc 24/24h của kíp trực ban tác chiến do Cục tác chiến, Bộ Tổng tham mưu đảm nhiệm. Bộ phận này có các nhiệm vụ theo dõi tình hình bảo vệ miền Bắc trên bộ, trên biển, trên không và chiến sự trên các chiến trường Đông Dương (B – miền Nam, C – Lào và K – Campuchia); đề xuất với Bộ Tổng tham mưu các phương án tác chiến; tổng hợp tình hình mỗi ngày, mỗi tuần để báo cáo Bộ trưởng Quốc phòng và Tổng tham mưu trưởng trong cuộc họp giao ban mỗi sáng. Đồng thời, bí mật truyền mệnh lệnh của Bộ đến các cơ quan, đơn vị liên quan.
Đây cũng là nơi phát ra báo động phòng không cho Hà Nội, để người dân kịp xuống hầm trú ẩn; báo diễn biến chiến sự cho lãnh đạo Đảng, Nhà nước; kết quả chiến đấu của quân dân; thiệt hại phía địch gây ra ở miền Bắc.
Phòng trực ban tác chiến có hơn 20 chiếc điện thoại đặt trong bốn buồng nhỏ. Buồng số 1 nối với Quân chủng Phòng không Không quân. Buồng số 2 liên lạc với Bộ Chính trị, Bộ Giao thông Vận tải. Buồng số 3 nối trực tuyến với Bộ Quốc phòng, Bộ Tổng tham mưu, tổng cục, quân khu, quân binh chủng. Buồng số 4 liên lạc với Tổng đài Bưu điện A9, đặt ở đường Hùng Vương.
Trên tường bên phải phòng trực ban tác chiến treo các loại bản đồ vẽ tay kích cỡ khác nhau: bản đồ căn cứ không quân, hải quân và binh lực chủ yếu của Mỹ, đồng minh Mỹ ở châu Á - Thái Bình Dương tính đến tháng 12/1972; bản đồ Bố trí lực lượng bắn máy bay của dân quân tự vệ; bản đồ Lực lượng phòng không bảo vệ miền Bắc.
Cạnh các bản đồ là tấm bảng ghi lịch trực ban ngày 18/12/1972 - ngày mở màn chiến dịch Linebacker 2 của Mỹ. Chiến dịch kéo dài 12 ngày đêm với mục tiêu dùng máy bay chiến lược B52 ném bom hủy diệt Hà Nội, Hải Phòng và các tỉnh miền Bắc. Tổng thống Mỹ Nixon khi ấy đã quyết định đặt con át chủ bài B52 lên bàn đàm phán, nhằm chiếm thế mạnh, buộc phía Việt Nam Dân chủ Cộng hòa phải chấp nhận các điều kiện của Mỹ tại Hội nghị Paris.
Thiếu tướng Nguyễn Văn Ninh, nguyên Trợ lý tên lửa Cục tác chiến, Bộ Tổng tham mưu nhắc lại những giây phút căng thẳng dưới hầm T1 trong 12 ngày đêm cho các vị khách tham quan.
Tướng Ninh kể, chiều 18/12/1972, Phó tổng tham mưu trưởng Phùng Thế Tài nói với ông "phải ở lì đây mà trực. Ông Lê Đức Thọ từ Paris về. Đàm phán đã bị cắt, có khả năng Mỹ sẽ mang B52 ra đánh Hà Nội". Tổng cục 2 (Tổng cục tình báo) khi ấy đã khẳng định B52 sẽ đánh vào buổi tối.
Ông Tài chỉ cho ông Ninh một số việc phải làm. Trước khi B52 mang bom tới đánh Hà Nội khoảng 40 phút, ông Ninh trực tiếp báo cáo tình hình với Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Đại tướng lệnh cho ông báo ngay cho Quân chủng Phòng không Không quân, các quân khu và báo động phòng không trên toàn thành phố.
Chiếc còi báo động phòng không ở góc phòng trực ban tác chiến. Khi ấn nút màu đỏ, lập tức còi được kết nối với còi báo động trên nóc Hội trường Ba Đình (Tòa nhà Quốc hội ngày nay). Đồng loạt sau đó, 15 còi báo động phòng không trên toàn thành phố Hà Nội đặt ở Nhà hát lớn, bưu điện... sẽ cùng rú vang, thúc giục người dân xuống hầm trú ẩn.
Tối 18/12/1972, tại hầm T1 đã phát đi những hồi còi đầu tiên, báo động phòng không cho toàn thành phố trước khi máy bay B52 đến ném bom.
Ở góc phòng trực ban tác chiến có ba chiếc điện thoại. Điện thoại số 1 dùng để nghe, trả lời khi Chủ tịch Hồ Chí Minh gọi xuống vào khoảng thời gian 1967-1969, kíp trực ở hầm T1 không được quay số gọi đi. Điện thoại số 2, số 3 được nối trực tuyến với lãnh đạo Bộ Quốc phòng, Tổng tham mưu trưởng, Tổng tham mưu phó phụ trách tác chiến.
Bảng tiêu đồ - nơi làm việc của tổ tiêu đồ. Khi có thông tin mật báo về, tiêu đồ viên sẽ đánh dấu mục tiêu, đường bay của máy bay địch để kíp trực nắm tình hình và báo cáo lên cấp trên.
Cuối cùng là phòng đặt trang thiết bị, động cơ rộng 10m2, gần cửa hầm ở hướng Nam. Đây là nơi vận hành các hệ thống thông hơi, lọc độc, làm mát, điện đàm… đảm bảo kỹ thuật cho 28 máy điện thoại trong hầm liên lạc thông suốt và kíp trực ban khoảng 10 người sinh hoạt suốt ngày đêm.
Giang Huy - Hoàng Phương