Lịch sử 87 năm của giải Oscar có không ít trường hợp phim giành giải sau đó bị chứng minh không phải tác phẩm hay nhất. Ngược lại, nhiều phim trượt Oscar rồi thành kinh điển của màn bạc.
Năm 1941, Citizen Kane trượt giải Oscar về tay How Green was My Valley. Hơn 70 năm sau, Citizen Kane được dạy trong các sách giáo khoa về điện ảnh như phim có cấu trúc kể chuyện mẫu mực, trong khi câu chuyện chiến tranh How Green was My Valley bị nhìn nhận chỉ có giá trị trong giai đoạn lịch sử sau Thế chiến I. Hai tác phẩm kinh điển của Charlie Chaplin là City Lights và Modern Times thậm chí trượt từ vòng đề cử. Các phim gây tiếc nuối hàng đầu lịch sử Oscar này giờ vẫn được khán giả tìm xem.
Oscar đôi khi bỏ qua phim kinh điển bởi bản thân giải thưởng bị ảnh hưởng từ các yếu tố nhất định. Điều này khiến giải thưởng năm nay dễ trao danh hiệu quan trọng nhất cho phim an toàn nhất.
Những yếu tố ảnh hưởng tới giải Oscar "Phim hay nhất"
Danh sách gần 87 phim từng thắng Oscar cho thấy truyền thống của Viện Hàn Lâm Mỹ là chú trọng đến tính toàn diện của một tác phẩm điện ảnh. Mỗi cái tên được đồng thuận trao "Phim hay nhất" thường là một tác phẩm về cơ bản có lối kể chuyện bài bản cùng kỹ thuật làm phim ổn định ở mọi khâu. Do đó, những phim độc đáo về phong cách nhưng khiêm tốn ở một mảng nào đó dễ bị lu mờ trước một phim an toàn nhưng xử lý tốt mọi phần quay phim, phục trang, cắt dựng, âm nhạc...
The King's Speech và Birdman chiến thắng năm 2010 và 2015 nhờ an toàn ở mọi khâu. Trong khi hai đối thủ tương ứng của họ là The Social Network và Boyhood được cho là tinh tế và mới mẻ hơn nhưng không giành giải.
Là giải thưởng của riêng ngành công nghiệp điện ảnh Bắc Mỹ, Oscar vinh danh các tác phẩm sản xuất ở Hollywood và các nước nói tiếng Anh. Sự hạn chế này khiến các phim tranh giải của Viện Hàn Lâm Mỹ không đa dạng như phim được lựa chọn vào các Liên hoan phim thế giới như Cannes, Venice hay Berlin. Đầu vào hạn hẹp nên Oscar bị nhìn nhận ít phát hiện được tác phẩm thực sự gai góc để vinh danh.
Năm 2011, phim The Artist đoạt giải cao nhất. Tuy nhiên, tác phẩm của đạo diễn Michel Hazanavicius bị cho là phiên bản mới của Singing in the Rain (1952). Cả hai phim đều kể về số phận của người nghệ sĩ khi thời cuộc thay đổi ở Hollywood.
Cảnh trong phim "Singing in the Rain".
Tính dân chủ trong quá trình bầu chọn Oscar cũng làm những phim có giá trị độc đáo dễ trượt Oscar. Giải thưởng này được bầu chọn bởi hơn 6.000 thành viên Viện Hàn Lâm Mỹ. Mọi thành viên - gồm cả nhóm người am hiểu chuyên môn và đại chúng - đều góp phiếu bầu cho phim hay nhất. Ngược lại, các Liên hoan phim như Cannes, Venice hay Berlin chỉ có một hội đồng ban giám khảo gồm từ năm đến tám thành viên nhưng đều là những nhà làm phim gạo cội hàng đầu thế giới. Họ quyết định phim nào độc đáo và đáng vinh danh.
Từ đầu thế kỷ tới nay, khi thời đại truyền thông bùng nổ, giá trị của giải thưởng Oscar ít nhiều bị ảnh hưởng bởi các chiến dịch vận động hành lang tranh giải lên tới hàng chục triệu USD. Hai phim Shakespeare in Love (1998) và The Hurt Locker (2008) thậm chí được cho là giành giải "Phim hay nhất" nhờ có chiến dịch quảng bá thành công chứ chưa hẳn mang giá trị thẩm mỹ độc đáo.
"The Revenant" được đặt cược nhiều năm nay vì là phim an toàn
Năm nay, 8 phim tranh giải thưởng quan trọng nhất gồm The Revenant, The Big Short, Room, Spotlight, Mad Max: Fury Road, The Martian, Bridge of Spies, và Brooklyn. Không có ứng viên nào thực sự nổi trội trong 8 ứng viên này.
Trên các trang đặt cược, The Revenant đang được nhiều người cho rằng sẽ chiến thắng Oscar. Đây là tác phẩm do đạo diễn người Mexico - Alejandro Iñárritu - thực hiện. Bom tấn miền Tây được cho là tác phẩm hoành tráng và kỳ công của một đạo diễn thạo nghề. Nhà làm phim 53 tuổi được khâm phục vì lặn lội vào rừng sâu để tạo ra tác phẩm. Kịch bản tròn trịa, diễn xuất ổn định cùng lối quay phim lành nghề giúp tác phẩm là lựa chọn an toàn với Oscar năm nay.
The Revenant cũng vẫn có khả năng không đoạt giải vì năm ngoái phim Birdman cũng của Alejandro Iñárritu đã được "Phim hay nhất". Các chuyên gia phim nghệ thuật còn nhận định tuyến truyện nhân vật chính ám ảnh về cái chết của người vợ trong The Revenant vay mượn các khung hình mang hơi hướng trong những phim kinh điển của đạo diễn Nga - Andrei Tarkosky.
"The Revenant" là tác phẩm chắc tay ở mọi khâu làm phim năm nay.
Ứng viên Oscar sáng giá không kém The Revenant là bộ phim Australia - Mad Max: Fury Road. Từ khi ra mắt ở Liên hoan phim Cannes 2015, tác phẩm bom tấn được đánh giá là đỉnh cao của dòng phim hậu tận thế và khẳng định rằng phim hành động cũng có chất nghệ thuật. Trong khi Alejandro Iñárritu lặn lội vào rừng sâu để ghi hình The Revenant, George Miller đưa đoàn phim ra sa mạc và phá nát hơn 150 chiến xa để có cảnh quay chân thực cho phim hành động. Bộ phim hạn chế tối đa kỹ xảo được giới phê bình đánh giá là phim hay nhất năm 2015.
Tuy nhiên, Mad Max: Fury Road dễ trượt Oscar vì phim là phần bốn của loạt phim Mad Max (1979). Phần mới về cơ bản mở rộng thế giới câu chuyện đã được sáng tạo từ hơn 40 năm trước.
Hai ứng viên xếp sau The Revenant và Mad Max: Fury Road là Spotlight và The Big Short. Trong khi Spotlight là câu chuyện giản dị nhưng lay động về một nhóm nhà báo phanh phui bê bối ấu dâm gây chấn động đầu thế kỷ 21 trong hệ thống Nhà thờ Mỹ, The Big Short là câu chuyện gai góc về thị trường chứng khoán phố Wall. Spotlight mạnh về kịch bản còn The Big Short nổi trội ở khâu sản xuất. Ngược lại, lối quay phim, dựng phim hoặc hình ảnh trong hai phim không gây ấn tượng bằng hai ứng viên The Revenant và Mad Max: Fury Road.
Một cảnh trong bom tấn "Mad Max: Fury Road".
The Martian và Bridge of Spies là hai ứng viên ít có cơ hội giành Oscar hơn. The Martian là phim khoa học viễn tưởng kể về một phi hành gia lạc trên sao Hỏa và phải trồng khoai tây để sống sót trở về. Phim chuyển thể từ tiểu thuyết nên có kịch bản chặt chẽ. Tác phẩm này dễ ẵm giải "Kịch bản chuyển thể xuất sắc" nhưng có thể trượt Oscar "Phim hay nhất" vì chỉ là câu chuyện nằm trong trào lưu phim viễn tưởng lấy bối cảnh vũ trụ nhưng không vượt trội hơn Gravity (2013). Ba năm trước, bản thân Gravity cũng trượt Oscar về tay 12 Years a Slave.
Trong khi đó, Bridge of Spies làm về thời Chiến tranh lạnh. Bộ phim mô tả chân dung người hùng là một luật sư Mỹ do Tom Hanks hóa thân. Từ đầu mùa Oscar tới nay, Bridge of Spies ít gây chú ý nhất trong chiến dịch tranh cử Oscar. Phim chỉn chu của Steven Spielberg là câu chuyện cổ điển và không có nhiều điểm mới mẻ.
Room và Brooklyn được cho là hai ứng viên yếu thế bởi các tác phẩm này là phim độc lập có kinh phí khiêm tốn. Room có câu chuyện chân thực và cảm động về một bà mẹ bị lạm dụng tình dục và bị nhốt cùng con trai gần 7 năm trong một căn phòng khép kín. Brooklyn là câu chuyện về số phận và tình yêu của một phụ nữ Ireland nhập cư sang Mỹ.
Room gần như chắc chắn mang về cho Brie Larson giải "Nữ diễn viên chính xuất sắc" nhưng không có nhiều cơ hội được trao giải "Phim hay nhất". Brooklyn sẽ gây bất ngờ nếu được trao Oscar bởi bộ phim kể câu chuyện tình yêu giản dị nhưng chưa phải là tác phẩm có kỹ thuật điện ảnh xuất sắc.
Vũ Văn Việt