Tại cuộc họp về kế hoạch hành động quốc gia khắc phục ô nhiễm môi trường không khí, lưu vực sông ngày 11/9, Phó thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh ô nhiễm môi trường, đặc biệt là không khí tại các đô thị lớn đã kéo dài nhiều năm, đòi hỏi giải pháp căn cơ, đồng bộ.
Theo Phó thủ tướng, người dân chia sẻ bức xúc về tình trạng ô nhiễm ngày càng trầm trọng, nhưng họ cũng đặt câu hỏi về tính hiệu quả khi nhiều biện pháp mới dừng trên giấy.
Do đó, lãnh đạo Chính phủ nói cần có lộ trình từng bước phù hợp, đảm bảo hiệu quả xử lý ô nhiễm, và không gây tác động tiêu cực đến phát triển kinh tế, lợi ích chính đáng của người dân.
Liên quan đến giao thông đô thị, Phó thủ tướng yêu cầu nghiên cứu áp dụng công cụ kinh tế thay vì hành chính trong quản lý hoạt động các phương tiện không đáp ứng quy chuẩn môi trường. Tức là, nhà chức trách có thể quản lý bằng đòn bẩy lợi ích kinh tế, thay vì quy định bắt buộc và chế tài xử phạt.
Bên cạnh đó, ông cũng yêu cầu cơ quan chức năng hỗ trợ tài chính cho người dân và doanh nghiệp chuyển đổi phương tiện.
Phó thủ tướng Trần Hồng Hà chủ trì cuộc họp. Ảnh: VGP
Nói với VnExpress, TS Lê Duy Bình, Giám đốc Economica Việt Nam, cho biết trong quản lý Nhà nước, công cụ hành chính là các quyết định buộc người dân, doanh nghiệp tuân thủ, như cấm lái xe ô nhiễm vào khu trung tâm, vùng lõi đô thị.
Còn công cụ kinh tế là biện pháp thay đổi tính kinh tế của giải pháp, sản phẩm (đắt hoặc rẻ hơn) để người dân, doanh nghiệp chủ động lựa chọn. Nhiều thành phố trên thế giới sử dụng biện pháp kinh tế, gồm các giải pháp khiến việc tham gia giao thông của xe gây ô nhiễm đắt đỏ hơn, như thu phí với xe không đạt chuẩn môi trường. Các biện pháp kinh tế khác gồm hỗ trợ đổi phương tiện chạy xăng, dầu lấy xe điện, nhiên liệu sạch, phát triển hạ tầng công cộng thuận tiện, hoặc áp trần khí thải với nhà sản xuất, thị trường tín chỉ carbon xe điện.
TS Bình cho rằng công cụ hành chính khó nhận được sự ủng hộ của người dân khi không có giải pháp thay thế phù hợp. Trong khi đó, biện pháp kinh tế giúp người dùng, doanh nghiệp lựa chọn tự nguyện và bền vững hơn, tác động lâu dài. Tuy nhiên, ông lưu ý biện pháp này cần nhiều thời gian để người dùng điều chỉnh hành vi. Thêm vào đó, chính sách can thiệp cũng sẽ phức tạp hơn, đòi hỏi các biện pháp gần với cơ chế thị trường, hành vi người dùng, và có thể đòi hỏi mức ngân sách cao hơn.
"Giải pháp khắc phục ô nhiễm môi trường là tốt cho người dân và thế hệ sau, nhưng cần tính tới lợi ích kinh tế, sinh kế của họ, đặc biệt là người nghèo, bởi đi lại và mưu sinh là nhu cầu cơ bản", ông nói.
Việc dùng công cụ kinh tế thay vì hành chính cũng là góp ý của nhiều chuyên gia khi chuyển đổi từ xe xăng sang điện. Hai tháng trước, PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, Phó viện trưởng Viện Chiến lược, chính sách Nông nghiệp và Môi trường, nhắc đến các công cụ kinh tế như tín chỉ carbon áp dụng lên các hãng xe, thay vì người dân. Việc áp quy định cấm hoàn toàn sẽ gây áp lực lớn lên sinh kế người dân, đặc biệt với người nghèo, khi xe là tài sản lớn.
Liên quan đến kế hoạch hành động quốc gia khắc phục ô nhiễm không khí giai đoạn 2026-2030, Phó thủ tướng Trần Hồng Hà nói đây là bước chuyển quan trọng để khắc phục hậu quả môi trường trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Sau năm 2030, lĩnh vực môi trường phải được tính ngay trong bài toán phát triển kinh tế - xã hội, hướng tới mô hình kinh tế xanh, tuần hoàn.
Trong đó, Hà Nội và TPHCM, hai đô thị chịu áp lực ô nhiễm lớn nhất, cần được chọn làm điểm để xây dựng kế hoạch xử lý ô nhiễm không khí và nước. "Chúng ta phải vận động được sự tham gia của nhân dân, để người dân ủng hộ các chính sách, đồng thời tránh những xung đột và nhận thức chưa đầy đủ", ông nói.
Bảo Bảo